Rộng đường xuất khẩu cho gạo giảm phát thải

Đây là thông tin được đưa tại Hội thảo quốc tế "Đánh giá vai trò và tiềm năng các hệ thống sản xuất lúa giảm phát thải khí nhà kính ở Việt Nam" diễn ra ngày 19/5, tại Hà Nội. Hội thảo là sự kiện khởi động cho dự án "Tăng cường sự phối hợp đồng bộ để thực hiện NDC (cam kết thực hiện giảm phát thải khí nhà kính) của Việt Nam trong hệ thống sản xuất lúa", do Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) triển khai với sự hỗ trợ tài chính từ Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) phối hợp cùng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (ISPAE).

Việt Nam dẫn đầu chuyển đổi xanh cho ngành lúa gạo

Chia sẻ tại Hội thảo, TS Jongsoo Shin - Giám đốc khu vực châu Á của IRRI - cho biết, biến đổi khí hậu đang tác động nghiêm trọng đến an ninh lương thực toàn cầu. Việt Nam có tiềm năng rất lớn trong việc dẫn đầu chuyển đổi xanh cho ngành lúa gạo. Dự án mới này sẽ giúp xác định các cơ chế chính sách và thể chế hiệu quả, mang lại lợi ích kép trong giảm phát thải carbon, thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao sinh kế của nông dân.

Hội thảo quốc tế "Đánh giá vai trò và tiềm năng các hệ thống sản xuất lúa giảm phát thải khí nhà kính ở Việt Nam". Ảnh: N.H

“Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” là một trong những sáng kiến lớn, điển hình trong ngành lúa gạo của Việt Nam và khu vực”, TS Jongsoo Shin cho biết.

Còn theo TS Trần Công Thắng - Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (ISPAE), lúa gạo từ lâu đã là ngành hàng chủ lực trong cơ cấu nông nghiệp Việt Nam, không chỉ góp phần bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, mà còn đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội và xuất khẩu.

Tuy nhiên, ngành cũng đang đối mặt với những thách thức lớn về môi trường, đặc biệt là vấn đề phát thải khí nhà kính. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, canh tác lúa chiếm 48% tổng lượng phát thải khí nhà kính và hơn 75% lượng phát thải khí metan (CH₄) của ngành nông nghiệp. Do vậy, phát triển lúa gạo theo hướng bền vững, ít phát thải đang trở thành yêu cầu cấp thiết để Việt Nam thực hiện các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu.

Việt Nam đang đẩy mạnh các giải pháp nhằm giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất lúa. Một số chương trình và đề án tiêu biểu đã được triển khai thành công như Dự án VnSAT với khoảng 180.000ha lúa áp dụng kỹ thuật canh tác phát thải thấp, đặc biệt là Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” - được xem là bước đi mang tính chiến lược và có quy mô lớn nhất từ trước tới nay liên quan tới ngành hàng lúa gạo.

Đánh giá cao những bước tiến gần đây của Việt Nam trong nỗ lực phát triển nông nghiệp bền vững, ông Roland Treitler đến từ GIZ cùng khẳng định, Việt Nam đang đi đúng hướng trên con đường hướng tới một tương lai xanh và phát thải thấp. “Không chỉ lĩnh vực lúa gạo mà các nhóm hàng nông sản khác của Việt Nam cũng đang có sự chuyển mình mạnh mẽ nhờ sự phối hợp hiệu quả với các đối tác quốc tế. Việc phối hợp giữa các bên có thể mang lại lợi ích rõ rệt cho tất cả các đối tượng tham gia, từ chính quyền, doanh nghiệp cho đến nông dân”, ông Roland Treitler nói.

Rộng đầu ra thị trường xuất khẩu cho gạo giảm phát thải

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt khoảng 5,66 tỷ USD với sản lượng gần 9 triệu tấn, khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của ngành hàng này trên thị trường quốc tế.

Một trong những định hướng chiến lược hiện nay của ngành nông nghiệp Việt Nam là triển khai Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”. Việc này cũng thể hiện vai trò tiên phong của Việt Nam - quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới - trong phát triển các mô hình sản xuất lúa xanh.

