Tìm 'thuốc' giữa rừng già

Thuốc quý từ rừng

Khi nói về những chuyến xuyên rừng già tìm hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng về làm thuốc chữa bệnh, ông Hồ Văn Hùng cho biết, mỗi chuyến đi tìm “thuốc” bắt đầu từ khi bản làng còn chìm trong biển sương mù dày đặc, rét buốt với hành trang mang theo là nắm cơm, nhúm muối, vài quả ớt nướng trong a chói cùng con dao phát, bao tải. Khi trời về chiều cũng là lúc ông Hùng kết thúc chuyến vào rừng với bao tải đựng đầy các loại hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng dùng làm thuốc.

Mỗi thứ ông Hùng thu hái đều có dược tính để tạo nên các bài thuốc đặc trị các loại bệnh. Đơn cử như loại cây a xuôm co ngâm rượu hoặc sắc uống có tác dụng bồi bổ thần kinh, giúp người bệnh ngủ ngon. Rễ loại dây leo này khi ngâm vào rượu sẽ cho màu xanh như rượu chanh (ngày xưa) với vị ngọt, mát, thơm… ; lá cây chót hang có công dụng chữa liền xương; lá cây sa la ai có công dụng chữa phù nề; rễ cây ku sau có công dụng chữa thần kinh, bại liệt, xương khớp… Mỗi loại hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng đều có công dụng khác nhau.

Ông Hồ Văn Hùng phơi thuốc vừa cắt ở rừng về - Ảnh: S.H

Cơ duyên để ông Hồ Văn Hùng đến với nghề thầy thuốc đó là vào khoảng năm 1975, khi ông về thị trấn Hồ Xá (huyện Vĩnh Linh cũ) để chữa bệnh ở nhà thầy thuốc Hồ Đàn (hiện đã mất). Trong thời gian chữa bệnh, ông được thầy Hồ Đàn truyền dạy nhiều phương thuốc chữa bệnh từ hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng.

Để học được nghề thầy thuốc, ông Hùng phải tuân thủ các luật tục bất thành văn trong nghề của các thầy thuốc đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều. Đầu tiên muốn học nghề thầy thuốc, học trò phải ăn muối trắng với cơm trong một tháng. Bởi theo lời thầy, ăn xương, thịt động vật thì làm sao chữa được xương, thịt…

Sau khi hoàn thành tháng “ăn chay”, ông lặn lội vào các cánh rừng để tìm khoảng 10 loại hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng thường dùng làm thuốc mà thầy yêu cầu. Đây là việc vô cùng khó bởi hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng có nhiều loại nhìn bên ngoài rất giống nhau, nhất là lá rừng, buộc ông phải dùng mũi để phân biệt mùi của từng loại. Vượt qua được bài kiểm tra khắt khe ấy của thầy thì mới bước vào giai đoạn pha chế các loại hoa, quả, lá, gốc, rễ cây rừng thành thuốc chữa bệnh. Từ khi được thầy Hồ Đàn nhận làm học trò cho đến khi tự chữa được bệnh cho bệnh nhân phải mất vài năm…

Hiện tại, căn nhà nằm cạnh Quốc lộ 9 của ông Hùng luôn có đông người bệnh tìm đến để chữa trị. Lần lượt từng bệnh nhân được ông cẩn trọng bốc thuốc, thổi thuốc; chủ yếu là chữa các bệnh dạ dày, thận, vai gáy, các bệnh liên quan đến xương, khớp, phù nề…

Men lá từ cây rừng

Chính thời gian hành nghề thầy thuốc, ông Hồ Văn Hùng đã học được cách làm men lá để ủ ra những hũ rượu cần “nức tiếng”, đưa ông lên hàng nghệ nhân. Thỉnh thoảng ông vẫn đi khắp các bản, làng để giảng dạy, truyền thụ nghề nấu rượu cần cho nhiều học viên ở các xã Hướng Hiệp, Đakrông, Tà Rụt, La Lay, A Dơi…

Theo ông Hồ Văn Hùng, muốn làm ra hũ rượu cần đúng hương vị riêng có của đồng bào Bru-Vân Kiều, Pa Kô thì phải có men lá được làm từ các loại lá, quả, thân, vỏ của các loại cây rừng, như: Cây tân tiêu, cà luôi, tà mài (mây đắng), ô mòi, la ngêng, pliêm căn yang, ớt rừng, thuốc lá rừng. Trước kia những loại lá, quả, thân, vỏ cây rừng này chỉ cần ra sau vườn nhà hoặc lên mấy quả đồi quanh bản là có thể hái mang về. Tuy nhiên, mấy năm gần đây, các loại cây rừng nguyên liệu làm men lá ngày càng khan hiếm nên việc đi hái các loại cây rừng rất vất vả.

Các loại lá, quả, thân, vỏ của cây rừng dùng làm men lá sau khi đào hái mang về, phải rửa thật sạch rồi giã nhuyễn đem trộn với nếp đỏ (trồng trên nương rẫy và giã thành bột), được vo tròn thành từng viên rồi rải lên bạt cho khô. Ba ngày sau, những viên men lá khô cứng lại thì dùng sợi lạt để xâu thành từng chùm rồi treo lên giàn bếp. Cơm nếp được nấu rồi rải ra nong nia cho nguội.

Sau đó, giã mịn men trộn với cơm nếp cho vào thúng hoặc đồ đựng để ủ khoảng một tuần đến khi có mùi thơm thì đem trộn với trấu đã rửa sạch phơi khô và cho vào ché, hũ lấy lá chuối rừng bịt kín. Ủ khoảng 25-30 ngày là uống được.

Sỹ Hoàng