Nhớ mùa thu xưa

Ở Quảng Ngãi, mùa thu cách đây 80 năm hừng hực tinh thần quật khởi và lòng yêu nước như suối nguồn tuôn chảy.

Ký ức mùa thu

Ở Quảng Ngãi, Trung tâm Hoạt động Thanh thiếu nhi Diên Hồng trên đường Hùng Vương ngày nay, xưa là Sân vận động Diên Hồng. Tại đây, vào ngày 30/8/1945 đã diễn ra một sự kiện lịch sử quan trọng, Tỉnh ủy Quảng Ngãi tổ chức mít tinh chào mừng Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Quảng Ngãi thành công và ra mắt Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Lê Trung Đình (tức tỉnh Quảng Ngãi ngày nay).

Trong cuốn Hồi ký “Từ núi rừng Ba Tơ” của Trung tướng Phạm Kiệt kể lại rằng: “Nhân dân các huyện kéo về tỉnh lỵ đông nghìn nghịt, khí thế bừng bừng. Ở phía bắc, đoạn đầu của đoàn Sơn Tịnh đã vào tỉnh lỵ mà đoạn cuối vẫn còn ở bên kia cầu Trà Khúc bốn cây số. Đoàn Nghĩa Hành kéo dài từ sân vận động đến Gò Lăng. Đoàn Tư Nghĩa dài bảy cây số. Hai đại đội du kích Ba Tơ lúc này triệu tập các chiến sĩ cũ trở về thành đội ngũ, thành một đội quân trên dưới hai ngàn người với bốn trăm khẩu súng. Nếu kể cả du kích địa phương thì có đến hàng vạn”.

Lá cờ đỏ sao vàng từng được Ủy ban nhân dân cách mạng xã Ba Xa (huyện Ba Tơ cũ) dùng trong những ngày đầu xây dựng chính quyền cách mạng tháng 8/1945. Ảnh: THANH PHƯƠNG

Tại buổi mít tinh, đồng chí Nguyễn Chánh tuyên bố Cuộc khởi nghĩa tháng Tám trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi thắng lợi, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Lê Trung Đình ra mắt đồng bào. Đồng chí Trần Toại - Chủ tịch tỉnh cùng các đồng chí trong Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Lê Trung Đình tuyên thệ đem hết tinh thần và nghị lực phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân...

Đây thực sự là ngày hội lớn, nhân dân hòa chung niềm hân hoan, hạnh phúc vô bờ. Trong hồi ký, Trung tướng Phạm Kiệt xúc động: “...Lòng tôi tràn ngập niềm hân hoan. Quần chúng cách mạng đã đứng lên nắm lấy vận mệnh của mình. Không một kẻ thù nào có thể lay chuyển được sức mạnh vô bờ của nhân dân. Kể từ ngày phát động võ trang Khởi nghĩa Ba Tơ đến nay thấm thoát 170 ngày. Sự hy sinh anh dũng của bao thế hệ gan góc chống đế quốc phong kiến đúc lại mới có một ngày tháng Tám vẻ vang...”.

Tình yêu nước và đội quân du kích huyền thoại

Khi Đại tá Phạm Hương (thành viên Đội Du kích Ba Tơ) còn sống, tôi may mắn nhiều lần trò chuyện cùng ông, nghe ông kể về những ngày đầu tham gia kháng chiến, đặc biệt là câu chuyện về Đội Du kích Ba Tơ huyền thoại. “Thế hệ thanh niên thời đó lớn lên, hiểu nỗi nhục mất nước nên tham gia cách mạng để đấu tranh. Riêng tôi hoạt động cơ sở ở Tịnh Khê. Đến tháng 11/1939, tôi bị địch bắt giam ở Di Lăng (Sơn Hà). Sau 2 năm mãn hạn tù, tôi bị quân Pháp và chính phủ Nam Triều giam lỏng ở Căng an trí Ba Tơ. Chúng nghĩ rằng đưa lên đây quản thúc, rừng thiêng, nước độc sẽ giết dần giết mòn những người cách mạng. Chúng đã lầm, từ nơi ấy tôi theo anh Kiệt (Trung tướng Phạm Kiệt), anh Đôn (Trung tướng Nguyễn Đôn) làm cách mạng”, ông Phạm Hương kể lại.