'Gạo phát thải thấp - low carbon' của Việt Nam sẽ lên đường vào thị trường Nhật Bản trong tháng 5/2025. Ảnh minh họa

Đáng chú ý, gạo phát thải thấp - low carbon được sản xuất theo Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” Chính phủ đang triển khai sẽ xuất lô hàng đầu tiên vào thị trường Nhật Bản trong tháng 5 này.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Phạm Thái Bình - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Cần Thơ) - cho biết, công ty đang chuẩn bị xuất khẩu lô hàng 500 tấn, giống gạo Japonica (gạo Nhật) sang Nhật Bản trong tháng 5/2025. Sản phẩm đã vượt qua các yêu cầu kỹ thuật khắt khe của phía bạn. Dù sản lượng không lớn nhưng đây là lần đầu tiên sản phẩm gạo Việt Nam xuất khẩu vào thị trường cao cấp nhất với nhãn hiệu "low carbon" và lại vào thị trường khó tính nhất.

“Ở góc độ thị trường, khả năng lúa gạo mang thương hiệu phát thải thấp sẽ rất triển vọng”, ông Lê Thanh Tùng - Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam - trao đổi với phóng viên Báo Công Thương.

Theo ông Lê Thanh Tùng, có 2 góc độ nhìn ở khía cạnh thị trường. Góc độ thị trường nhìn ở tính chất dẫn dắt, Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” đang được người tiêu dùng mong chờ ở việc sản phẩm sẽ ra thị trường như thế nào, tính hấp dẫn đối với người dân ra sao?

Ở góc độ thứ hai, đó chính là trách nhiệm của những người làm thương mại lúa gạo; trách nhiệm của các nhà cung ứng vật tư trong chuỗi cung ứng lúa gạo, bởi xu thế thị trường hiện nay đó là giảm phát thải khí nhà kính. "Xu hướng tiêu dùng thế giới đang chuyển từ sử dụng lúa gạo bình thường đến đạt tiêu chuẩn giảm phát thải. Do đó, đầu ra cho lúa gạo giảm phát thải rất triển vọng", ông Lê Thanh Tùng nói.

Sản xuất lúa gạo giảm phát thải là bước đi đúng đắn, mang tính chiến lược lâu dài. Tuy nhiên, sau một năm triển khai, theo ông Lê Thanh Tùng, vẫn còn nhiều vấn đề cần được quan tâm. Theo đó, vai trò và sự tham gia của các thành tố trong chuỗi giá trị hiện nay vẫn chưa thật sự rõ nét. Việc triển khai chủ yếu mới dừng lại ở một số chủ thể như nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp đầu vào và đơn vị nghiên cứu khoa học. Trong khi đó, mắt xích quan trọng là doanh nghiệp tiêu thụ và liên kết tiêu thụ lúa gạo quy mô lớn vẫn chưa được nhấn mạnh đúng mức.

Mặt khác, hiện tại, các mô hình thí điểm vẫn còn quy mô hạn chế, chỉ vài trăm đến vài nghìn ha, hoặc vài chục nghìn tấn lúa, trong khi mục tiêu của Đề án là đạt 1 triệu ha, sản lượng khoảng 13 triệu tấn lúa mỗi năm. Điều này đặt ra yêu cầu phải tiếp tục bổ sung, hoàn thiện các nội dung về kỹ thuật, tổ chức sản xuất và liên kết thị trường, nhằm tạo nền tảng vững chắc cho việc mở rộng và nhân rộng mô hình trên toàn vùng.

Một trong những thách thức khác là thiếu các công cụ đồng bộ để đo lường phát thải, dẫn tới khó khăn trong đánh giá hiệu quả thực tế. Nếu không có công cụ minh bạch để tính toán và xác nhận lượng khí nhà kính được cắt giảm, rất khó để tiếp cận thị trường tín chỉ carbon - hướng đi có tiềm năng gia tăng thu nhập cho người nông dân.

Nguyễn Hạnh