Tăng trưởng nhanh mà ô nhiễm môi trường trầm trọng thì thành quả bằng không

Sáng 28-10, tiếp tục chương trình kỳ họp 10, Quốc hội thảo luận về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Không phát triển bằng mọi giá mà bỏ qua môi trường

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội, cho rằng việc Quốc hội chọn chủ đề giám sát tối cao về môi trường và dành trọn một ngày thảo luận tại kỳ họp cuối nhiệm kỳ là quyết định có ý nghĩa chiến lược, thể hiện tầm nhìn chính trị và phát triển bền vững.

“Kết quả giám sát lần này là cơ sở để tiếp tục luật hóa các chính sách lớn về biến đổi khí hậu, tài chính môi trường, chuyển đổi xanh, khẳng định vai trò trụ cột của môi trường trong phát triển quốc gia”, ông nhấn mạnh.

Tuy nhiên, đại biểu cảnh báo, nhiệm kỳ tới sẽ phải đối mặt với bài toán lớn, đó là phát triển kinh tế mà không hủy hoại môi trường. “Đây là lời cảnh báo để chúng ta không rơi vào "chu kỳ đánh đổi" mà nhiều quốc gia mới nổi từng mắc phải”, ông Sơn nói.

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội. Ảnh: QH

Ông đề nghị Chính phủ phải điều hành tăng trưởng gắn với kiểm soát chặt chẽ áp lực môi trường, bởi tăng trưởng cao luôn kéo theo nhu cầu tăng mạnh khai thác tài nguyên, năng lượng, sản xuất và xây dựng hạ tầng.

“Nếu không kiểm soát tốt, ô nhiễm và suy thoái hệ sinh thái sẽ bùng phát, đe dọa sức khỏe cộng đồng và làm gia tăng chi phí xã hội”, ông lưu ý.

Theo ông, môi trường là yếu tố nền tảng, là hạ tầng thiết yếu cho phát triển, quyết định tính bền vững. Ông cảnh báo: “Một quốc gia có thể tăng GDP nhanh trong 5-10 năm, nhưng nếu không khí ô nhiễm, rừng bị tàn phá, nước bị nhiễm bẩn, cái giá phải trả sẽ xóa nhòa thành quả tăng trưởng”.

Đại biểu phân tích, môi trường tốt còn là lợi thế cạnh tranh trong hội nhập quốc tế. Các tập đoàn công nghệ lớn hiện đặt tiêu chuẩn khắt khe về khí hậu, phát thải và môi trường. “Nếu không đáp ứng, Việt Nam có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Ngược lại, một nền kinh tế xanh, sạch sẽ là điểm đến của đầu tư chất lượng cao”, ông nói.

Theo đại biểu Sơn, hiện năng lực quản lý môi trường của Việt Nam còn yếu, công nghệ quan trắc và xử lý còn hạn chế, chi ngân sách cho sự nghiệp môi trường chưa đáp ứng yêu cầu. Trong khi đó, việc lồng ghép tiêu chí môi trường vào các luật khác như Quy hoạch, Đầu tư, Đất đai, Đấu thầu… còn thiếu đồng bộ.

“Đánh giá môi trường chiến lược vẫn còn hình thức, công cụ kinh tế môi trường phát triển chậm; thuế môi trường chủ yếu đánh vào xăng dầu, nhưng chưa tái đầu tư hiệu quả; thị trường tín chỉ carbon mới dừng ở chính sách, chưa có cơ chế thực thi cụ thể”, ông Sơn nêu thực trạng.

6 giải pháp bảo vệ môi trường

Theo đó, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị Chính phủ cần coi môi trường là trụ cột bắt buộc trong ba trụ cột phát triển bền vững, đồng thời gắn trách nhiệm bảo vệ môi trường với đầu tư công, đầu tư tư nhân thông qua các công cụ thị trường như thuế xanh, tín chỉ carbon, phí phát thải.

