Ðưa văn hóa trà Việt ra thế giới

Tập tục uống trà xanh, trà tươi bằng bát, bằng cốc từ ngàn xưa, đến nay vẫn phổ biến ở các làng quê, được xem là cách thưởng trà sơ khai nhất của cư dân Việt cổ. Chính từ chiều sâu lịch sử ấy, văn hóa trà Việt trở thành một phần của bản sắc dân tộc.

Không gian thưởng trà Việt trong các lễ hội văn hóa ở Lâm Đồng

“Sức mạnh mềm” văn hóa trà Việt

Việt Nam hiện là quốc gia sở hữu số lượng cây trà cổ nhiều nhất thế giới, chiếm khoảng 2/3 tổng số cây trà cổ được ghi nhận toàn cầu. Rừng trà tự nhiên hàng trăm đến hàng ngàn năm tuổi ở Yên Bái, Hà Giang, Sơn La, Điện Biên… vẫn ngày ngày cho thu hái. Giống trà Shan tuyết - với lớp “sương trắng” phủ trên búp là dấu tích cho dòng giống thuần Việt đã đồng hành với cộng đồng các dân tộc người Việt trong nhiều thiên niên kỷ.

Theo nhà trà học Trịnh Quang Dũng (là nhà khoa học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), hiện là thành viên Ban Tư vấn Hiệp hội Ẩm thực Việt Nam, nghi lễ dâng trà, uống trà xuất hiện trong tín ngưỡng thờ Mẫu là tín ngưỡng cổ nhất của người Việt; trong 12 giá hầu đồng của tín ngưỡng này có một giá dâng trà và uống trà, cho thấy trà không chỉ là thức uống mà còn là phương tiện kết nối tâm linh, ghi dấu trong đời sống tâm linh từ vài ngàn năm trước. Trong tài liệu lịch sử có ghi tập tục mang trà và bánh đất đi hỏi vợ của người Việt, thì đến những năm 1980, ở vùng đất Tổ, Lập Thạch - Phú Thọ, bánh đất vẫn được bày bán phổ biến ở các chợ quê, còn trà hiện nay vẫn luôn có trong những mâm cau trầu trong ngày trọng đại của đời người. Hình ảnh ấm trà có mặt trong mọi sinh hoạt làng xã, cho thấy trà đã hiện hữu như phần hồn của đời sống Việt. Tất cả điều đó cho thấy, Việt Nam là quê hương của cây trà, là một trong vài cái nôi của văn hóa trà thế giới.

Từ xưa, các cụ đã “coi trà là thức uống của sự giao hòa, kết nối bạn hữu “trà tam, rượu tứ”, trà Việt dù được trồng ở vùng đất nào trên dải đất Việt Nam cũng có hương vị tinh khiết và mang bản sắc tinh thần, sự thanh tao, triết lý sống chậm rãi, đề cao sự gắn kết. Nghệ thuật thưởng thức trà Việt cũng có 2 phong thái song hành: Uống trà dân gian giải khát bên những lũy tre làng, ở đầu ngõ và nghệ thuật thưởng trà cung đình tinh tế, tỉ mỉ từ cách ướp, cách pha đến cách uống. Tác dụng của trà cũng gói gọn trong lời dạy của thần y Tuệ Tĩnh: “Trà khả thanh tâm giải nhiệt, ẩm nhất bát, vạn lự đốn tiêu”, có nghĩa là trà làm cho tâm hồn sảng khoái, thanh nhiệt cơ thể, uống một bát vạn nỗi ưu phiền tan biến.

Khí hậu cận nhiệt đới với lượng mưa dồi dào giúp cây trà phát triển mạnh. Hiện nay, trên khắp Việt Nam có hơn 170 giống trà chất lượng cao như Shan, PH1, LDP1, PT14… Mỗi vùng sở hữu đặc tính riêng: Phú Thọ được xem là “đất Tổ ngành chè”, Thái Nguyên nổi danh “đệ nhất danh trà”, Tây Bắc có rừng chè cổ Hoàng Liên Sơn, còn Lâm Đồng là “thủ phủ trà” với kỹ thuật chế biến hiện đại kết hợp truyền thống.

Lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng thưởng lãm trà trong không gian Ngày văn hóa Lâm Đồng tại Hà Nội (tháng 5/2025)

Đưa văn hóa trà Việt ra thế giới

Nhờ ưu thế khí hậu ôn hòa, độ cao trên 1.000 m, Lâm Đồng là nơi dung hòa của nhiều giống trà, cho ra những dòng trà tinh tế, thơm dịu và hậu ngọt lâu dài. Đặc biệt, Lâm Đồng còn sở hữu nhiều nguồn gen trà hoa vàng quý hiếm, có giá trị dược liệu, công dụng tốt với sức khỏe con người. Với tròn 1 thế kỷ phát triển, nơi đây đã hình thành hệ sinh thái trà hoàn chỉnh: vùng nguyên liệu - nhà máy - doanh nghiệp - văn hóa địa phương.

Việt Nam hiện nay xuất khẩu trà lớn thứ 5 thế giới, nhưng giá trị thương hiệu vẫn chưa tương xứng với chất lượng và bề dày văn hóa. Lễ hội Trà Quốc tế 2025 được tổ chức tại Lâm Đồng là một chiến lược mới, đưa giá trị văn hóa trà đi trước để dẫn đường cho kinh tế trà. Không chỉ là sân khấu để quảng bá sản phẩm, lễ hội còn là không gian khoa học, văn hóa, nghệ thuật nhằm khẳng định bản sắc trà Việt đẹp đẽ ở mọi góc cạnh.

Bên cạnh những hoạt động sôi nổi, tạo ra không gian trà rộng lớn giữa Quảng trường Lâm Viên, phô diễn vẻ đẹp trong văn hóa thưởng trà của nhiều quốc gia trên thế giới, lễ hội sẽ công bố những nghiên cứu về cây trà, giống trà, sản xuất trà và cả văn hóa văn minh trà trong nước và quốc tế như tái bản lần thứ 5 công trình “Văn minh chè Việt”, ra mắt sách về di sản trà của người Nhật. Tại lễ hội, các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước cùng hội thảo để bàn sâu về nguồn gốc, giá trị và tương lai của cây trà cũng như ngành trà Việt Nam; đồng thời định vị tầm vóc mới cho ngành trà quốc tế.

Không gian thưởng lãm trà thu hút du khách trong Ngày văn hóa Lâm Đồng tại Hà Nội (Ảnh chụp tại Hà Nội tháng 5/2025).

Trà là sản phẩm thấm đượm tính bền vững: cây trà có khả năng thích nghi cao, phủ xanh đồi, chống xói mòn đất, phù hợp với canh tác hữu cơ. Nhiều doanh nghiệp tại Lâm Đồng đã tiên phong ứng dụng công nghệ sinh học, hướng đến sản xuất xanh và chuỗi cung ứng minh bạch. Trà Việt vì thế trở thành biểu tượng kết hợp giữa di sản văn hóa, kinh tế và phát triển bền vững. Mỗi tách trà mang hương sắc, chứa đựng giá trị văn hóa và trách nhiệm bảo vệ môi trường sống, sản xuất thuận tự nhiên, phục vụ sức khỏe con người.

Lễ hội Trà Quốc tế 2025 tạo ra cơ hội để bạn bè năm châu được trải nghiệm, được thưởng lãm tất cả những giá trị văn hóa của trà Việt và văn hóa trà của nhiều quốc gia trên thế giới giữa khung cảnh tươi đẹp bên hồ Xuân Hương. Du khách được tham quan rừng trà cổ, trải nghiệm nhà máy 100 năm tuổi, thưởng thức trà trong nghi lễ truyền thống, trong đời sống, hay chiêm ngưỡng các tiết mục nghệ thuật lấy cảm hứng từ trà. Ông Đinh Văn Tuấn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng nhấn mạnh: “Trong không gian thưởng trà của nhiều nước, du khách không chỉ thấy các sản phẩm phong phú mà thấy hồn cốt của cả một dân tộc dùng trà làm thức uống từ ngàn xưa, thấm đẫm hương vị tinh khiết của trà, để nuôi dưỡng, bồi đắp nên văn hóa uống trà từ mấy ngàn năm”.

Quỳnh Uyển .