Từ 'Hàm cá mập' đến không gian mới Hồ Gươm

Theo đó, Trung tâm thương mại dịch vụ ăn uống Hồ Gươm trên phố Đinh Tiên Hoàng nổi tiếng và cũng một thời tai tiếng bởi kiến trúc “hàm cá mập” bên Hồ Gươm sẽ nhường lại đất để Thành phố có không gian phát triển. Quận Hoàn Kiếm làm chủ đầu tư phá dỡ “Hàm cá mập”, di chuyển các công trình ngầm, hoàn trả hạ tầng phù hợp, đồng bộ với cảnh quan khu vực. Lộ trình dỡ “Hàm cá mập”, giải phóng mặt bằng khu vực quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục hoàn thành trước 30/4.

Người dân đổ về chụp ảnh "Hàm cá mập (sẽ tháo dỡ xong trước 30/4/2025). Ảnh: N.K

Tòa “Hàm cá mập” cao 6 tầng, mặt sàn khoảng 390m2 do Tổng công ty Vận tải Hà Nội (Transerco) quản lý, xây dựng từ đầu thập kỷ chín mươi thế kỷ trước, có vị trí đắc địa bên Hồ Gươm. Khi tòa nhà mọc lên, trong vài tuần có tới 400 bài báo, hàng trăm ý kiến của nhà văn hóa, lãnh đạo Hội Kiến trúc sư Việt Nam phản biện kết cấu giống “hàm cá mập” của nó. Để tồn tại, chủ đầu tư chấp nhận rút bớt tầng, làm giật cấp và bỏ kính đen, nhưng cũng từ đó tòa nhà được người dân gọi là “Hàm cá mập”. Sau gần 30 năm khai thác, sử dụng, nơi đây đã trở thành một điểm nhấn kiến trúc quan trọng, một trong những địa điểm có lượt ghé thăm nhiều nhất Hà Nội. “Hàm cá mập” đã ăn sâu vào trí nhớ, nên khi có tin phá dỡ những ngày gần đây nhiều người bâng khuâng, đổ dồn về đây chụp những hình ảnh cuối cùng của nó.

Một góc Hồ Gươm. Ảnh: Ngọc Khánh

Tôi cũng có lần cùng người thân hoặc bạn từ phương Nam ra ngồi ăn tối trên nóc tòa nhà. Phải thừa nhận, từ vị trí này ngắm Hồ Gươm về đêm thật đẹp. Ngay dưới chân tòa nhà là quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục kết nối Hồ Gươm với khu phố cổ Hàng Ngang, Hàng Đào, Hàng Gai, Cầu Gỗ.

Khi phố đi bộ cuối tuần mở ra quanh Hồ Gươm, các hoạt động văn hóa nghệ thuật thu hút người dân và khách du lịch đem lại nguồn thu nhưng cũng phát sinh hàng rong buôn bán lộn xộn, bắt chẹt khách nước ngoài, vệ sinh nhếch nhác, xả rác tràn lan.

Nhiều người xót xa bởi không gian văn hóa tâm linh Hồ Gươm mà để quy hoạch luộm thuộm, kiến trúc chắp vá thiếu bản sắc, môi trường ô nhiễm. Còn đâu tinh hoa Thăng Long - Hà Nội và nét hào hoa thanh lịch của Thủ đô văn hiến, anh hùng? Còn đâu cụ Rùa năm nào vẫn thường nổi lên cho người dân chiêm ngưỡng?

Tôi đem câu chuyện này ướm hỏi Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài: “Thành phố dỡ “Hàm cá mập”, giải tỏa một số cơ quan, đơn vị để tôn tạo, chỉnh trang khu vực hồ Hoàn Kiếm rất kịp thời, đúng lúc. Đặc biệt, khi làm sạch, làm đẹp cho Hồ Gươm sẽ khơi nguồn, tái tạo lại sinh khí Thủ đô ngàn năm văn hiến?”. Bí thư Thành ủy Hà Nội nói: “Hà Nội đang phấn đấu làm nhanh nhất để mang đến không gian mới cho Thủ đô”.

