TPHCM tìm giải pháp để đến năm 2035 hoàn thành xây dựng 200km metro

Sáng 15-12, đồng chí Phan Văn Mãi, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy, Chủ tịch UBND TPHCM chủ trì phiên họp thứ 3 Hội đồng tư vấn triển khai thực hiện Nghị quyết 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM (Hội đồng); Tổ chuyên gia tư vấn xây dựng đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị TPHCM theo kết luận số 49-KL/TW của Bộ chính trị (đề án).

Nỗ lực trình đề án vào đầu năm 2024

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch UBND TPHCM Phan Văn Mãi thông tin, thời gian qua thành phố chủ động phối hợp với các bộ, ngành tham mưu các nghị định hướng dẫn thực hiện Nghị quyết 98. Đến nay còn một nghị định Thủ tướng đã giao Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ tham mưu, dự kiến trong tháng 12 sẽ trình Chính phủ ban hành. Còn các hướng dẫn về triển khai điện mặt trời áp mái, tín chỉ carbon, TPHCM cũng chủ động nghiên cứu đề xuất.

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

Chủ tịch UBND TPHCM đề nghị Hội đồng tư vấn trong quá trình nghiên cứu đề xuất cho thành phố cách tổ chức thực hiện hiệu quả, thực thi các dự án về BT, BOT, đường sắt đô thị… Theo đồng chí, quy hoạch hệ thống đường sắt đô thị TPHCM có 220 km và quy hoạch này đã gần 20 năm. Riêng triển khai tuyến metro 1 đã mất 15-16 năm mới làm được gần 20 km.

Vừa qua Bộ Chính trị có Kết luận 49, trong đó đặt ra mục tiêu mốc thời gian là đến năm 2035 TPHCM và Hà Nội cơ bản hoàn thiện hệ thống đường sắt đô thị. Chủ tịch UBND TPHCM nhìn nhận đây là định hướng chính trị quan trọng và TPHCM dựa vào Nghị quyết 98 để xây dựng đề án trình Bộ Chính trị, sau đó trình Quốc hội để triển khai.

Đồng chí Phan Văn Mãi gợi mở một số vấn đề cần được Hội đồng tư vấn và tổ công tác quan tâm thảo luận, góp ý. Theo đó, mốc thời gian, từ tháng 7-2023, TPHCM đã lập tổ công tác xây dựng đề án theo hướng 200km đường sắt còn lại phải đặt vào tổng thể để triển khai trong 1 đề án, cùng một cơ chế chính sách và khẩn trương hoàn thiện đề án trong năm nay. TPHCM nỗ lực để đầu năm 2024 trình Ban Thường vụ Thành ủy, HĐND TPHCM trước khi báo cáo Bộ Chính trị, Ủy ban Thường vụ Quốc hội để xem xét đưa vào chương trình kỳ họp giữa năm, để có đề án về đường sắt đô thị cùng với Hà Nội.

Đồng chí Phan Văn Mãi trao đổi cùng TS Trương Minh Huy Vũ tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

Về cơ chế, Chủ tịch UBND TPHCM cho biết, thực hiện Kết luận 49, đến năm 2035 hoàn thành đề án đường sắt đô thị. Như vậy, TPHCM chỉ còn 12 năm thực hiện. Do đó, phải có cách làm hoàn toàn khác dự án metro số 1 mới thực hiện được. Điều này đòi hỏi phải có các cơ chế để huy động nguồn vốn, cơ chế về thủ tục đầu tư dự án, rút thời gian thực hiện chuẩn bị dự án…

Đồng chí Phan Văn Mãi cũng lưu ý, phát triển hệ thống đường sắt đô thị, phải gắn với hệ thống vận hành, duy tu bảo dưỡng. Như vậy phát triển hệ thống đường sắt đô thị phải gắn với ngành công nghiệp đường sắt, cùng một số vấn đề khác. Từ đó, Chủ tịch UBND TPHCM hy vọng cuộc họp có ý kiến góp ý giá trị, kiên trì mốc thời gian và có giải pháp cụ thể để thực hiện.

TS Trương Minh Huy Vũ thông tin về hoạt động của Hội đồng. Ảnh: VIỆT DŨNG

Xác định dự án trọng điểm quốc gia

Trình bày dự thảo đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị TPHCM, đại diện Ban Quản lý dự án đường sắt đô thị TPHCM cho biết, mục tiêu thực hiện 200km metro đến năm 2035 là hoàn toàn khả thi nếu tiếp cận theo tư duy mới, cách đi mới thực sự đột phá trên cơ sở những bài học kinh nghiệm bất thành trong nước và trên thế giới cũng như được thực hiện trên một khung pháp lý mới.

Đề án cũng đề xuất 6 cơ chế đặc thù để hiện thực hóa mục tiêu trên. Trong đó, có các cơ chế về quy hoạch, đền bù thu hồi đất, cơ chế tài chính, quản lý dự án đầu tư… Trong đó, đề xuất cho TPHCM lập và phê duyệt quy hoạch 1/500 hệ thống metro theo khu vực nhà ga TOD làm cơ sở để đấu giá quyền phát triển dự án TOD, tạo nguồn thu đầu tư xây dựng hệ thống metro. Đề xuất Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư 1 dự án hệ thống đường sắt đô thị tổng chiều dài khoảng 200km kết hợp phát triển, chỉnh trang đô thị khu vực TOD theo quy hoạch, hoàn thành trong năm 2035 và phân cấp, ủy quyền cho TPHCM quyết định các vấn đề liên quan…

Đại diện Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM phát biểu tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

Với các giải pháp trên, đại diện Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM cho rằng sẽ giúp TPHCM hoàn thành mục tiêu 200km đường sắt đô thị vào năm 2035 và tiết kiệm khoảng hơn 10 tỷ USD tổng mức đầu tư so với cách làm hiện nay.

