Thuốc lá điện tử và những hệ lụy: Cần khung pháp lý phù hợp để quản lý

Tỉ lệ hút TLĐT trong thanh thiếu niên Việt Nam đang gia tăng. Ảnh: Thái An

Nhiều trường hợp cấp cứu khi dùng TLĐT

Mặc dù các cơ quan chức năng liên tiếp phát đi những cảnh báo nguy hiểm của các loại ma túy trộn trong đồ uống, thực phẩm và tinh dầu TLĐT, tuy nhiên thực tế, TLĐT được rao bán tràn lan trên mạng và dễ dàng mua ở bất cứ đâu với đủ các loại hương vị mà người mua không hề biết bên trong điếu thuốc chứa những chất gì. Chính vì quảng cáo tràn lan, mua bán dễ dàng nên thời gian qua đã xảy ra nhiều vụ ngộ độc phải cấp cứu do người dùng sử dụng các loại thực phẩm, TLĐT tẩm ma túy mà không biết.

Mới đây, khoảng trung tuần tháng 7/2023 trung tâm tiếp nhận 2 bệnh nhân nguy kịch do TLĐT chứa ma túy. Nam bệnh nhân T.V.H (22 tuổi, ở Thái Bình) được chuyển đến trong tình trạng tím tái, co giật, ảo giác, tổn thương đa cơ quan và nguy cơ ngừng tim. Người nhà cho hay, bệnh nhân làm việc ở TP HCM, thời gian gần đây hay mua TLĐT với giá hơn 600.000 đồng, mỗi ngày hút 3 - 4 ống. Trong 10 ngày liên tục, H không ngủ được và có những hành động hoang tưởng nên về quê nghỉ ngơi, nhưng lại có những biểu hiện bất thường, thậm chí dọa giết cả bố và em trai.

Tiến sĩ, bác sỹ Nguyễn Trung Nguyên, GĐ Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai cho biết, khi được đưa tới BV điều trị, kết quả xét nghiệm thành phần tinh dầu trong mẫu TLĐT của H có 4 chất ma túy tổng hợp gồm: MDMB-4 en-Pinaca, MDMB-Chminaca, ADB-4 en-Pinaca và ADB-Binaca.

Sau 4 ngày nằm viện, bệnh nhân H đã qua cơn nguy kịch nhưng tình trạng tổn thương não rất nặng nề. Trước đó không lâu, BV Bạch Mai cũng tiếp nhận nữ bệnh nhân 19 tuổi (ở Hà Nội) bị ngộ độc và rối loại tâm thần do hút TLĐT chứa các chất ma túy gồm: ADB-4 en-Pinaca, MDMB-4 en-Pinaca, EDMB-4 en-Pinaca. Đây là lần đầu tiên trung tâm tiếp nhận mẫu TLĐT của bệnh nhân có trộn tới 4 chất gây nghiện.

Thạc sĩ, bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm, Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam đã cảnh báo về các nhóm sản phẩm thuốc lá mới đang len lỏi vào cuộc sống người dân, đặc biệt tại các trường học, nổi cộm là TLĐT có nicotine và không chứa chất này; bên cạnh đó có nhóm sản phẩm hỗn hợp (hybrid) gồm cả sợi thuốc lá và dung dịch nicotine. Để thu hút giới trẻ, các nhà sản xuất còn sử dụng rất nhiều hương liệu mùi vị như bạc hà, táo, chanh, cam... khi pha trộn.

Theo BS Nguyễn Tuấn Lâm, TLĐT và TLNN đều chứa nhiều chất độc giống khói thuốc lá, tức là việc sử dụng TLĐT cũng có khả năng gây nguy hại đến sức khỏe giống như thuốc lá truyền thống. Điều đáng nói, TLĐT sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất, có thể pha trộn các loại thành phần khác nhau nên bị lợi dụng để trộn lẫn các chất ma túy. Đó chính là nguyên nhân dẫn đến hàng loạt trường hợp bị ngộ độc khi sử dụng loại thuốc lá này thời gian gần đây.

TLĐT ẩn chứa nhiều chất độc hại, ảnh hưởng đến sức khỏe. Ảnh: Thái An

Những con số báo động

Theo thống kê của WHO, hiện có khoảng 20.000 loại hương liệu được sử dụng trong TLĐT. Cùng với những lời quảng cáo không gây hại, tạo sự sành điệu, thuốc lá thế hệ mới này nhanh chóng xâm nhập trường học. Đối với lứa tuổi thanh thiếu niên khi hút TLĐT sẽ dẫn đến tình trạng nghiện thuốc lá, gặp phải các căn bệnh nguy hiểm, gây nguy cơ phát sinh tệ nạn xã hội, ảnh hưởng đến sức khỏe, học tập và tương lai sau này, gây nhiều hệ lụy cho gia đình và xã hội.