Hà Nội sẽ làm được và lần này sẽ làm tổng thể, để có diện mạo mới bước vào kỷ nguyên phát triển. Thành phố sẽ mở ra một không gian mới, nhưng vẫn bảo tồn được quần thể văn hóa tâm linh đặc biệt Hồ Gươm: Đài Nghiên, Tháp Bút, cầu Thê Húc, Đền Ngọc Sơn với Đắc Nguyệt Môn, Đình Trấn Ba, Đền Vua Lê, Đình Nam Hương, Đền Bà Kiệu… Hồ Gươm không chỉ là biểu tượng hòa bình mà chính là linh khí trời đất ban tặng cho Thăng Long - Hà Nội; biểu tượng thân thiết của Thủ đô với người dân cả nước, bạn bè quốc tế khi đến Hà Nội.

Khu vực đông Hồ Gươm sẽ được chỉnh trang, mở rộng thành quảng trường và không gian ngầm. Ảnh: N.K

Tối Mồng 2 Tết năm nay viếng Đền Ngọc Sơn, tôi vô tình nhìn thấy mâm lễ có dòng chữ gia đình cựu Bí thư Thành ủy Hà Nội Phạm Quang Nghị trên bàn thờ hậu cung. Chợt nhớ đương chức ông Nghị là người đau đáu với sự nghiệp phát triển Thủ đô. Ông cũng là người lập lại trật tự kỷ cương xây dựng tại Hà Nội bằng quyết tâm “cắt ngọn” 4 tòa cao ốc sai phép lúc bấy giờ. Năm 2024, ông được vinh danh là Công dân ưu tú của Thủ đô.

Nhắc đến quy hoạch không gian Hồ Gươm, tôi nhớ chuyện thời ông Nghị làm Bí thư Thành ủy. Có lẽ Hà Nội đã rất may mắn khi có một bí thư từng làm bộ trưởng Bộ Văn hóa, thời gian thâm nhập ấy đủ để giúp ông tăng nhiệt huyết, tầm nhìn về vai trò của văn hóa đối với thủ đô. Nhờ ông Nghị rốt ráo mà Hà Nội giữ lại được Phố chợ Âm phủ (khi ấy đã giao mặt bằng cho 1 công ty xây cao ốc) làm Phố sách 19/12 bây giờ. Để đi đến quyết định dũng cảm ấy, lãnh đạo Thành phố chia sẻ “không chỉ có tâm mà phải có cả tầm và nhất định phải làm vì cái tâm”. Bí thư Phạm Quang nghị, trả lời phỏng vấn của tôi lúc ấy, đã nói: “Trong từng trường hợp cụ thể, phải ưu tiên nhiều hơn cho bảo tồn, thậm chí là ưu tiên tối đa cho bảo tồn, nếu như giá trị bảo tồn ấy cực kỳ quan trọng, quý hiếm, mất cái đó không thể thay thế”.

Hồi ấy, khuôn viên trụ sở Điện lực Hà Nội bên Hồ Gươm cũng bị đe dọa trước cơn lốc chèn cao ốc nội đô. Lãnh đạo thành phố đã lắng nghe loạt bài phản biện của nhà báo Phùng Công Sưởng trên Tiền Phong nên đã giữ lại được không gian phía đông Hồ Gươm hiện nay. Nếu không tư duy cởi mở, lắng nghe báo chí và có một tầm nhìn lãnh đạo, thì rất có thể mấy nghìn mét vuông đất kim cương ấy đã mọc lên những tòa nhà chọc trời. Lãnh đạo thành phố Hà Nội lúc ấy cũng đã quyết liệt dừng dự án khách sạn SAS Hanoi Royal Hotel có vốn góp 13,3 triệu USD giữa công viên Thống Nhất khi đã bắt đầu thi công.

Một người bạn tôi viết trên Facebook: “Tối đi qua công viên Thống Nhất, giật mình vì thấy không gian “mênh mông” hơn, đẹp đến nao lòng. Những tấm rào chắn bằng sắt thô thiển bên đường Lê Duẩn đã được tháo gỡ sau bao thập niên công viên bị giam cầm. Cùng với sông Tô Lịch và bốn dòng sông khác ở nội đô sẽ được hồi sinh, khoác lên những tấm áo mới, không gian hồ Hoàn Kiếm được mở rộng với siêu quảng trường... Hà Nội tới đây sẽ giống một quý bà, tuy có chút luống tuổi nhưng vẫn vô cùng quyến rũ!”.

Tôi không biết Hà Nội có thật giống một quý bà quyến rũ hay không. Nhưng tôi tin, với tâm sáng, tầm nhìn rộng, tư duy đột phá của lãnh đạo thành phố, khu vực Hồ Gươm sẽ được quy hoạch, chỉnh trang, mở ra không gian rộng lớn, xứng tầm.

Nguyễn Minh Tuấn