Nỗ lực giữ gìn, trao truyền và phát huy di sản văn hóa vô giá của Đại thi hào Nguyễn Du

Các em học sinh Trường trung học cơ sở Thành Mỹ (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) hào hứng tiếp nhận Truyện Kiều bản Tiên Điền.

Trên mảnh đất Hà Tĩnh giàu truyền thống văn hóa, quê hương của Đại thi hào dân tộc đang diễn ra nhiều hoạt động phong phú, hấp dẫn nhằm tiếp tục tôn vinh những giá trị văn hóa vượt thời gian cũng như tiếng lòng của cụ Nguyễn Tiên Điền gửi lại hậu thế.

Đưa Truyện Kiều "vượt ra ngoài trang sách”

Theo kế hoạch của tỉnh Hà Tĩnh, lễ kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du diễn ra tại Quảng trường Thành Sen (phường Thành Sen) với chương trình nghệ thuật “Đại thi hào Nguyễn Du - Chữ tâm sáng ngời”. Dự kiến, sân khấu đa tầng được dàn dựng công phu, kết hợp công nghệ trình diễn hiện đại. Hơn 200 nghệ sĩ từ trung ương đến địa phương sẽ tham gia tái hiện những tầng cảm xúc, số phận và tinh thần nhân văn của Truyện Kiều bằng ngôn ngữ ánh sáng, âm nhạc. Đây là cách tiếp cận hoàn toàn mới, đưa kiệt tác lên sân khấu đương đại, tăng sức giao thoa giữa truyền thống và công nghệ. Bên cạnh đó là các hoạt động giàu bản sắc như: Trò Kiều, ngâm Kiều, lẩy Kiều, thư pháp Kiều, các trò chơi dân gian gắn với nhân vật, câu chuyện của Đại thi hào Nguyễn Du. Nhiều địa phương, nhất là quê hương Tiên Điền đã lên kế hoạch tổ chức các ngày hội dân gian và người dân trực tiếp tham gia diễn xướng, đọc Kiều, “sống với Kiều”.

Hội đồng gia tộc Họ Nguyễn Tiên Điền đang khẩn trương hoàn thiện sách thư pháp độc bản trên chất liệu giấy dó khổ 50x70cm.

Trường trung học cơ sở Thành Mỹ, xã Tiên Điền, một trong những đơn vị đi đầu trong phong trào đưa Truyện Kiều vào đời sống học đường. Tại đây, các hoạt động sân khấu hóa Truyện Kiều trong các giờ ngoại khóa được đặc biệt chú trọng. Câu lạc bộ Văn học của trường đã xây dựng các chủ đề tìm hiểu tác phẩm, tổ chức sân khấu hóa các trích đoạn kinh điển. Cô Phan Thị Thùy Diễm, giáo viên Tổng phụ trách Đội cho biết, nhà trường luôn gắn di sản với đời sống học sinh thông qua việc tổ chức các hoạt động như hội thi văn nghệ, khéo léo đưa Truyện Kiều vào các tiết mục sân khấu hóa, ngâm Kiều, lẩy Kiều. Ngay từ đầu năm học, nhà trường đã xây dựng kế hoạch chuyên môn bài bản. Truyện Kiều được đọc vào 15 phút sinh hoạt đầu giờ, giúp những câu thơ lục bát quen thuộc trở thành một phần trong nếp học hằng ngày của học sinh.

Đặc biệt, học sinh khối 9 được tham gia chương trình giáo dục địa phương vô cùng ý nghĩa như chuyến tham quan và nghe thuyết minh về cuộc đời, sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du tại Khu lưu niệm Nguyễn Du. Hoạt động giúp các em không chỉ tiếp thu kiến thức từ sách vở mà còn hiểu sâu sắc hơn về bối cảnh văn hóa, lịch sử biến nhà thơ vĩ đại thành một Danh nhân văn hóa thế giới.

