Sinh kế bền vững cho vùng rốn lũ Xuân Mai

Bảo đảm phát triển bền vững, địa phương đã và đang hình thành nhiều mô hình sinh kế hiệu quả, thích ứng với lũ rừng ngang - yếu tố đặc thù chi phối mạnh mẽ đời sống và sản xuất của người dân.

Mô hình phát triển nông nghiệp hữu cơ trên đất Xuân Mai cho hiệu quả đa giá trị. Ảnh: Kim Nhuệ

Nhiều mô hình sinh kế hiệu quả

Xã Xuân Mai được thành lập trên cơ sở hợp nhất thị trấn Xuân Mai và các xã Thủy Xuân Tiên, Tân Tiến, Nam Phương Tiến. Không gian hành chính được mở rộng, quy mô dân số tăng nhanh, cùng với quỹ đất nông nghiệp lớn đã tạo cho Xuân Mai nhiều dư địa phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp hàng hóa…

Thực tế những năm qua cho thấy, các địa phương hợp thành xã Xuân Mai ngày nay đã khai thác khá hiệu quả tiềm năng này, từng bước hình thành nhiều mô hình sinh kế phù hợp với điều kiện tự nhiên và tập quán canh tác của người dân.

Ở vùng trồng cây ăn quả, mô hình trồng bưởi của anh Nguyễn Văn Thắng là một ví dụ. Trên diện tích canh tác được quy hoạch, gia đình anh chủ động chuyển đổi quy trình chăm sóc theo hướng giảm hóa chất, tăng cường phân bón hữu cơ, tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu kỹ thuật. Theo anh Thắng, trồng bưởi hiện nay không chỉ là câu chuyện năng suất mà là chất lượng và thị trường. Khi sản phẩm bảo đảm an toàn, nguồn gốc rõ ràng, đầu ra ổn định hơn, giá trị mang lại cũng cao hơn.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, anh Nguyễn Trung Dũng lại chọn hướng đi khác khi đầu tư hệ thống phối trộn thức ăn tự động cho đàn gà. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào thức ăn công nghiệp, anh tận dụng ngô, đậu và phụ phẩm nông nghiệp tại địa phương để sản xuất thức ăn vi sinh. “Cơ giới hóa giúp giảm chi phí, đàn gà khỏe hơn, ít dịch bệnh. Quan trọng nhất là mình chủ động được sản xuất”, anh Dũng chia sẻ. Mô hình này không chỉ giúp gia đình anh ổn định thu nhập mà còn tạo tiền đề mở rộng quy mô trong tương lai.

Với nhiều hộ dân, chăn nuôi bò thịt vẫn là sinh kế an toàn, phù hợp với điều kiện vùng bán sơn địa. Gia đình anh Nguyễn Đình Tài duy trì đàn bò ổn định, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn, kết hợp vỗ béo theo quy trình kỹ thuật được hướng dẫn. Thu nhập từ mô hình này không đột biến nhưng khá đều, giúp gia đình yên tâm bám đất, bám nghề.

Điểm nhấn đặc biệt trong bức tranh sinh kế của Xuân Mai là mô hình trồng hoa hồng hữu cơ chuẩn quốc tế của chị Bùi Thị Thanh Hằng, thường được gọi là “Hằng hoa hồng”. Từng là Trưởng phòng pháp chế của một tập đoàn đa quốc gia, chị Hằng rời phố thị trở về Xuân Mai, bắt đầu hành trình gây dựng mô hình nông nghiệp hữu cơ trên vùng đất đồi sỏi đá.

H oa hồng hữu cơ của Xuân Mai được chế biến thành nhiều sản phẩm mỹ phẩm. Ảnh: Kim Nhuệ

Từ diện tích ban đầu chỉ 12.000m², đến nay, trang trại Karose Garden đã mở rộng hơn 40ha, được tổ chức Control Union (Hà Lan) chứng nhận đạt chuẩn hữu cơ Mỹ (USDA) và Liên minh châu Âu (EU Organic). Toàn bộ đất trồng được cách ly hóa chất tối thiểu ba năm; phân bón sử dụng loại hữu cơ đạt chứng nhận OMRI; sâu bệnh được kiểm soát bằng thiên địch; mọi quy trình đều được ghi chép, kiểm định nghiêm ngặt và tái đánh giá hằng năm.

Không chỉ trồng trọt, chị Hằng đầu tư nhà xưởng sản xuất mỹ phẩm hữu cơ, xây dựng chuỗi khép kín từ trồng - chế biến - tiêu thụ. Các sản phẩm từ hoa hồng của Karose đạt OCOP 4 sao của thành phố Hà Nội, được thị trường trong nước đón nhận. “Tôi làm hữu cơ không phải để xuất khẩu, mà để người Việt được dùng sản phẩm tốt nhất, minh bạch nhất”, chị Hằng chia sẻ. Giữa vùng đất thường xuyên chịu tác động của thiên tai, mô hình này cho thấy một cách làm nông nghiệp bền bỉ, chuẩn mực, tạo giá trị gia tăng cao và việc làm ổn định cho lao động địa phương.