Trong lễ tuyên thệ, đồng chí Nguyễn Đôn tuyên bố: “Chúng ta dừng lại nơi đây làm lễ tuyên thệ để tỏ rõ quyết tâm: Núi cao mấy cũng vượt, sông sâu thác chảy mấy cũng qua, không một khó khăn nào có thể cản được bước tiến của chúng ta trên con đường xây dựng đội ngũ phát động quần chúng đánh Nhật cứu nước”.

(trích Hồi ký “Từ núi rừng Ba Tơ”).

Ở Căng an trí Ba Tơ, ông Hương đi chăn vịt, chèo đò đưa khách qua sông Liên. Từ người hoạt động chính trị, ông được hướng dẫn cách bắn súng. Đêm 11/3/1945 theo chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy Quảng Ngãi, đồng bào các dân tộc ở châu lỵ Ba Tơ đã cùng với các chiến sĩ cách mạng, trong đó có ông Phạm Hương, đã chiếm Nha kiểm lý của chính phủ Nam Triều, nổ súng, buộc lính khố xanh đồn Ba Tơ đầu hàng. Rồi sau đó, ông Phạm Hương tham gia Đội Du kích Ba Tơ, tiến hành lễ tuyên thệ với lời thề son sắt: “Hy sinh vì Tổ quốc”.

Đội Du kích Ba Tơ đã đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng của quê hương Quảng Ngãi như một huyền thoại. Đội du kích được thành lập từ sau Khởi nghĩa Ba Tơ (11/3/1945), nhưng chỉ sau 5 tháng xây dựng lực lượng đã phát triển với hai đại đội là Phan Đình Phùng và Hoàng Hoa Thám với trên 2.000 người.

Trong cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở Quảng Ngãi, hai đại đội đã phối hợp với các lực lượng đánh chiếm các đồn địch ở các huyện miền núi và đồng bằng, đánh phát xít Nhật ở Mỏ Cày, Xuân Phổ, Châu Ổ.

Tại Xuân Phổ, nay thuộc xã Nghĩa Giang, quân du kích thuộc Đại đội Phan Đình Phùng cùng với lực lượng tự vệ đã đánh bại một trung đội phát xít Nhật... Trong khi đó, lực lượng tự vệ và nhân dân đánh chiếm sở mật thám, dinh tỉnh trưởng ở tỉnh lỵ Quảng Ngãi... góp phần giành thắng lợi trong cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 ở Quảng Ngãi.

Bước vào kỷ nguyên mới

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Quảng Ngãi nổ ra và nhanh chóng giành thắng lợi là nhờ sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Tỉnh ủy trong việc chớp thời cơ, chỉ đạo các đơn vị vũ trang và toàn dân tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền. Quảng Ngãi trở thành một trong những địa phương tiến hành khởi nghĩa sớm trong cả nước.

Tám mươi năm đi qua, cuộc cách mạng mùa thu tháng Tám năm 1945 đi vào lịch sử của dân tộc như một khúc tráng ca. Tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh hiện còn trưng bày nhiều hình ảnh, hiện vật gắn với cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 ở Quảng Ngãi. Tại các điểm di tích như Mỏ Cày, Xuân Phổ... đã đầu tư xây dựng tượng đài chiến thắng. Tất cả để khắc ghi sự kiện lịch sử hào hùng, khơi dậy niềm tự hào, giáo dục các thế hệ hôm nay và mai sau về tinh thần yêu nước.

Đoàn viên, thanh niên xã Nghĩa Giang chào cờ tại Di tích Chiến thắng Xuân Phổ, xã Nghĩa Giang. ẢNH: KIM NGÂN

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Quảng Ngãi cùng cả nước trải qua 9 năm trường kỳ kháng chiến chống Pháp, rồi kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Sau ngày hòa bình, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quảng Ngãi đã đoàn kết, vượt qua mọi khó khăn, xây dựng quê hương ngày càng phát triển.

Từ ngày 1/7/2025, tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Kon Tum hợp nhất thành tỉnh Quảng Ngãi với thế và lực mới. Nhớ mùa thu xưa, mùa thu Cách mạng Tháng Tám năm 1945 càng tiếp thêm động lực để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Quảng Ngãi vững tin cùng với cả nước bước vào Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

CẨM THƯ