Trẻ suy giảm miễn dịch mắc sởi nguy cơ biến chứng, tử vong cao

Trước diễn biến của dịch bệnh sởi, trong đó nhiều ca biến chứng nặng do bệnh nền, suy giảm miễn dịch, PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức, Giảng viên chính Bộ Môn Nhi, Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế; Phó trưởng khoa Nhi Tiêu hóa – Tiết niệu – Bệnh nhiệt đới, Trung tâm Nhi (Bệnh viện Trung ương Huế) có những chia sẻ với PV Báo Sức khỏe & Đời sống liên quan vấn đề này.

PV: Xin PGS cho biết những ảnh hưởng của bệnh sởi đối với sức khỏe trẻ nhỏ?

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức tại hội nghị tập huấn về bệnh sởi do Sở Y tế TP Huế tổ chức. Ảnh: Chí Hùng.

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức: Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây ra, đây là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến và nguy hiểm nhất trên thế giới trước khi vaccine được phát triển rộng rãi.

Hiện nay, sởi vẫn là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ em, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển.

Virus sởi lây lan qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn từ người bệnh khi ho hoặc hắt hơi, với khả năng lây nhiễm gần 100% ở những người chưa có miễn dịch.

Các triệu chứng điển hình của bệnh sởi bao gồm sốt cao, ho, sổ mũi, đỏ mắt, ban đỏ đặc trưng xuất hiện trên da và thường bắt đầu từ mặt lan xuống toàn thân. Bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm tai giữa, tiêu chảy, viêm não.

Dù vaccine làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc và tử vong, các ổ dịch vẫn xảy ra ở những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Ngoài các biến chứng cấp tính, bệnh sởi còn gây ra một hậu quả lâu dài ít được chú ý như hiện tượng xóa miễn dịch nhớ, làm suy yếu khả năng miễn dịch của cơ thể đối với các bệnh khác trong nhiều năm.

PV: Cơ chế lây bệnh của bệnh sởi như thế nào, thưa PGS?

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức:

Virus sởi xâm nhập cơ thể qua đường hô hấp (khí quản, phế quản) hoặc kết mạc. Sau khi vào cơ thể, virus gắn vào các thụ thể trên bề mặt tế bào miễn dịch.

Sau khi xâm nhập, virus sởi nhân lên trong các tế bào miễn dịch tại mô lympho cục bộ, sau đó lan truyền đến các cơ quan lympho khác như hạch bạch huyết, lá lách, amidan.

Tại đây, virus tiếp tục lây nhiễm các tế bào B và T có chức năng nhớ, tạo ra các tế bào khổng lồ đa nhân - dấu hiệu đặc trưng của bệnh sởi. Sau đó, virus lan qua máu đến các cơ quan khác như phổi, ruột, gan và da, gây ra các triệu chứng toàn thân và ban đỏ.

Virus sởi được thải ra từ người bệnh qua các giọt bắn hô hấp trong khoảng thời gian từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi xuất hiện ban. Virus có thể tồn tại trong không khí ít nhất một giờ, khiến nó cực kỳ dễ lây lan trong môi trường đông đúc hoặc kín.

PV: Xin PGS cho biết vai trò của việc tiêm vaccine sởi?

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức:

Vaccine sởi thường được sử dụng dưới dạng vaccine kết hợp sởi-quai bị-rubella (MMR). Tiêm vaccine là biện pháp phòng ngừa hiệu quả và an toàn nhất.

Vaccine chứa virus sởi sống giảm độc lực, kích thích cơ thể phát triển miễn dịch mà không gây bệnh nặng hay hiện tượng xóa miễn dịch nhớ.

Sởi là bệnh truyền nhiễm rất dễ lây qua đường hô hấp, với tỷ lệ lây nhiễm lên đến 90% ở người chưa có miễn dịch. Vaccine giúp cơ thể tạo miễn dịch chủ động, ngăn ngừa bệnh hoặc giảm mức độ nghiêm trọng nếu nhiễm.

Theo chuyên gia, tiêm vaccine là biện pháp phòng bệnh sởi hiệu quả nhất.

Không những vậy, sởi có thể gây viêm phổi, viêm não, tiêu chảy nặng và tử vong (1-2/1.000 ca ở trẻ chưa tiêm) do đó vaccine có thể giúp giảm nguy cơ gây ra biến chứng.

Ngoài ra, tiêm chủng đạt tỷ lệ cao (trên 95%) tạo miễn dịch cộng đồng, bảo vệ cả những người không thể tiêm như trẻ nhỏ dưới 6 tháng hay trẻ suy giảm miễn dịch.

Tiêm chủng vaccine không chỉ để ngăn ngừa bệnh sởi mà còn để bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi các biến chứng và nhiễm trùng thứ phát. Các ổ dịch sởi vẫn xuất hiện ở những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp, do đó, duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao là yếu tố then chốt để giảm thiểu tác động của bệnh.

