Tăng thuế thuốc lá, giải pháp hiệu quả tăng trưởng kinh tế, giảm gánh nặng bệnh tật

Sáng 3/6/2025 tại Hà Nội, Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá, với chủ đề Thuế thuốc lá và phát triển bền vững.

Tại Hội thảo có các tham luận trình bày từ các chuyên gia kinh tế, chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới, và Bộ Y tế để bàn về: Cải cách Thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để nâng cao sức khỏe và phát triển bền vững; Thuế tiêu thu đặc biệt với thuốc lá - Chính sách tài khóa ủng hộ tăng trưởng kinh tế; Quan điểm của Bộ Y tế đối với Thuế thuốc lá tại dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi).

Ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí cho biết, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và từng hút thuốc, và 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.

Ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Quang cảnh Hội thảo

Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới, năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN, trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như là trẻ em. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.

Thạc sĩ - Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO, thông tin mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó ước tính có một triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động, 64% là nữ.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO phân tích tại hội thảo

Can thiệp về thuế là hiệu quả nhất trong các can thiệp về chính sách. Tại Việt Nam, ước tính trong năm 2022 thuế thuốc lá ước tính chỉ đạt khoảng 36% giá bán lẻ, chưa đạt một nửa so với khuyến cáo của WHO. Thuế thấp nên giá thuốc lá tại Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực.

Ông cho rằng các phương án đề xuất của Bộ Tài chính cũng góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới nhưng chưa đạt mục tiêu của quốc gia. Cụ thể, giúp giảm khoảng 2 triệu người hút nhưng do dân số tăng lên nên số lượng giảm không nhiều. Phương án thuế này tốt nhưng chưa đủ, hơi thấp.

Theo Thạc sĩ Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào năm 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO.

Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho rằng mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào năm 2030

Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, cho rằng, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá.

Ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng những chiến thuật thao túng, che giấu sự nguy hiểm của các sản phẩm thuốc lá và nhắm vào giới trẻ thông qua các sản phẩm với bao bì và hương vị hấp dẫn

Bằng chứng từ khắp thế giới cho thấy cách tốt nhất để giảm hút thuốc - để giúp mọi người nói “không” với thuốc lá - là tăng giá bằng cách tăng thuế.

“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

Cụ thể, chúng tôi khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030”, Trưởng đại diện WHO khẳng định.

Hoàng Bằng