Theo ông Nguyễn Hải Nam, Chủ tịch Hội đồng gia tộc Họ Nguyễn Tiên Điền, từ xưa Truyện kiều Nguyễn Du đối với quê hương Tiên Điền đã có một sức sống kỳ lạ, cho đến bây giờ bản Kiều có thủ bút của Nguyễn Du vẫn chưa tìm thấy, nhưng tình yêu Kiều, phong trào đọc thuộc kiều, chép tay Truyện Kiều, ru Kiều, lẩy Kiều, bói Kiều, biểu diễn trò Kiều luôn được duy trì và truyền từ đời này qua đời khác. Những câu kiều đã trở thành món ăn tinh thần không thiếu được trong các dịp lễ tết, mừng thọ người cao tuổi, trong các sinh hoạt văn hóa hay trong công tác giáo dục con cái trong các gia đình. Trong cộng đồng làng xã có rất nhiều người thuộc Truyện Kiều, họ tập Kiều, lẩy Kiều rất giỏi trong các cuộc giao lưu, đối đáp.

Mặc dù trong thời kỳ hội nhập sâu rộng, ảnh hưởng lớn từ văn hóa ngoại lại nhưng tinh thần yêu quý truyện kiều, đọc thuộc kiều và vận dụng phát huy di sản truyện kiều vẫn luôn được các thế hệ người dân trên quê hương cụ Nguyễn Tiên Điền quan tâm, và tổ chức nhiều hoạt động rất ý nghĩa, như: duy trì câu lạc bộ trò Kiều, tổ chức biểu diễn trò Kiều trong các dịp lễ tết, phục vụ du khách về thăm quê hương, di tích…; tổ chức hội thi viết thư pháp các câu kiều đầu năm; các nhà trường tổ chức cuộc thi bạn đọc thuộc Kiều cho phụ huynh, giáo viên và học sinh… Những hoạt động thiết thực, mang nhiều ý nghĩa này không chỉ là lời tri ân của hậu thế gửi gắm đến Đại thi hào mà còn là cách gìn giữ cốt cách, chiều sâu văn hóa Việt Nam trong dòng chảy hiện đại.

Khai thác tiềm năng di sản

Hà Tĩnh là tỉnh giàu di sản văn hóa, có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển du lịch. Thời gian qua, tỉnh đã tập trung đẩy mạnh việc khai thác, phát huy các giá trị văn hóa và du lịch; xác định con người vừa là trung tâm, vừa là động lực quan trọng nhất, đồng thời là mục tiêu của quá trình phát triển. Văn hóa được coi là nền tảng tinh thần, tạo sự bền vững cho phát triển kinh tế-xã hội. Mục tiêu xuyên suốt là xây dựng Hà Tĩnh trở thành tỉnh phát triển toàn diện, có bản sắc văn hóa riêng, đồng thời là điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Đồng chí Nguyễn Văn Hiếu, Bí thư Đảng ủy xã Tiên Điền chia sẻ: Với vị trí địa lý đặc biệt, hội tụ đủ ba yếu tố sông, núi và biển, cùng hệ thống di sản văn hóa phong phú và nhiều điểm du lịch đặc sắc, xã Tiên Điền có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát huy các giá trị văn hóa, du lịch. Đây là trung tâm văn hóa tiêu biểu gắn với thương hiệu văn hóa Nguyễn Du - Danh nhân văn hóa thế giới; đồng thời có tiềm năng phát triển trở thành đô thị biển, là mảnh ghép quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh, nhất là trên lĩnh vực văn hóa và du lịch.

Các trường học trên địa bàn linh hoạt giới thiệu về Nguyễn Du và Truyện Kiều tại các buổi sinh hoạt, diễn đàn.

Trong những năm qua, các thôn thuộc địa bàn xã Tiên Điền có sự quan tâm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch như: Hội thi đọc thuộc Truyện Kiều, viết thư pháp, hội thi hát Dân ca-ví, dặm, liên hoan các câu lạc bộ dân gian..., khôi phục các lễ hội như: Lễ hội Sĩ-nông-công-thương; lễ hội cầu quốc thái dân an...; thực hiện tốt bộ Quy tắc ứng xử của người dân trên địa bàn; đầu tư trang thiết bị, cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa, hỗ trợ kinh phí cho các câu lạc bộ, các văn nghệ sĩ hoạt động, quan tâm xây dựng Khu du lịch biển Xuân Thành...