PV: Vì sao cần chú ý bảo vệ trẻ bị suy giảm miễn dịch, đề phòng mắc sởi?

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức:

Việc bảo vệ trẻ bị suy giảm miễn dịch, phòng mắc sởi là vô cùng quan trọng vì những trẻ này có hệ miễn dịch yếu không chống lại được virus, dẫn đến bệnh nặng; không thể tiêm vaccine có chứa thành phần phòng chống sởi, khiến trẻ phụ thuộc vào miễn dịch cộng đồng; nguy cơ biến chứng (viêm phổi, viêm não) và tử vong cao.

Lý do cần bảo vệ trẻ bị suy giảm miễn dịch để phòng sởi:

Hệ miễn dịch yếu không chống lại được virus sởi

Cơ chế miễn dịch bình thường: Ở trẻ khỏe mạnh, hệ miễn dịch sản xuất kháng thể (IgG, IgM) và tế bào T để tiêu diệt virus sởi, ngăn chặn sự nhân lên và lây lan của nó. Sau khi nhiễm hoặc tiêm vắc-xin, cơ thể tạo miễn dịch lâu dài.

Ở trẻ suy giảm miễn dịch: Trẻ mắc các bệnh như HIV/AIDS, ung thư (bệnh bạch cầu), hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch (sau ghép tạng, hóa trị) không thể tạo phản ứng miễn dịch đủ mạnh. Virus sởi nhân lên không kiểm soát, gây nhiễm trùng toàn thân nghiêm trọng.

PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức thăm khám cho bệnh nhi điều trị tại Trung tâm Nhi (Bệnh viện Trung ương Huế).

Không thể tiêm vaccine sởi

Vaccine sởi là loại sống giảm độc lực: Vaccine (đơn, MR, MMR) chứa virus sống, dù yếu, vẫn có thể gây bệnh ở trẻ suy giảm miễn dịch vì cơ thể không kiểm soát được virus từ vaccine

Hậu quả: Trẻ khỏe mạnh dựa vào vaccine để phòng sởi, nhưng trẻ suy giảm miễn dịch thường không được tiêm, khiến chúng hoàn toàn không có miễn dịch chủ động. Điều này làm tăng nguy cơ nhiễm sởi từ cộng đồng.

Nguy cơ biến chứng nặng và tử vong cao

Ở trẻ bình thường, sởi có thể gây viêm phổi, viêm tai giữa, hoặc viêm não (1/1.000 ca), nhưng ở trẻ suy giảm miễn dịch:

Viêm phổi khổng lồ: Một biến chứng đặc trưng, do virus sởi tấn công phổi mà không bị hệ miễn dịch ngăn chặn, dẫn đến suy hô hấp.

Viêm não sởi: Xảy ra vài tháng sau nhiễm, gây tổn thương não nghiêm trọng, tỷ lệ tử vong cao.

Tỷ lệ tử vong: Có thể lên đến 40-70% ở trẻ suy giảm miễn dịch, so với 0.1-0.2% ở trẻ khỏe mạnh. Ví dụ Trẻ nhiễm HIV hoặc sau ghép tạng dễ tử vong hơn nếu mắc sởi do không có khả năng loại bỏ virus.

Dễ lây nhiễm hơn trong cộng đồng

Sởi lây lan mạnh: Sởi rất dễ lan truyền qua giọt bắn trong không khí. Trẻ suy giảm miễn dịch không chỉ dễ nhiễm mà còn có thể trở thành nguồn lây kéo dài nếu mắc bệnh, do virus tồn tại lâu hơn trong cơ thể.

Phụ thuộc vào miễn dịch cộng đồng

Không có bảo vệ trực tiếp: Vì không tiêm được vaccine, trẻ suy giảm miễn dịch dựa vào miễn dịch cộng đồng. Nếu tỷ lệ tiêm chủng trong cộng đồng dưới 90-95%, nguy cơ bùng phát dịch tăng, đe dọa trực tiếp đến nhóm này.

Tại Việt Nam, với các đợt dịch gần đây (2024: hơn 20.000 ca nghi nhiễm), trẻ suy giảm miễn dịch càng cần được bảo vệ khi tỷ lệ tiêm chủng chưa đồng đều.

Ở Việt Nam, với nguy cơ dịch vẫn hiện hữu, việc bảo vệ nhóm trẻ này không chỉ là trách nhiệm của công tác y tế mà còn là vấn đề cộng đồng. Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ khỏe mạnh là cách hiệu quả nhất để bảo vệ những trẻ dễ tổn thương...

Xin cảm ơn PGS.TS Nguyễn Hữu Châu Đức về những chia sẻ trên!

Hoàng Dũng