Phụ nữ vùng cao Yên Bái: Thiếu hiểu biết pháp luật, 'trắng tay' khi ly hôn

Chị T.T.N (áo xanh, SN 1985, dân tộc Dao) nộp đơn ly hôn tại Tòa án Nhân dân huyện Văn Chấn (Yên Bái) và chấp nhận ra đi với hai bàn tay trắng.

Không hiểu luật, phụ nữ vùng cao chấp nhận rời đi tay trắng

Giai đoạn 2018-2023, tỉnh ghi nhận hơn 10.800 vụ ly hôn, trong đó phần lớn phụ nữ dân tộc thiểu số rời khỏi cuộc hôn nhân trong cảnh "tay trắng" do thiếu hiểu biết pháp lý.

Dù đã có nhiều nỗ lực từ các chương trình hỗ trợ, hành trình giúp phụ nữ nơi đây bảo vệ quyền lợi của mình vẫn còn nhiều gian nan.

Phụ nữ dân tộc thiểu số tại Yên Bái, đặc biệt ở các huyện như Văn Chấn và Mù Cang Chải, đang đối mặt với tình trạng thiếu hiểu biết về pháp luật hôn nhân và gia đình, làm gia tăng bất lợi trong các vụ ly hôn.

Chị T.T.N (SN 1985, dân tộc Dao) chờ giải quyết đơn ly hôn tại Tòa án Nhân dân huyện Văn Chấn.

Chị T.T.N., một phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Văn Chấn, chia sẻ: "Tôi nhiều lần đề nghị ly hôn vì không thể tiếp tục sống chung, nhưng anh ấy cứ lần lữa không chịu ký. Chúng tôi phải ly thân tới 2–3 năm mới hoàn tất thủ tục. Lúc đó, tôi chỉ muốn giải quyết cho xong, không yêu cầu gì về tài sản".

Tình cảnh này phản ánh thực tế chung: nhiều phụ nữ thiếu kiến thức pháp lý, sẵn sàng từ bỏ tài sản chung để kết thúc hôn nhân nhanh chóng. Thẩm phán Lưu Hoa Quỳnh, Tòa án Nhân dân huyện Văn Chấn nhận định: "Do phong tục kết hôn sớm, nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số chưa đủ tuổi trưởng thành về nhận thức, lại không được trang bị kiến thức pháp luật cơ bản. Khi ra tòa, họ thường không biết cách trình bày yêu cầu hay bảo vệ quyền lợi của mình, dẫn đến việc bị mất quyền nuôi con, tài sản hoặc các lợi ích hợp pháp khác".

Thẩm phán Lưu Hoa Quỳnh, Tòa án Nhân dân huyện Văn Chấn.

Trước đây, rào cản về ngôn ngữ, khác biệt văn hóa và sự hạn chế trong tiếp cận thông tin khiến nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số không hiểu rõ quyền sở hữu tài sản chung, nghĩa vụ giữa vợ chồng trong hôn nhân cũng như các thủ tục pháp lý khi ly hôn.

Dù một số chương trình giáo dục đã được triển khai, như các lớp xóa mù chữ với 103 học viên nữ tại xã An Lương và Minh An, nhưng phần lớn chị em vẫn thiếu kỹ năng pháp lý cơ bản, dẫn đến lúng túng khi tự đứng ra bảo vệ quyền lợi về tài sản, con cái hoặc quyền nuôi con sau ly hôn.

Nỗ lực bám bản, giúp phụ nữ vùng cao tiếp cận pháp luật

Để hỗ trợ phụ nữ dân tộc thiểu số, Hội LHPN huyện Văn Chấn đã triển khai nhiều hoạt động truyền thông giảm nghèo thông tin. Trong giai đoạn 2022–2023, 69 tổ truyền thông cộng đồng với 560 thành viên đã tổ chức 85 buổi truyền thông tại cơ sở. Bên cạnh đó, 16 sự kiện cấp xã và 42 sự kiện tại thôn, bản đã thu hút gần 7.000 lượt người tham gia.

Áp phích tuyên truyền thông tin pháp luật về hôn nhân.

Nội dung tuyên truyền tập trung vào Luật Hôn nhân và Gia đình, phòng chống bạo lực gia đình và kỹ năng bảo vệ quyền lợi khi ly hôn. Ngoài ra, các hình thức truyền thông đa dạng như 1.920 tờ rơi, 1.502 áp phích và 8 chương trình phát thanh, phóng sự phát sóng trên Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Yên Bái cũng góp phần mở rộng độ phủ thông tin.

