Tăng thuế thuốc lá: Không thể trì hoãn, không thể chần chừ
Việt Nam đang phải gánh chịu hậu quả nghiêm trọng từ thuốc lá với hơn 15 triệu người hút và hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan.
Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,1% GDP, con số báo động cho thấy thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe mà còn là gánh nặng quốc gia.
Biện pháp bắt buộc để bảo vệ sức khỏe và phát triển bền vững
Ngoài tác động tiêu cực đến sức khỏe con người, thuốc lá còn gây ra nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng. Quá trình sản xuất thuốc lá tiêu tốn nhiều tài nguyên đất đai, nước và hóa chất, gây thoái hóa đất và ô nhiễm nguồn nước. Hơn nữa, rác thải từ tàn thuốc lá là một trong những loại rác khó phân hủy và gây ô nhiễm môi trường đô thị, biển và các khu vực tự nhiên.
Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,1% GDP, con số báo động cho thấy thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe mà còn là gánh nặng quốc gia.
Áp dụng thuế thuốc lá cao giúp giảm nhu cầu sản xuất, qua đó giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Đây là một bước quan trọng để hướng tới phát triển kinh tế xanh, bảo vệ môi trường sống và duy trì sự đa dạng sinh học.
Thuế thuốc lá không chỉ mang lại nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước mà còn góp phần tái phân bổ nguồn lực cho các hoạt động xã hội thiết yếu như y tế, giáo dục và bảo vệ môi trường. Khoản thu này có thể được đầu tư để nâng cao năng lực phòng chống và điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá, cũng như thực hiện các chương trình tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.
Bên cạnh đó, việc giảm tỷ lệ hút thuốc giúp giảm thiểu gánh nặng chi phí y tế và tăng hiệu suất lao động, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế ổn định và bền vững. Đồng thời, chính sách thuế thuốc lá còn góp phần thúc đẩy công bằng xã hội khi bảo vệ nhóm dân cư dễ bị tổn thương khỏi các tác hại của thuốc lá.
Thống kê cho thấy, dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành giảm nhẹ từ 47,4% xuống còn 41,1%, Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 khu vực ASEAN. Nguyên nhân rõ ràng giá thuốc lá rẻ mạt, do thuế thuốc lá thấp, khiến sản phẩm này dễ dàng đến tay người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ.
Theo WHO, tỷ trọng thuế thuốc lá tại Việt Nam chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, thua xa mức trung bình 59% của các nước cùng nhóm thu nhập và thuộc nhóm thấp nhất trong ASEAN. Trong khi đó, thu nhập người dân ngày càng tăng, thuốc lá lại ngày càng trở nên “dễ mua” hơn, mở đường cho nguy cơ nghiện và các hệ lụy sức khỏe khôn lường.
Không thể phủ nhận, tăng thuế thuốc lá là công cụ hiệu quả nhất để giảm tiêu thụ, đặc biệt là ngăn chặn thanh thiếu niên trở thành nạn nhân mới. Nghị quyết 20-NQ/TW và Chiến lược Quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá đã đặt ra mục tiêu rõ ràng: giảm tỷ lệ hút thuốc nam xuống còn 36% vào năm 2030. Nhưng mục tiêu đó sẽ chỉ là con số trên giấy nếu không tăng thuế thuốc lá ngay lập tức.
Bộ Y tế ủng hộ phương án tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo hướng kết hợp thuế tuyệt đối và thuế tỷ lệ, với mức thuế tuyệt đối bắt đầu từ 5.000 đồng/bao, tăng lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm đưa tổng thuế lên mức tối thiểu 65% giá bán lẻ, gần tiệm cận mức khuyến nghị 70-75% của WHO.
Phân tích cho thấy, chính sách thuế này sẽ cắt giảm gần 700.000 người hút thuốc so với năm 2020, đồng thời tăng nguồn thu thuế thêm 29.000 tỷ đồng, nguồn lực thiết yếu để tái đầu tư cho sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.
TS Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhấn mạnh, thuế thuốc lá chính là “vắc-xin” bảo vệ thế hệ trẻ, ngăn chặn họ trở thành nạn nhân suốt đời của các bệnh tật do thuốc lá gây ra. Đây không phải là lựa chọn, mà là nghĩa vụ bắt buộc của nhà nước với tương lai dân tộc.
Chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn cũng khẳng định, tăng thuế thuốc lá không chỉ cứu người khỏi bệnh tật mà còn là giải pháp tài chính chiến lược, giảm tổn thất kinh tế - xã hội và đẩy mạnh năng suất lao động. Việt Nam không thể tiếp tục trì hoãn việc tăng thuế, nếu không muốn phải trả giá bằng sức khỏe và sự phát triển của cả quốc gia.
Cần chính sách đồng bộ và hành động quyết liệt
Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, đối mặt với gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ. Hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc khói thuốc thụ động cùng chi phí y tế, thiệt hại kinh tế lên tới 108.000 tỷ đồng (tương đương 1,1% GDP) đang đe dọa sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Các chuyên gia đều nhất trí tăng thuế thuốc lá là biện pháp “cùng thắng” khi vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong, vừa tăng nguồn thu ngân sách để tái đầu tư phát triển kinh tế xã hội.
Bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm (WHO Việt Nam) nhấn mạnh, tăng thuế là cách hiệu quả nhất để giảm sử dụng thuốc lá, đặc biệt ngăn chặn thanh thiếu niên hút thuốc, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm chi phí y tế.
WHO đề xuất áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp, bổ sung thuế tuyệt đối với mức khởi điểm 5.000 đồng/bao năm 2026, tăng lên 15.000 đồng/bao năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện hành. Phương án này giúp giảm gần 700.000 người hút thuốc vào năm 2030 so với 2020, đồng thời tăng doanh thu thuế thêm 29.000 tỷ đồng.
Theo thống kê, Việt Nam đứng thứ 15 trong số 19 quốc gia ở khu vực Tây Thái Bình Dương về giá thuốc lá thấp nhất với mức trung bình dưới 1 USD/bao. Việc thuốc lá quá rẻ so với thu nhập khiến sản phẩm này dễ tiếp cận, làm gia tăng nguy cơ hút thuốc, nhất là với giới trẻ và các nhóm yếu thế.
Còn theo Thạc sỹ Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, tăng thuế là công cụ chính sách hữu hiệu bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bên cạnh thuế, công tác truyền thông với hàng ngàn bài viết, phóng sự, tọa đàm, infographic... đã đóng vai trò then chốt trong nâng cao nhận thức xã hội về tác hại thuốc lá.
Thiết nghĩ, việc tăng thuế không thể đơn độc. Công tác truyền thông phải được đẩy mạnh, nâng cao nhận thức xã hội về tác hại thuốc lá. Báo chí, truyền hình và mạng xã hội cần đồng lòng truyền tải thông điệp mạnh mẽ về hiểm họa thuốc lá, giúp người dân hiểu rõ nguy cơ và đồng thuận với chính sách.
Tăng thuế thuốc lá là điều kiện tiên quyết, không thể chần chừ, để cứu lấy sức khỏe hàng triệu người, giảm thiểu gánh nặng kinh tế và thúc đẩy phát triển bền vững cho Việt Nam.
Đây không chỉ là vấn đề y tế công cộng mà còn là chính sách tài chính chiến lược. Việt Nam cần hành động dứt khoát, mạnh mẽ và ngay lập tức để không phải chứng kiến thêm nhiều thế hệ bị tàn phá bởi thuốc lá. Thời điểm để nói “không” với thuốc lá chính là bây giờ.
