Thời cơ lịch sử và vận mệnh dân tộc

Thời cơ của những điểm giao thoa

“Chúng ta đang ở thời điểm rất có ý nghĩa, có giá trị tình thế, thời cơ và giá trị lịch sử”, PGS-TS. Trần Đình Thiên nhấn mạnh khi nhận được câu hỏi về hành trình phát triển phía trước của Việt Nam. Những bước chuyển lớn của thế giới, của thời cuộc với những xu thế và vận động khác thường đang đặt Việt Nam vào thế có thể tiến kịp, đi cùng với thế giới, với thời đại...

“Đúng là Việt Nam đang ở thời điểm vàng để có thể thực hiện được những nhiệm vụ đầy tính bất khả thi”, TS. Trần Đình Thiên tin tưởng.

TS. Trần Đình Thiên.

Thưa ông, thời điểm vàng mà ông nhắc đến có thể hiểu đầy đủ như thế nào?

Một thời điểm rất có ý nghĩa với thời cơ hội tụ.

Một là, thế giới đang trong thời điểm chuyển thời đại - dù sẽ là một bước chuyển dài, nhưng đủ để Việt Nam nhận thức rõ cơ hội của mình - đó là điều kiện để Việt Nam có thể tiến kịp, bắt nhịp với thế giới, với thời đại. Nếu không có xu thế thời đại khác thường, với giá trị phát triển cũng rất khác thì mong muốn tiến kịp của chúng sẽ rất khó, vì đi sau quá xa.

Hai là, Việt Nam đã có 40 năm Đổi mới với những thành tựu phát triển, nhưng còn đầy vất vả, đang tích nén nhiều nội lực chưa giải phóng hết.

Cứ hình dung, những dồn nén của 40 năm đang tạo nên lực căng, sức bật, nếu giải tỏa lực nén, sức vươn rất mạnh, sẽ bung ra, tạo ra bước ngoặt vô cùng lớn lao.

Tôi muốn gọi đây là thời điểm vàng ở nghĩa thời điểm của thời đại và đất nước tạo thành cơ hội khách quan, để Việt Nam bay lên nếu chớp được cơ hội, nếu giải phóng được nguồn lực.

Khi nhìn lại chặng đường 40 năm Đổi mới, cũng có ý kiến chúng ta đã bỏ lỡ không ít cơ hội để có thể làm khác, đi nhanh hơn. Lần này, các điều kiện để chớp thời cơ của Việt Nam đã sẵn sàng chưa, thưa ông?

Phải nhấn mạnh, thời cơ này chúng ta phải nắm bắt được, không thể bỏ lỡ. Đây là thời điểm “chập đôi” của thời cơ lịch sử và vận mệnh dân tộc, tôi tin chắc vậy.

Đảng, Nhà nước, các vị lãnh đạo cao nhất đều xác định rõ thời điểm của kỷ nguyên mới; trong một thời gian ngắn đã đặt ra rất nhiều việc tưởng như không thể làm được, nhưng đã làm, quyết tâm làm. Thông điệp các nhà lãnh đạo đất nước gửi đi rất rõ - đó là không chỉ nhận diện thời cơ, nắm được thời cơ, mà còn chuyển hóa thành chiến lược, hành động đúng với xu thế thời đại và khát vọng của người dân.

Tôi nói được điều này bởi cách tiếp cận “giải sức nén” của 40 năm Đổi mới rất khác, không chỉ khác so với hôm qua, mà còn thực sự khác thường so với chính ta.

Một là, xác định rõ kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất – khác hoàn toàn với những lúc kỳ thị, rồi phân biệt, đối xử, coi là vai phụ trước đây. Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân và những chiến lược hành động đã tạo ra sự hào hứng, khí thế cho dân tộc, cho cả nền kinh tế trỗi dậy, chứ không chỉ là thành phần này hay thành phần kia.

Hai là, Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia thực sự là một chiến lược hành động bám sát thời đại, đưa khoa học - công nghệ vào đúng vai trò, là công cụ, là động lực quyết định sự phát triển mà như Tổng Bí thư đã nói, nếu không làm được, đất nước sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Cũng phải nhắc lại, năm 1976, khi đất nước vừa thống nhất, khói bụi chiến tranh chưa lắng xuống thì Đại hội Đảng IV đã xác định khoa học - kỹ thuật là then chốt để xây dựng chủ nghĩa xã hội và phát triển kinh tế. Sự lựa chọn vô cùng đáng ngưỡng mộ trong bối cảnh nền kinh tế sau chiến tranh hoang tàn, đói khổ, thuộc nhóm nghèo nhất thế giới. Nhưng hồi đó, chúng ta chưa có cả cơ chế, cả năng lực và lực lượng để thực thi. Kể cả sau này, chúng ta cũng xác định rất sớm vai trò của kinh tế tri thức, từ Đại hội X năm 2006; cơ hội và thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, từ Đại hội XII năm 2016... nhưng thực tế chưa có nhiều chuyển động. Nhưng lần này sẽ khác khi Nghị quyết 57-NQ/TW không đứng riêng rẽ.

Ba là, Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế với chân dung đối ngoại quốc gia đã thay đổi, đưa nền kinh tế bước vào tầm bay mới với các đối tác chiến lược của quốc gia là những nền kinh tế hàng đầu, những tập đoàn công nghệ hàng đầu.

