Tâm trí cần được rèn luyện như cơ bắp

Tôi xem tâm trí là một loại cơ bắp, muốn giữ cho nó khỏe mạnh thì cần phải luyện tập thường xuyên. Một cách để rèn luyện trí óc là học những điều mới mẻ. Thế nhưng trước kia tôi luôn nghĩ rằng việc học kết thúc khi ta hoàn thành chương trình giáo dục. Với một vài người, đó là khi họ rời ghế trường phổ thông, với người khác, đó là khi họ lấy được bằng đại học hay thạc sĩ.

Trong quãng thời gian ở nhà trường, chúng ta học những kỹ năng, ý tưởng hay lý thuyết mới, chúng thay đổi cách ta suy nghĩ và hành động trên thế giới này. Nhưng một khi đã xác lập lối suy nghĩ cho riêng mình, chúng ta ít khi thay đổi. Ta thích giữ lấy những suy tư cũ vì chúng cho ta cảm giác quen thuộc. Ta học được rằng sự mới mẻ là một điều đáng sợ - nên ta làm tất cả để né tránh nó.

Tâm trí cần được rèn rũa hàng ngày. Ảnh: Monash University.

Chúng ta là những sinh vật của thói quen, thích thả lỏng tâm trí thay vì vắt óc suy nghĩ. “Tôi cần được thư giãn và xem cái gì đó trên Netflix” là một câu tôi nghe hầu hết mọi người, ở mọi lứa tuổi, nói ra dạo gần đây. Chính tôi cũng từng nói thế.

Điều đó khiến tôi tự hỏi chúng ta cần nghỉ ngơi để thoát khỏi cái gì? Những nhiệm vụ lặp đi lặp lại ở chỗ làm? Những khuôn mẫu suy nghĩ của chúng ta? Bạn nghĩ kỹ xem, chúng ta ít khi căng óc suy nghĩ trừ phi có lý do cụ thể - như một bài thi hay bài kiểm tra phải làm. Không thì chúng ta thường cho rằng, “Căng để làm gì cơ chứ?”.

Chà, để rèn luyện tâm trí đấy, cũng như bạn tập thể dục để cơ thể mạnh khỏe vậy. Bạn không thể đi tập gym bốn năm rồi nghỉ luôn suốt phần đời còn lại. Vậy tại sao bạn không rèn luyện tâm trí như rèn luyện cơ thể mình?

Hơn nữa, trí óc là công cụ quan trọng nhất mà bạn có được. Nếu muốn sử dụng công cụ đó đúng cách, bạn phải rèn luyện trí óc. Triết gia khắc kỷ Epictetus đã đúc kết rất hay: “Cuộc đời khôn ngoan là cuộc đời lý trí. Học cách suy nghĩ sáng suốt là điều quan trọng. Suy nghĩ sáng suốt không phải là việc có thể làm bừa mà cần được rèn luyện đúng cách”.

Vấn đề là chúng ta không biết làm thế nào để rèn luyện đúng cách, như Epictetus bảo. Trong phần lớn cuộc đời, những ý nghĩ trong tôi cứ rối tinh rối mù lên. Tôi chẳng bao giờ nghĩ về hành động suy nghĩ. Nếu bạn bảo tôi vẽ suy nghĩ của mình, nó sẽ trông thế này này:

Cái đống lộn xộn bạn thấy trên kia là cảnh tượng trong tâm trí tôi đấy. Một mớ hỗn loạn. Một nùi những ý nghĩ tích cực, tiêu cực, buồn bã, hạnh phúc, và hơn cả là sự bối rối, trộn lẫn với nhau. Tôi thường nghĩ thầm, “Sao bộ não của mình không ngừng lại? Nút ‘tạm dừng’ đâu?”. Nhìn lại, ngày trước tôi đã không biết cách sử dụng công cụ tuyệt vời là bộ não mình.

Darius Foroux/NXB Trẻ