Rền vang pháo đất hội Đình làng Xuyên Hử

Từ xa xưa tại một số địa phương của tỉnh Hải Dương đã tồn tại trò chơi pháo đất. Đây không chỉ là trò chơi rèn luyện sức khỏe, tăng cường sự đoàn kết, gắn bó mà đòi hỏi kỹ thuật kéo léo của các pháo thủ. Tuy nhiên, để tường tận, hiểu về trò chơi này thì không phải ai cũng biết.

Clip: Không khí vui nhộn tại Hội thi pháo đất Lễ hội Đình làng Xuyên Hử

Có mặt ở Hội thi pháo đất nằm trong chương trình Lễ hội Đình làng Xuyên Hử (xã Bình Xuyên, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương), chúng tôi mới hiểu được vì sao trò chơi này lại lôi cuốn và có sức hút đông đảo người dân tham gia.

Đội pháo đất thôn Đông Cao tham gia giải đấu.

Theo ghi nhận của PV, Hội thi pháo đất tại Lễ hội Đình làng Xuyên Hử năm nay có gần 100 pháo thủ tham gia đến từ 3 thôn khác nhau thuộc xã Bình Xuyên. Đây cũng là địa phương mới được thành lập sau khi sáp nhập từ xã Đông Xuyên và Ninh Hải. Trước khi trận đấu diễn ra, các pháo thủ cùng nhau vận chuyển đất đến khu vực thi đấu, làm bàn gieo và trao đổi kỹ thuật với đội của mình. Sau đó, đại diện các đội pháo vào trong đình dâng hương.

Đại diện các đội pháo vào trong Đình làng Xuyên Hử thắp hương trước khi thi đấu.

Gần trăm pháo thủ có mặt tại Hội thi pháo đất Hội Đình làng Xuyên Hử.

Mặc dù tuổi đời còn khá trẻ nhưng anh Bùi Thanh Tâm (trú tại thôn Xuyên Hử) đã tham gia chơi pháo đất nhiều năm. Mỗi khi trong thôn có dịp thi đấu pháo đất, anh đều thu xếp công việc để tham gia.

Pháo thủ Bùi Thanh Tâm (ngoài cùng bên trái) cùng đồng đội đang làm bàn gieo.

"Khoảng 10 tuổi, tôi đã biết chơi pháo đất. Ngày đó mỗi khi thấy bố cũng như mọi người chơi pháo nên tôi học theo. Chơi pháo đất ngoài việc giải trí, rèn sức luyện khỏe thì đây cũng là cách thế hệ trẻ chúng tôi duy trì, phát huy một loại hình trò chơi dân gian của lớp người đi trước để lại", anh Tâm nói.

Cũng theo anh Tâm, để làm nên một quả pháo đất có nhiều cái khó khác nhau và điều đó phụ thuộc vào từng người chơi. Tuy nhiên, đối với anh, cái khó nhất của trò chơi này chính là công đoạn chỉnh, miết khung và kỹ thuật gieo. Bên cạnh đó, chọn đất làm pháo cũng là yếu tố không thể bỏ qua…

Pháo thủ Ngô Văn Thuyết cho biết: "Cái khó của trò chơi pháo đất là ở kỹ thuật lúc gieo pháo...".

Đang nhào đất chuẩn bị cho trận đấu, anh Ngô Văn Thuyết (38 tuổi, trú tại thôn Đông Cao) chia sẻ, bản thân anh biết chơi pháo đất từ 17-18 tuổi. Thực tế bản thân không có ai dạy chơi pháo đất, mà chủ yếu học từ các ông, các bác cũng như bố của mình. Hiện nay tầm độ tuổi như anh ở trong thôn hầu hết ai cũng biết chơi pháo đất.

"Đối với tôi cái khó là ở kỹ thuật lúc gieo pháo, nếu mình cất quả pháo trên tay, giữa thăng bằng thì khi gieo hai khung sẽ bung ra. Còn khi gieo bị lệch thì quả pháo khó có được kết quả cao, thậm chí pháo không ra, mà nếu ra, khung pháo có thể bị đứt hoặc dây pháo cũng không được dài", anh Thuyết cho biết.

Ông Lê Hoàng Đễ 69 tuổi, là pháo thủ nhiều tuổi nhất trong hội thi.

Mặc dù năm nay đã 69 tuổi và cũng là pháo thủ nhiều tuổi nhất tại hội thi nhưng ông Lê Hoàng Đễ (trú tại thôn Bồng Lai) vẫn luôn ham mê trò chơi này. Bản thân ông biết chơi pháo đất từ năm 1983, nhưng đến nay nếu ở đâu có lễ hội mời thì ông cùng thanh niên của xóm, của làng đều tham gia.

Các pháo thủ đang thực hiện công đoạn làm pháo đất trước khi gieo.

