Sầu riêng đi Trung Quốc: mã số 'sạch' sầu mới 'lên hương'

Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03) của Bộ Công an mới đây đã khởi tố 17 bị can với cáo buộc mua bán mã số vùng trồng, giấy kiểm nghiệm để xuất khẩu sầu riêng từ Việt Nam sang Trung Quốc.

Vụ việc này đang được xử lý, nhưng cuộc “thanh trừng” này là bước đi cần thiết của cơ quan công quyền nhằm loại bỏ những đơn vị làm ăn gian dối cũng như “răn đe” những mầm móng có thể xảy ra, lấy lại hình ảnh cho ngành nông nghiệp Việt Nam nói chung, trong đó có sầu riêng.

Sầu riêng dính "bê bối" gian lận mã số vùng trồng, giấy kiểm nghiệm. Ảnh: Kim Anh

Đau, nhưng cần thiết!

Các cáo buộc được đưa ra, là đưa/nhận và môi giới hối lộ liên quan đến nhiều lãnh đạo của các đơn vị/doanh nghiệp trong ngành cây ăn trái, gồm Trung tâm kiểm nghiệm, kiểm chứng và dịch vụ chất lượng (RETAQ); Công ty TNHH Công nghệ Nho Nho; Công ty TNHH trái cây Thủy; Công ty cổ phần Scitech; Công ty Thảo Nguyên Hà Giang; Công ty Đức Phúc; Công ty JiuYi; Công ty Tân Hoàng Linh. Thậm chí, vụ việc còn liên quan một số cá nhân là thành viên của Hiệp hội sầu riêng tỉnh Đắk Lắk.

Trao đổi với KTSG Online, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), tỏ ra không bất ngờ vì theo ông gian lận mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói diễn ra từ nhiều năm qua. “Từ năm 2023 đã xảy ra rồi, nhưng khi vụ việc này (gian lận) xảy ra quá nhiều và đến tay cơ quan chức năng nên họ phải xử lý”, ông Nguyên cho biết.

Trước khi vụ án nêu trên bị “phanh phui” không ít doanh nghiệp trong ngành cây ăn trái cũng nhiều lần lên tiếng. Thậm chí, việc gian lận thương mại đã tạo ra những hệ lụy xấu đến ngành hàng sầu riêng của Việt Nam.

Chẳng hạn, hồi đầu năm nay, ông Nguyễn Phong Phú, Giám đốc kỹ thuật Tập đoàn Vina T&T, cho biết đơn vị này đã bị một đơn vị khác tại TPHCM giả làm mã số đóng gói để xuất khẩu sầu riêng đi Trung Quốc. “Vụ việc này đã được Vina T&T đưa thông tin cho công an kinh tế điều tra”, ông Phú thông tin vào thời điểm đó.

Từ vụ việc trên, ông Phú đã đề nghị cơ quan quản lý nhà nước và địa phương phải rà soát các đơn vị sản xuất, cơ sở đóng gói và vùng trồng cây ăn trái xuất khẩu nhằm nắm tình hình xuất khẩu và sử dụng mã số đúng mục đích, tránh gian lận thương mại.

Thực tế, thời gian qua, Trung Quốc đã không ít lần đưa ra cảnh báo, thậm chí có quyết định tạm ngưng để điều tra nguyên nhân/thu hồi nhiều mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và cả việc đình chỉ hoạt động của một số đơn vị kiểm nghiệm.

Mới đây, ngày 15-11-2025, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) tiếp tục đình chỉ ít nhất 4 mã số cơ sở đóng gói và 7 mã số vùng trồng của Việt Nam, tức những mã số này không được phép xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.

Ông Nguyên cho biết, những gian lận bị phát hiện là “nỗi đau” của ngành cây ăn trái, nhưng cần thiết để bảo vệ uy tín, lập lại trật tự cho chuỗi ngành sầu riêng Việt Nam, nhất là những người làm ăn chân chính. “Đây là hành vi trộm cấp tài sản của công dân”, ông nhấn mạnh và cho biết, không loại trừ có thể có trường hợp người có mã số tự nguyện bán.

Ông Nguyên kỳ vọng sau vụ việc này ngành hàng cây ăn trái Việt Nam nói chung, trong đó có sầu riêng, sẽ được minh bạch hóa quy trình xuất khẩu, giúp mang lại kim ngạch lớn cho đất nước và lợi ích cho những người kinh doanh chân chính.