“Môi trường cần được lồng ghép vào quy hoạch, ngân sách, đấu thầu và chỉ tiêu tăng trưởng; phải định giá tài nguyên và dịch vụ hệ sinh thái như một thành phần của GDP quốc gia”, ông đề xuất.

Theo đại biểu, các tập đoàn lớn như Apple, Samsung, Lego, Panasonic đều đặt tiêu chí phát thải carbon thấp và năng lượng tái tạo làm điều kiện tiên quyết khi đầu tư. “Nếu Việt Nam không có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, chúng ta sẽ mất lợi thế dù nhân công rẻ. Ngược lại, môi trường minh bạch chính là hạ tầng thể chế và là yếu tố thu hút đầu tư bền vững”, ông nói thêm.

Theo đó, ông kiến nghị 6 nhóm giải pháp để hoàn thiện chính sách bảo vệ môi trường: Thứ nhất, thể chế hóa nguyên tắc “môi trường là trụ cột bắt buộc”, phát triển công nghiệp môi trường như một ngành kinh tế độc lập, tạo chuỗi giá trị xanh và thu hút đầu tư chất lượng cao. Thứ hai, lồng ghép môi trường vào quy hoạch và đầu tư công, áp dụng công cụ tài chính – kinh tế như thuế, phí, tín chỉ phát thải; thúc đẩy xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường.

Thứ ba, tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường, ưu tiên các dự án liên tỉnh về xử lý chất thải và hệ thống quan trắc tự động. Thứ tư, sớm vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon quốc gia, áp dụng bảo hiểm môi trường và cơ chế đấu thầu dịch vụ môi trường công.

Thứ năm, gắn bảo vệ môi trường với chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý rác thải, nước và khí. Thứ sáu, tạo áp lực thị trường từ hội nhập quốc tế, ban hành tiêu chí sản phẩm xanh, doanh nghiệp xanh, công trình xanh để hình thành phân khúc thị trường bền vững.

Phát triển xanh không còn là đánh đổi

Tranh luận với đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, đại biểu Nguyễn Quang Huân (TP.HCM) cho rằng kết quả giám sát của Quốc hội đã được thực hiện rất nghiêm túc, sâu sát và có chất lượng. Ông hoàn toàn đồng tình với quan điểm coi môi trường là yếu tố trung tâm trong chiến lược phát triển.

Tuy nhiên, ông Huân muốn nhấn mạnh thêm một góc nhìn mới về tư duy phát triển xanh. Theo ông, trong tư duy tuyến tính trước đây, để tăng trưởng kinh tế, nhiều quốc gia chấp nhận đánh đổi môi trường, thậm chí phải giảm tốc độ tăng trưởng để bảo vệ môi trường.

“Nhưng nếu chuyển sang mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thì bài toán đánh đổi sẽ không tồn tại”, ông nói.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (TP.HCM). Ảnh: QH

Đại biểu đoàn TP.HCM dẫn chứng Quyết định số 1894 ngày 4-9-2025 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển công nghiệp môi trường, đánh dấu bước chuyển từ “bảo vệ môi trường thụ động” sang “phát triển kinh tế môi trường chủ động”.

“Quyết định này coi công nghiệp môi trường là một ngành kinh tế mới, góp phần trực tiếp vào tăng trưởng xanh. Nếu thực hiện tốt, Việt Nam hoàn toàn có thể vừa tăng trưởng vừa bảo vệ môi trường mà không phải lo đánh đổi như trước đây”, ông Huân khẳng định.

Theo đại biểu, điều cốt lõi hiện nay là hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và kinh tế carbon thấp.

“Khi thể chế đầy đủ, chúng ta sẽ chứng kiến sự song hành giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường – hai mục tiêu không loại trừ, mà hỗ trợ lẫn nhau để đưa Việt Nam tiến tới phát triển bền vững”, ông Huân nhấn mạnh.

NHÓM PHÓNG VIÊN