Chia sẻ về cách chọn đất làm pháo, ông Đễ tâm sự, do ở quê ông cấm không cho lấy đất nên đội pháo phải đi mua nơi khách. Đất làm pháo là phải đất triều đỏ đẹp (dạng đất củ), sau đó mang về giã đất cho mềm, loại bỏ tạp chất, cho lượng nước vừa đủ và dùng tay để thấu cho mềm dẻo. Công đoạn này chủ yếu là dựa vào kinh nghiệm bản thân, chứ không có một công thức nào cả.

Trọng lượng mỗi quả pháo tùy theo sức khỏe của từng người chơi.

Ông tâm sự: "Pháo đất không có giáo viên nào dạy mà chủ yếu học theo cổ truyền, nhìn nhau mà học. Sau đó nhờ người chơi trước chỉnh sửa các công đoạn và bản thân phải thường xuyên luyện tập.

Theo tôi, việc chơi pháo đất có mấy yếu tố khó như: miết khung phải đều, khi gieo pháo phải bằng và cách làm bàn gieo pháo phải phù hợp. Mặc dù từng địa phương, mỗi đội làm ra một quả pháo có thể khác nhau ở công đoạn nhưng không ảnh hưởng đến kết quả. Quan trọng nhất là gieo pháo bằng và miết đều khung…".

Người dân hào hứng có mặt xem các pháo thủ thi đấu.

Theo ông Phạm Đại Sóng –Thủ nhang đình Xuyên Hử, pháo đất là trò chơi có từ lâu đời và trước đây tiếng nổ của pháo đất đã được các cụ dùng để đuổi đánh quân thù. Sau đó, pháo đất được thế hệ ông cha duy trì trở thành trò chơi mang tính giải trí trong những lúc nông nhàn, lễ hội. Thậm chí, nhiều địa phương còn đưa pháo đất vào các hội thi như một môn thể thao cổ truyền…

Pháo đất là trò chơi tập thể và hiện nay trên địa bàn huyện Ninh Giang có 2 loại hình pháo đất (pháo tiểu và pháo đại). Đối với pháo đại sẽ có nhiều người tham gia làm, sau đó chọn 1 người gieo pháo.

Hội thi pháo đất tại Lễ hội Đình làng Xuyên Hử sử dụng loại pháo tiểu (pháo đơn) thi đấu.

Riêng pháo tiểu (pháo đơn) đòi hỏi nhiều yếu tố kỹ thuật hơn, khi pháo thủ phải một mình làm toàn bộ các công đoạn tạo ra một quả pháo. Tức là ai cũng phải biết làm pháo, biết đánh và biết gieo. Điều này phụ thuộc vào từng pháo thủ và mọi người phải tập luyện nhuần nhuyễn...

Những tâm trạng khác nhau của các pháo thủ trong quá trình thi đấu.

Ông Sóng cho biết: "Hội thi pháo đất năm nay ở Lễ hội Đình Xuyên Hử phần lớn các pháo thủ là những nam thanh niên trẻ tuổi. Điều đó thể hiện thế hệ trẻ đã thấm nhuần những tinh hoa của các cụ để lại và hôm nay con cháu tiếp tục duy trì, phát huy, gìn giữ trò chơi này. Ngoài việc là trò chơi mang tính tập thể thì pháo đất còn là sự đoàn kết, gắn kết tình hữu nghị giữa các làng, các thôn với nhau. Chính điều này mang lại vẻ đẹp của lễ hội truyền thống làng quê…".

Niềm vui của pháo thủ sau khi gieo pháo.

Trao đổi với PV, ông Vũ Văn Diệu – Bí thư Đảng ủy xã Bình Xuyên cho hay, pháo đất là trò chơi dân gian, quy tụ được đông đảo các tầng lớp người dân tham gia. Sau khi sáp nhập xã Bình Xuyên thì trên địa bàn có 5 thôn và các thôn đều có trò chơi pháo đất. Tuy nhiên, mỗi một thôn đều có bí quyết, kỹ thuật khác nhau để làm lên một quả pháo, từ cách chọn đất, làm đất, bấu khung, làm bàn và cách gieo…

BTC tặng thưởng các đội và pháo thủ đạt thành tích cao sau mỗi khung đấu.

"Hội thi pháo đất này là dịp để người dân ở các thôn được gặp gỡ, giao lưu cũng như học hỏi lẫn nhau và tăng cường sự đoàn kết. Tôi mong rằng, sẽ có nhiều cuộc giao lưu, hội thi pháo đất hơn nữa giữa các làng, các địa phương để tình cảm làng quê được gắn bó. Đồng thời, cũng là cách để mọi người tiếp tục phát huy phong tục tập quán tốt đẹp và lưu truyền trò chơi dân gian của ông cha ta để lại", Bí thư Đảng ủy xã Bình Xuyên nói.

Bài, ảnh, clip: Đức Tùy