Hãy tử tế trong sản xuất, kinh doanh để bảo vệ thành quản ngành sầu riêng. Ảnh: Trung Chánh

Hãy “tử tế” trong sản xuất kinh doanh!

Trao đổi với KTSG Online, ông Lê Thanh Tùng, nguyên Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật) thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết chứng nhận an toàn thực phẩm và tuân thủ quy định của quốc gia nhập khẩu là điều hết sức quan trọng, trong đó, sự tham gia của các tổ chức kinh tế độc lập giúp đẩy nhanh tiến độ, đáp ứng yêu cầu tiêu thụ hàng hóa.

Tuy nhiên, qua vụ việc nêu trên, ý thức trách nhiệm trong tuân thủ quy định pháp luật của các đơn vị chứng nhận cần được nâng cao hơn nữa và nên nghiên cứu để có một cơ chế giám sát toàn diện hơn. “Dĩ nhiên, hiện đã có cơ chế giám sát, có chế tài rồi”, ông Tùng nói và dẫn chứng, đơn vị không đạt có thể bị rút giấy phép hoặc xử lý hình sự hay xử phạt theo các mức độ khác nhau.

Thế nhưng, việc chế tài là giải quyết hậu quả, trong khi cần một cơ chế giám sát để ngăn ngừa, giúp chuỗi ngành hàng cây ăn trái nói riêng và nông nghiệp nói chung phát triển tốt hơn.

Do đó, ngoài việc thường xuyên kiểm tra, nâng cao năng lực cho các tổ chức chứng nhận, doanh nghiệp trực tiếp xuất khẩu cũng phải tham gia bằng tinh thần trách nhiệm, tức không tiếp tay hay yêu cầu “ngoài các quy phạm pháp luật”.

Theo ông Tùng, hiện chưa có một tổ chức thường xuyên giám sát các doanh nghiệp xuất khẩu trong đáp ứng đủ các yêu cầu về an toàn thực phẩm. “Chẳng hạn, đơn vị chứng nhận là họ chứng nhận mẫu được gửi đến, chứ không chứng nhận toàn bộ lô sản phẩm, trong khi nếu doanh nghiệp xuất khẩu ‘trà trộn’ thêm hàng bên ngoài vào thì việc này không kiểm soát được”, ông dẫn chứng.

Dĩ nhiên, nếu doanh nghiệp xuất khẩu tuân thủ, thì cùng một loại sản phẩm trong một mã vùng trồng được canh tác cùng quy trình, thì mẫu đi kiểm nghiệm đạt đồng nghĩa lô hàng cũng đáp ứng yêu cầu.

Từ vấn đề nêu trên, rõ ràng ý thức trách nhiệm của các bên trong chuỗi giá trị là vô cùng quan trọng, bởi khi mọi người cùng ý thức, cùng làm ăn tử tế, minh bạch rõ ràng, thì ngành hàng mới bền vững.

Trao đổi với KTSG Online, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng ở Đồng bằng sông Cửu Long, kêu gọi người nông dân hãy chủ động xây dựng mã số vùng trồng, bởi đó là “tấm giấy thông hành” để sầu riêng chinh phục thị trường.

Trong khi đó, cộng đồng doanh nghiệp cần “tử tế” trong mọi quyết định, từ canh tác, thu mua, đóng gói đến xuất khẩu nhằm đưa ngành hàng sầu riêng Việt Nam phát triển bền vững hơn.

Ông Nguyên của Vinafruit hy vọng qua vụ việc lần này của ngành sầu riêng sẽ là lời “răn đe” để mỗi người trong chuỗi ngành hàng tự nhìn nhận lại bản thân để sửa sai, giúp ngành sầu riêng phát triển. “Đây (gian lận) là rất nguy hiểm nên Thái Lan họ kiểm soát rất chặt ngay từ đầu để khi có “hiện tượng” nào đó là họ ra luật xử lý ngay”, ông nhấn mạnh và cho rằng, với Thái Lan kể cả việc thu hoạch hàng non (chưa đủ tuổi thu hoạch), không đúng chất lượng cũng bị xử lý, thậm chí có thể truy tố hình sự.

Hy vọng cộng đồng doanh nghiệp sẽ tự ý thức được những việc đang làm để bảo vệ thành quả của ngành hàng sầu riêng. Qua đó, có thể đạt kim ngạch xuất khẩu 3,5 tỉ đô la Mỹ năm 2025 và tiến đến đạt 4 tỉ đô la Mỹ trong năm tiếp theo…

Trung Chánh