Bốn là, nhà nước thực sự là nhà nước kiến tạo phát triển với việc thực hiện Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Có thể thấy rõ, 4 nghị quyết chiến lược đan cài, tạo thành bộ khung tư duy phát triển. Trong đó, lực lượng chủ đạo là kinh tế tư nhân, lực lượng sản xuất phải là khoa học - công nghệ; không gian phát triển là cùng với thế giới và vai trò của nhà nước kiến tạo.

Đó là những điều kiện mới và khác ở cả thế và lực để Việt Nam có thể thực hiện được những mong muốn lớn lao, có cả những mong muốn đầy tính bất khả thi.

Chìa khóa ở thế vượt lên chính mình

Tính bất khả thi rất cao là cụm từ mà PGS-TS. Trần Đình Thiên nhiều lần nhắc khi đề cập đến những mục tiêu, nhiệm vụ rất lớn, rất khó đang được đặt ra để hiện thực hóa mục tiêu trăm năm, đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Nhưng ông cũng khẳng định, tính bất khả thi cao, nhưng không có nghĩa là hoàn toàn bất khả thi.

Khi bàn đến mục tiêu tăng trưởng 2 con số kéo dài trong cả chục năm tới đây, không ít ý kiến kêu khó, thưa ông?

Chúng ta phải chấp nhận một sứ mệnh tính bất khả thi rất cao, đó là tăng trưởng 2 con số trong 10 - 20 năm tới để tiến kịp với thế giới, chứ không chỉ là tăng trưởng cao, dài hạn. Xác định như vậy để tìm lời giải, chứ không phải là lúc than phiền có thể hay không thể làm được.

Công cuộc Đổi mới năm 1986 được khởi xướng bởi tư duy hoàn toàn khác trước đó, đó là chấp nhận sản xuất hàng hóa và kinh tế thị trường trong lúc nỗi ám ảnh chệch hướng vẫn rất lớn, vậy mà chúng ta chuyển được.

Tất nhiên, không phải mọi mong muốn đều có thể đạt được, hay đạt bằng mọi giá vì sẽ gây lãng phí nguồn lực, nhưng điều tôi nhận thấy là chúng ta đã xác định việc cần phải, đánh giá đúng năng lực, thời cơ và giờ chọn mục tiêu ưu tiên để tối ưu và hiệu quả nhất.

Đặc biệt, tôi đang thấy các hành động thực sự, những việc làm có kết quả.

Ví dụ tháo gỡ rào cản cho khu vực tư nhân, nhiều năm không làm được, nhưng đã có được Nghị quyết 68-NQ/TW, ngay sau đó là Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân và Chương trình hành động của Chính phủ tại Nghị quyết 139/2025/NQ-CP. Nhiều trói buộc đã gỡ được, dù rất khó.

Hay gỡ nút thắt hạ tầng đang được thực hiện đúng nghĩa giải quyết hạ tầng chiến lược để quốc gia vươn ra thế giới, cạnh tranh toàn cầu chứ không chỉ giải quyết một vài con đường bị ngập hay làm mấy cái cầu bị lũ cuốn trôi. Ngay cả chương trình xóa nhà tạm là được thực hiện ở tầm quốc gia chứ không đơn thuần là hoạt động xã hội thiện nguyện...

Tương tự, quyết định sắp xếp bộ máy, sáp nhập các tỉnh khó lắm, tưởng như không thể làm nhanh được, nhưng đã được quyết định nhanh chóng, thực hiện với sự thống nhất rất cao. Ở đây, sự sắp xếp không đơn thuần là hành chính, mà là tạo ra lợi thế phát triển mới cho các địa phương, tạo ra tổ hợp sức mạnh mới cho đất nước...

Có thể thấy, thời cơ vàng mà chúng ta đang nói đến không chỉ đến từ định hướng, đường lối chung chung, mà còn từ thực tiễn, nhận thức và hành động, thưa ông?

Điều này rất quan trọng. Trong quá khứ, có những lúc chúng ta nhận diện đúng, nhưng không làm ngay, nên có những cơ hội bị bỏ lỡ.

Như khoán hộ, khoán sản phẩm mất gần 20 năm mới được thực hiện; hay việc xác định vai trò của kinh tế tư nhân cũng kéo dài suốt cả hành trình Đổi mới, với nhiều dè dặt, chưa có sự đồng hành giữa nhận thức và chính sách.

Đặc biệt, điểm nghẽn thể chế cũng được nhận diện sớm, nhưng chưa gỡ được, trở thành “điểm nghẽn của điểm nghẽn”...

Đó là những câu chuyện lịch sử, nhưng vẫn cần nhìn nhận để xử lý các vấn đề của hiện tại. Ví dụ Luật Đất đai mới thực hiện đã phải sửa là vấn đề cần phân tích thẳng thắn, vì cơ chế chính sách không ổn định cũng là điểm nghẽn. Những yêu cầu gỡ vướng cho doanh nghiệp nhiều khi “khó như lên trời” vì chồng đống các quy định xung đột, thiếu nhất quán...

Nhưng đây là lúc chúng ta cần đặt ra những bài toán vượt tầm để thực hiện. Trong chiến tranh, trí tuệ Việt Nam đã giúp dân tộc ta chiến thắng, thì trong thời bình, trí tuệ ấy phải được phát huy, khuyến khích sáng tạo, khuyến khích mọi người cùng vượt lên chính mình, để giải những bài toán thách thức của thời bình.

Kỷ nguyên mới của Việt Nam sẽ bắt đầu bằng những hành động cụ thể vượt qua chính mình, thậm chí là bỏ lại những thành công theo cách cũ để đưa đất nước bay lên tầm cao mới.

Khánh An