Bà Lò Thị Thoa, Phó Chủ tịch Hội LHPN huyện Văn Chấn nhấn mạnh: "Chúng tôi chú trọng tuyên truyền, giáo dục kỹ năng bảo vệ quyền lợi tài sản sau ly hôn cho hội viên, đặc biệt qua 96 tổ truyền thông cộng đồng tại 16 xã, thị trấn".

Bà Lò Thị Thoa, Phó Chủ tịch Hội LHPN huyện Văn Chấn.

Các lớp tập huấn kỹ năng, như cách thu thập chứng cứ về tài sản, kỹ năng thương lượng, nhận diện hành vi bạo lực hay hiểu quyền nuôi con và phân chia tài sản sau ly hôn, đã được tổ chức nhằm giúp phụ nữ tự tin hơn khi bước ra tòa. Tuy vậy, việc triển khai vẫn gặp nhiều trở ngại về điều kiện thực tế.

"Địa bàn rộng, đường xá đi lại khó khăn, nhiều nơi cách trung tâm xã hàng chục cây số. Bà con lại đi làm rẫy, làm nương cả ngày, nên chúng tôi thường phải đến vào buổi tối. Có những hôm đi mưa gió, đường trơn trượt, vừa vất vả vừa nguy hiểm, nhưng vì chị em, chúng tôi vẫn cố gắng bám bản, bám dân", bà Lò Thị Thoa tâm sự.

Bà con vùng sâu vùng xa lắng nghe cán bộ Hội LHPN huyện Văn Chấn phổ biến thông tin pháp luật về hôn nhân.

Một số hạn chế vẫn tồn tại trong quá trình triển khai truyền thông: nội dung tuyên truyền chưa được tổ chức thường xuyên, chủ yếu tập trung vào phụ nữ mà chưa mở rộng đến nam giới – nhóm đối tượng đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi nhận thức và thúc đẩy bình đẳng giới trong gia đình.

Việc thiếu kinh phí duy trì các tổ truyền thông cộng đồng, cùng với định mức chi còn thấp theo Thông tư 15/2022/TT-BTC và Thông tư 55/2023/TT-BTC của Bộ Tài chính, cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả và tính bền vững của hoạt động. Những hạn chế này trực tiếp làm giảm khả năng tiếp cận và lan tỏa thông tin đến cộng đồng, đặc biệt là các nhóm yếu thế.

Điều này được phản ánh rõ nét tại huyện Văn Chấn, khi chỉ trong năm 2024 đã xảy ra 314 vụ ly hôn thì có tới 293 vụ liên quan đến đồng bào dân tộc thiểu số; trong đó, nhóm tuổi từ 18-35 chiếm tỷ lệ cao. Số liệu này không chỉ minh chứng cho những khó khăn trong việc tiếp cận và vận dụng kiến thức pháp luật mà còn cho thấy nhu cầu cấp thiết phải tăng cường giáo dục pháp luật và kỹ năng hôn nhân cho giới trẻ vùng cao, nhằm ngăn chặn các hệ lụy xã hội phát sinh.

Chị H.T.L (SN 2004, dân tộc Tày) nộp đơn ly hôn tại Tòa án Nhân dân huyện Văn Chấn.

Từ những hạn chế đó, thực trạng tiếp cận thông tin pháp luật của phụ nữ dân tộc thiểu số tại Yên Bái càng cho thấy khoảng cách lớn giữa chính sách và thực tiễn. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực mang lại chuyển biến tích cực, việc thiếu hiểu biết pháp luật và kỹ năng bảo vệ quyền lợi vẫn khiến nhiều phụ nữ chịu thiệt thòi khi ly hôn.

Để khắc phục tình trạng này, Dự án 6 "Truyền thông và giảm nghèo về thông tin", thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao nhận thức và cung cấp thông tin pháp luật, đồng thời trang bị kỹ năng cần thiết cho phụ nữ, đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa.

Thông qua các buổi tuyên truyền, tài liệu pháp luật dễ tiếp cận cùng các mô hình cộng đồng, dự án trở thành kim chỉ nam trong việc xóa bỏ rào cản tiếp cận thông tin pháp luật, giúp phụ nữ dân tộc thiểu số tự tin bảo vệ quyền lợi và xây dựng cuộc sống bền vững.

Trường Hùng