Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: Khởi động dự án kiểm soát chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy và thủy ngân

Giới thiệu mục tiêu tổng quan, cơ chế thực hiện và tham vấn các bên liên quan về kế hoạch triển khai trong thời gian tới, hội thảo hướng tới việc thúc đẩy giải pháp kinh tế tuần hoàn, sản xuất và tiêu dùng bền vững, mô hình phát triển bền vững trong các ngành công nghiệp điển hình, đồng thời tăng cường nhận thức và năng lực quản lý an toàn đối với chất ô nhiễm… giảm phát thải POP và thủy ngân tại Việt Nam. Hội thảo cũng đặt mục tiêu tăng cường sự phối hợp liên ngành trong việc thực hiện Công ước Stockholm và Công ước Minamata, qua đó đảm bảo việc triển khai dự án diễn ra đúng tiến độ và phù hợp với cam kết với các nhà tài trợ.

Dự kiến kết quả từ Dự án sẽ là: giảm thiểu 648 kg thủy ngân (thông qua loại bỏ và thay thế 10.000 thiết bị y tế chứa thủy ngân, 20.000 bóng đèn huỳnh quang); Giảm thiểu 35 tấn POP sử dụng trực tiếp hoặc nguyên liệu, vật liệu, sản phẩm, chất thải có chứa chất POP; Giảm thiểu phát thải U-POP và thủy ngân trong môi trường không khí: Thiết lập được cơ chế tài chính xanh; Nhãn sinh thái và cơ chế tài chính xanh được áp dụng.

Hợp phần triển khai Dự án.

Việt Nam giảm thiểu phát thải và tác động của POP và thủy ngân bằng các công cụ nhãn sinh thái, cơ chế tài chính xanh và mua sắm xanh

Phát biểu tại sự kiện, ông Lê Công Thành - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết thời gian qua, Bộ đã đóng vai trò là Cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Công ước Stockholm về các chất POP. Bộ đã nội luật hóa các quy định của Công ước về Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020, đồng thời xây dựng quy chuẩn kỹ thuật về giới hạn các chất ô nhiễm khó phân hủy.

Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh rằng Luật Bảo vệ Môi trường hiện hành đã quy định cụ thể về mua sắm xanh, nhằm thúc đẩy việc lựa chọn các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường có chứng nhận nhãn sinh thái. Việc này cũng góp phần tăng cường các cơ chế tài chính xanh trong thời gian tới.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường - Lê Công Thành phát biểu tại Hội thảo.

Trong phần trình bày về Dự án tại sự kiện đại diện Cục Môi – Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh "Để đạt được những mục tiêu này, dự án sẽ triển khai các công cụ như nhãn sinh thái, cơ chế tài chính xanh và mua sắm xanh. Trong đó, mục tiêu cụ thể là hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi chính sách quản lý các chất ô nhiễm khó phân hủy và thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng theo hướng bền vững".

Nhấn mạnh nhãn sinh thái là một công cụ nhằm thúc đẩy bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên thông qua hoạt động chứng nhận và tiêu dùng các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường tại Hội thảo đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết ngoài những tiêu chí đã được ban hành, trong giai đoạn đến năm 2030, Việt Nam dự kiến bổ sung thêm các nhóm tiêu chí mới. Các nhóm này bao gồm lĩnh vực sản xuất bao bì, giấy và đồ dùng văn phòng; hóa mỹ phẩm; vật liệu xây dựng và gia dụng; cũng như các sản phẩm điện, điện tử, pin và ắc quy.

Các nhóm tiêu chí dự kiến ban hành Nhãn sinh thái đến năm 2030.

Theo Công ước Stockholm, đến nay có 37 chất POP cần được quản lý và kiểm soát chặt chẽ

Thực tế các chất POP được sử dụng làm nguyên liệu sản xuất, phụ gia trong nhựa, resin, chất hóa dẻo, dầu bôi trơn, chất chống cháy, chất chống thấm, chất phủ bề mặt/chau chuốt bề mặt sản phẩm, chất kết dính...