Tuy nhiên, việc phát huy các giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch của xã Tiên Điền vẫn còn những hạn chế, khó khăn đó là: Công tác tuyên truyền, quảng bá các di sản văn hóa, giá trị văn hóa chưa thường xuyên, sâu rộng; việc giáo dục truyền thống văn hóa nhằm khơi dậy niềm tự hào, ý thức văn hóa cho người dân nhất là thế hệ trẻ chưa được quan tâm đúng mức; các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao chưa được tổ chức thường xuyên; các lễ hội ít được tổ chức, chất lượng còn hạn chế; thu hút các dự án đầu tư phát triển du lịch còn hạn chế, hạ tầng du lịch còn thiếu đồng bộ, sản phẩm du lịch còn nghèo nàn, thiếu sự kết nối các tour, tuyến, du lịch biển Xuân Thành mới chỉ hoạt động trong 3 tháng mùa hè; hoạt động du lịch còn mang tính thời vụ; việc phát huy các giá trị văn hóa chưa gắn kết chặt chẽ với phát triển du lịch, chưa tạo nên các điểm nhấn, sản phẩm văn hóa, du lịch mang tính đặc sắc để thu hút du khách.

Theo nhiều ý kiến tâm huyết, để phát huy các giá trị văn hóa di sản nói chung, giá trị Truyện Kiều nói riêng, trước hết cần tiếp tục tăng cường công tác giáo dục truyền thống, thông qua nhiều hình thức sinh động để lan tỏa Truyện Kiều, lan tỏa những giá trị cốt lõi của truyện kiều để nhiều người đọc kiều, nghiên cứu kiều, vận dụng kiều vào cuộc sống để tự soi chiếu, đặc biệt đối với thế hệ trẻ hôm nay. Trong đó, sớm xây dựng không gian Nguyễn Du và Truyện Kiều, với đầy đủ các dịch vụ văn hóa đặc sắc, phù hợp để phục vụ du khách đến nghiên cứu, trải nghiệm và thưởng ngoạn gắn kết chặt chẽ các tour, tuyến du lịch văn hóa trên địa bàn. Cùng với đó, cần định hình, xây dựng các sản phẩm văn hóa độc đáo từ Truyện Kiều để đáp ứng nhu cầu du khách khi về Hà Tĩnh, như biểu diễn các trích đoạn trò Kiều, ngâm Kiều, lẩy Kiều, bói Kiều, xuất bản sách truyện Kiều và các hiện vật liên quan.

Buổi tập luyện của Câu lạc bộ Chèo Kiều xã Cổ Đạm, Hà Tĩnh.

Đồng quan điểm trên, các đồng chí lãnh đạo xã Tiên Điền khẳng định: Thời gian tới, gắn với việc rà soát, bổ sung, xây dựng quy hoạch hệ thống du lịch vừa hiện đại nhưng mang đậm bản sắc của địa phương và phù hợp với thời tiết, khí hậu để thu hút khách du lịch, địa phương sẽ xây dựng thương hiệu du lịch “Tiên Điền - Không gian Truyện Kiều”; định hướng phát triển các sản phẩm du lịch có bản sắc riêng; xây dựng hệ thống dữ liệu số hóa về di tích; xây dựng và thực hiện bộ quy tắc ứng xử của người dân trên địa bàn.

Trong đó, tập trung khôi phục, duy trì các lễ hội truyền thống, tổ chức “Tuần văn hóa Nguyễn Du”, các cuộc thi về Truyện Kiều, hát ví dặm, viết thư pháp… Thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa-nghệ thuật tại các điểm du lịch, gắn với lịch trình tour, tuyến; xây dựng các mô hình, điểm du lịch cộng đồng; kết hợp các loại hình du lịch: tâm linh, lịch sử, sinh thái, nghỉ dưỡng, du lịch trải nghiệm…

"Để sớm hiện thực hóa mục tiêu phát triển văn hóa kết hợp với phát triển du lịch, địa phương mong muốn tỉnh sớm xây dựng Đề án tổng thể phát triển không gian văn hóa Nguyễn Du và du lịch ven biển. Đề xuất Chính phủ rà soát, điều chỉnh Quy hoạch tổng thể Khu Di tích quốc gia đặc biệt Đại thi hào Nguyễn Du cho phù hợp thực tiễn và định hướng phát triển kinh tế-xã hội. Đồng thời có chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng du lịch; bố trí ngân sách trùng tu các di tích quốc gia, nhất là Khu lưu niệm Nguyễn Du”, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Tiên Điền Phan Văn Lĩnh kiến nghị.

Bài, ảnh: Thường Kiệt