Đáng lưu ý, tỉ lệ hút TLĐT trong thanh thiếu niên Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Nếu năm 2015, tỉ lệ sử dụng TLĐT mới có 0,2% thì đến năm 2022, tình hình sử dụng TLĐT ở nhóm tuổi 13 - 15 lên đến 3,6%.

Theo các nghiên cứu cho thấy thuốc lá nói chung, TLĐT nói riêng đều ảnh hưởng xấu đến khả năng sinh sản của cả nam lẫn nữ. Các chất độc hại với cơ thể do TLĐT sinh ra phần lớn đến từ các sản phẩm dạng hóa chất của chất tạo khói và tạo mùi, tiếp xúc trong thời gian càng dài thì ảnh hưởng tới sức khỏe càng nhiều, kể cả người hút chủ động lẫn thụ động. Hút phải các hóa chất này có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với cơ quan hô hấp và tim mạch; về lâu dài khả năng phát triển khối u hoặc dẫn đến vô sinh...

Theo khuyến cáo của Sở Y tế Hà Nội, TLĐT có chứa rất nhiều loại hương liệu độc hại, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và có thể pha trộn các chất khác vào dung dịch như ma túy, cần sa và các chất kích thích khác. Sử dụng TLĐT ở tuổi thiếu niên gây hại cho các phần của não kiểm soát sự chú ý, học tập, tâm trạng. Sử dụng TLĐT ở tuổi vị thành niên cũng có thể làm tăng nguy cơ nghiện các chất gây nghiện khác trong tương lai.

Do đó, các chuyên gia y tế đưa ra lời khuyên, hãy nói "không" với thuốc lá để bảo vệ sức khỏe chính mình và những người xung quanh, cùng xây dựng thế hệ trẻ vị thành niên khỏe mạnh, trở thành nhân tố tương lai góp phần cho sự phát triển chung của xã hội.

TLĐT được rao bán tràn lan trên mạng xã hội Ảnh: Thái An

Hoàn thiện khung pháp lý

Hiện Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá chưa có quy định điều chỉnh đối với TLĐT và TLNN. Việt Nam mới có Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về thuốc lá điếu do Bộ Y tế ban hành. Bên cạnh đó, tại nước ta hiện chưa có thông tin về thành phần, các chất có trong thuốc lá mới (trên 18.000 chất và hương liệu), chưa đủ thông tin để xác định thành phần các chất cần kiểm soát trong quy chuẩn kỹ thuật. Việt Nam cũng chưa có cơ sở kiểm nghiệm đủ năng lực kiểm tra, kiểm nghiệm các chỉ tiêu vệ sinh, an toàn đối với TLĐT.

Với quan điểm bảo vệ sức khỏe người dân trên các lợi ích kinh tế, dựa trên căn cứ khoa học, điều kiện thực tiễn của Việt Nam, Bộ Y tế đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm TLĐT và TLNN, vì đây đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe.

Để bảo vệ sức khỏe giới trẻ, phòng ngừa hiệu quả việc các đối tượng lợi dụng các sản phẩm thuốc lá mới để hoạt động vi phạm pháp luật liên quan đến ma túy, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, Bộ Công an đề nghị Bộ Y tế phối hợp Bộ Công thương nghiên cứu, đề xuất phương án cấm thuốc TLĐT, TLNN.

Đồng quan điểm này, Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị An, GĐ Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam khuyến cáo, Việt Nam cần thực hiện các biện pháp kiểm soát thị trường, đẩy mạnh thực thi và tăng cường các quy định về chống buôn lậu, quảng cáo và bán các sản phẩm TLĐT, TLNN để ngăn chặn sự gia tăng sử dụng trong thanh thiếu niên, không nên cho phép thí điểm lưu hành TLĐT, TLNN trên thị trường.

Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách – Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương cho rằng, hiện nay do hành lang pháp lý và thuế chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Điều này đang đặt ra rất nhiều thách thức cho cơ quan quản lý thị trường trong việc kiểm soát và xử phạt do không có cơ sở pháp lý rõ ràng.

Thái An