Tại Việt Nam, các chất POP công nghiệp như PBDE, PFOS, HBCDD, SCCP, MCCP, PFOA, UV-328... không sản xuất trong nước, một số hợp chất đã được nhập khẩu trước năm 2016 (deca-BDE và HBCDD) và một số khác (SCCP, MCCP, PFOS, UV-328, Dechlorane Plus...) vẫn được nhập khẩu làm chất phụ gia trong quá trình sản xuất. Các chất POP này có khả năng vẫn tồn tại trong nguyên liệu, vật liệu, sản phẩm đang sử dụng hoặc đang ở giai đoạn cuối vòng đời.

Theo Công ước Stockholm, đến nay có 37 chất POP cần được quản lý và kiểm soát chặt chẽ. Số liệu nhập khẩu, sử dụng, kinh doanh các hóa chất/POP thu thập từ các Bộ ngành liên quan và qua khảo sát thực tế cho thấy từ 2023 - 2025, Việt Nam nhập khẩu MCCP hơn 1.000 tấn và hơn 9 tấn UV-328.

Hỗn hợp chất SCCP, MCCP và LCCP (NK khoảng 33.345 tấn) được sử dụng trong các lĩnh vực như: Phụ gia trong cao su, nhựa (PVC, EVA); chất kết dính, chất bịt kín; sơn, da, giấy...; Năm 2022: Tổng lượng nhựa PVC nhập khẩu vào Việt Nam khoảng 737.000 tấn với lượng phụ gia SCCP/MCCP chưa được xác định trong nhựa PVC. Decabromodiphenyl hoặc Decabromodiphenyl ethane (DBDPE) (NK khoảng 86,5 tấn) dùng để sản xuất styrofoam hay EPS, dùng như chất phụ gia trong nhựa, thiết bị điện - điện tử, phương tiện giao thông...;

PFOS được sử dụng trong bọt chữa cháy (10 - 15 tấn) và ngành công nghiệp mạ kim loại. Ngoài ra, PFOS được sử dụng trong sản xuất dệt may và giấy. Theo Cục Cảnh sát PCCC và Cứu hộ cứu nạn, hiện Việt Nam còn tồn kho (lưu tại các kho) 20.000 tấn bọt chữa cháy có chứa PFOS (mạch C8).

Việt Nam cần lưu ý ba điểm trong triển khai dự án giảm POP và thủy ngân

Ông Patrick Haverman - Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam phát biểu tại Hội thảo.

Phát biểu tại sự kiện ông Patrick Haverman - Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam nhận định, Việt Nam đang trên đà phát triển với nhu cầu lớn về nguyên vật liệu, kéo theo việc nhập khẩu và sử dụng hóa chất, trong đó có POP và thủy ngân. Việc sử dụng thủy ngân trong một số thiết bị như nhiệt kế vẫn còn phổ biến, tiềm ẩn nguy cơ đối với sức khỏe và môi trường. Theo ông Patrick Haverman những sự cố nghiêm trọng trong quá khứ làm hàng chục kg thủy ngân bị phát tán ra môi trường, hay hàng ngàn người từng bị phơi nhiễm thuốc trừ sâu chứa POP… phản ánh rõ mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm hóa chất và nhu cầu cấp thiết phải kiểm soát.

Khẳng định: "Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong lĩnh vực này khi tham gia Công ước Stockholm từ năm 2001 và Công ước Minamata từ năm 2013 và hy vọng Dự án sẽ góp phần trực tiếp giải quyết các thách thức hiện nay, đáp ứng yêu cầu mới từ các công ước quốc tế", Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam, đưa ra ba điểm Việt Nam cần lưu ý trong quá trình triển khai dự án.

Thứ nhất, trong bối cảnh các cuộc thảo luận về GEF9 đang diễn ra, việc đẩy nhanh tiến độ GEF7 là điều cấp thiết.

Thứ hai, do thời gian kéo dài, một số bối cảnh và yêu cầu đã thay đổi. Điều này đòi hỏi phải cập nhật nội dung dự án sao cho phù hợp với những cam kết mới trong Công ước Stockholm, Minamata và các hiệp định sắp tới như Hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm nhựa.

Cuối cùng, ông Patrick nhấn mạnh tầm quan trọng của sự phối hợp liên ngành: "POP, thủy ngân và các hóa chất nguy hại không chỉ xuất hiện trong một lĩnh vực mà liên quan đến nhiều cơ quan quản lý khác nhau. Sự dẫn dắt mạnh mẽ từ các cơ quan như Cục Môi trường, Cục Hóa chất hay Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam... sẽ là yếu tố then chốt để triển khai hiệu quả dự án".

Hoàng Hà