Lãnh đạo xã Xuân Mai luôn chủ động phối hợp các cơ quan tìm sinh kế, hướng phát triển của địa phương. Ảnh: Kim Nhuệ

Song song với phát triển các mô hình sản xuất, Xuân Mai cũng chủ động triển khai nhiều giải pháp giảm nghèo. Công tác giảm nghèo được chỉ đạo tập trung, quyết liệt, gắn với hỗ trợ sinh kế, tín dụng ưu đãi, đào tạo nghề và bảo đảm an sinh xã hội. Nhờ vậy, đến cuối năm 2025, toàn xã duy trì không còn hộ nghèo, tỷ lệ hộ cận nghèo còn 1,06% (tương ứng 164 hộ) - mức thấp so với mặt bằng chung của khu vực.

Thích ứng biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu khiến thời tiết, thiên tai ngày càng cực đoan, trong đó lũ rừng ngang là thách thức lớn nhất đối với Xuân Mai. Nếu không có giải pháp căn cơ, nguy cơ tái nghèo luôn hiện hữu, chỉ cần một trận lũ lớn cũng có thể cuốn trôi thành quả sản xuất của người dân sau nhiều năm tích cóp.

Theo Phó Trưởng phòng Kinh tế xã Xuân Mai Nguyễn Ngọc Sang, địa phương đặc biệt chú trọng phát triển các mô hình nông nghiệp thích ứng với điều kiện vùng lũ. “Phát triển sinh kế phải gắn với khoa học kỹ thuật, chuỗi giá trị và khả năng chống chịu trước thiên tai. Đây là yếu tố quyết định để giảm cận nghèo bền vững”, ông Sang nhấn mạnh.

Thực tế, xã đã phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Hà Nội tổ chức Diễn đàn Khuyến nông @ nhịp cầu nhà nông, thu hút hơn 200 nông dân, hợp tác xã, chủ trang trại tham gia. Tại đây, người dân được tư vấn trực tiếp về kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản, qua đó từng bước nâng cao năng lực sản xuất và quản trị rủi ro.

Bất lợi về địa hình, Xuân Mai thường xuyên ảnh hưởng lũ rừng ngang, đe dọa sinh kế của người dân. Ảnh: Kim Nhuệ

Chủ tịch UBND xã Xuân Mai Nguyễn Anh Đức cho biết, xã có lợi thế lớn về đất đai, nguồn nước và truyền thống sản xuất nông nghiệp. Thời gian tới, xã định hướng phát triển nông nghiệp chất lượng cao, hướng hữu cơ, VietGAP, gắn với du lịch sinh thái, trải nghiệm; đồng thời mở rộng các mô hình kinh tế hợp tác, sản phẩm OCOP và liên kết chuỗi tiêu thụ để nâng cao giá trị gia tăng.

Tuy nhiên, để sinh kế thực sự bền vững, Xuân Mai cần giải quyết căn cơ bài toán hạ tầng chống lũ. Địa phương đã đề xuất thành phố hỗ trợ hơn 1.785 tỷ đồng để triển khai 11 dự án phòng, chống lũ rừng ngang, cải tạo, nâng cấp hạ tầng thiết yếu. Những kiến nghị này đã được Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội ghi nhận trong các đợt giám sát cuối năm 2025.

Ở tầm thành phố, tại cuộc họp mới đây, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền yêu cầu các sở, ngành tập trung triển khai nhóm dự án ưu tiên, trong đó khu vực Xuân Mai - Trần Phú cần được xử lý dứt điểm. Theo chỉ đạo, các hộ dân sinh sống tại vùng ngập sâu phải được di dời triệt để để bảo đảm an toàn; khu vực di dời sẽ được nghiên cứu hình thành hồ chứa lớn làm “bụng chứa” điều hòa nước kết hợp cảnh quan, nuôi trồng thủy sản và phát triển du lịch; đồng thời kè kiên cố toàn bộ, tạo vùng bất khả xâm phạm bảo vệ dân cư phía trong. Các dự án này, Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Mạnh Quyền yêu cầu phải được triển khai trong năm 2026.

Tập thể lãnh đạo xã Xuân Mai đề xuất thành phố nhiều giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu, phòng chống lũ rừng ngang. Ảnh: Kim Nhuệ

Nếu chỉ nhìn Xuân Mai như một vùng nông nghiệp, câu chuyện sinh kế sẽ dừng ở những mô hình hiệu quả nhưng Xuân Mai hôm nay đang đứng ở ngưỡng chuyển mình quan trọng: Vừa là vùng sản xuất hàng hóa giàu tiềm năng, vừa là cửa ngõ phía tây nam Thủ đô trong định hướng hình thành không gian đô thị mới. Ở điểm giao này, yêu cầu phát triển bền vững đặt ra không chỉ là “làm ăn tốt hơn” mà là tạo ra một nền tảng an toàn để người dân dám đầu tư dài hạn, để doanh nghiệp và hợp tác xã yên tâm liên kết và để đô thị tương lai không bị “kẹt” bởi rủi ro thiên tai.

Chống lũ, vì thế, không chỉ để bảo vệ ruộng vườn và nhà cửa, mà để bảo vệ tương lai phát triển của cả một vùng đất. Sinh kế bền vững ở Xuân Mai không dừng ở việc “không nghèo”, mà phải là nền tảng để người dân yên tâm làm giàu, để đô thị phía tây nam Thủ đô hình thành trên một nền an toàn, ổn định và dài hạn.

Kim Nhuệ