Thảo luận về đề án, nguyên Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông cho rằng đề án phải sâu sắc, toàn diện và tính khả thi cao. Đồng thời, phải nhìn ra được những tồn tại hiện nay, phân tích nguyên nhân, giải pháp để có những cơ chế, chính sách phù hợp kiến nghị Trung ương cho cơ chế. Bên cạnh đó, việc tổ chức thực hiện phải có sự phối hợp chặt chẽ dưới sự chủ trì của UBND TPHCM.

Nguyên Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông phát biểu tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

KTS Ngô Viết Nam Sơn cũng nhìn nhận việc phát triển 200km metro đến năm 2035 là nhiệm vụ rất khó khăn. Phân tích thời gian thực hiện dự án metro số 1 với chiều dài khoảng 20km nhưng mất 15-16 năm, KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng cần phải chỉ ra được những điểm tồn tại, điểm nghẽn của dự án metro số 1, từ đó phân chia lĩnh vực, nội dung tập trung giải quyết dứt điểm để rút thời gian hoàn thành metro số 1 trong thời gian từ 3-5 năm. Từ đó, sẽ có bộ khung thực hiện các dự án metro khác cùng một lúc.

Từng có kinh nghiệm tham gia thực hiện mô hình TOD ở các quốc gia khác, KTS Ngô Viết Nam Sơn khuyến cáo TPHCM cần phải cẩn trọng trong đánh giá khả năng thu hồi vốn. Bởi huy động nguồn lực thực hiện dự án rất lớn nhưng không phải dự án đi đến đâu thì có mặt bằng, dân cư đô thị đến đó. Ông cho rằng phát triển TOD phải cần thời gian dài. Bởi nguyên tắc phát triển một tuyến hạ tầng từ thu hồi đất, đấu giá đất đến thu hồi vốn về ngân sách mất rất nhiều năm. Nhận định việc làm metro không chỉ cho TPHCM mà cho cả quốc gia, bởi phát triển metro là phát triển ngành công nghiệp metro của quốc gia. Do đó, việc chọn công nghệ phải rất cẩn thận để sau này áp dụng chung một công nghệ cho cả nước.

KTS Ngô Viết Nam Sơn đóng góp ý kiến tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

“Khi dự án metro hoàn thành đưa vào sử dụng thì cũng mới đi được 1/4 chặng đường, còn lại là các vấn đề về phát triển hệ thống giao thông kết nối, thương mại, thu hút người dân, doanh nghiệp đến sinh sống, sản xuất kinh doanh thì mới mang lại lợi ích từ TOD. Và nếu hoàn thành được dự án metro số 1, có bộ khung ổn định thì tất cả những tuyến còn lại cùng phát triển theo khung đó sẽ rất thuận tiện”, KTS Ngô Viết Nam Sơn phân tích.

GS Trần Văn Thọ, Giáo sư danh dự Đại học Waseda, Nhật Bản (thành viên Hội đồng) cho rằng để thực hiện được 200km metro trong 12 năm tới thì cần có các cơ chế thật sự đột phá. Bên cạnh đó, cần phân tích rõ việc triển khai metro thời gian qua vướng mắc ở đâu, giải pháp tháo gỡ các vướng mắc đó để thực hiện mục tiêu 12 năm tới.

GS Trần Văn Thọ cho rằng nếu TPHCM thành công xây dựng 200km metro trong 12 năm tới sẽ đóng góp quan trọng để Việt Nam tiến tới phát triển vào năm 2045. Đề án này cũng sẽ xây dựng ngành công nghiệp đường sắt của Việt Nam.

GS Trần Văn Thọ phát biểu tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

Trong khi đó, PGS.TS Trần Hoàng Ngân phân tích cần xác định đây là dự án trọng điểm của quốc gia, đi song hành cùng đề án phát triển metro của Hà Nội và thực hiện chiến lược tuyên truyền về sự cần thiết của đề án. Về quy hoạch, PGS Trần Hoàng Ngân đề nghị cần hoàn thiện đồng bộ đề án với các cấp độ quy hoạch và các địa phương khác như Bình Dương, Đồng Nai, Long An… cũng cần biết các tuyến metro này có kết nối để thực hiện quy hoạch phù hợp.

PGS.TS Trần Hoàng Ngân phát biểu tại phiên họp. Ảnh: VIỆT DŨNG

Về cơ chế, chính sách đặc thù, PGS.TS Trần Hoàng Ngân lưu ý đến chính sách ưu đãi nhà đầu tư, đẩy mạnh phân cấp trọn gói cho TPHCM, Hà Nội trong thực hiện các tuyến metro. Bên cạnh đó là tính hiện đại, đồng bộ cũng như chiến lược về phát triển nhân sự phát triển đường sắt và vận hành, quản lý đường sắt.

NGÔ BÌNH