VCCI đề xuất gỡ khó cho doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo

VCCI cho rằng, cơ quan soạn thảo Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 107 cần xem xét kỹ lưỡng một số quy định trong Dự thảo, tránh gây khó, cản trở việc gia nhập thị trường của doanh nghiệp.

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có góp ý Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo và Nghị định 01/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 107/2018/NĐ-CP (Dự thảo).

Theo VCCI, ngày 04/5/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, trong đó yêu cầu giảm thiểu sự can thiệp hành chính, xóa bỏ tư duy “không quản được thì cấm” và loại bỏ các rào cản tiếp cận thị trường nhằm bảo đảm môi trường kinh doanh thông thoáng, dễ tuân thủ và chi phí thấp.

Trong bối cảnh đó, việc sửa đổi các quy định về kinh doanh xuất khẩu gạo cần quán triệt tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết 68, bảo đảm tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, cạnh tranh theo cơ chế thị trường và hạn chế tối đa chi phí tuân thủ không cần thiết cho doanh nghiệp.

Quy định "thương nhân xuất khẩu gạo phải sở hữu kho chứa" làm tăng chi phí gia nhập thị trường của doanh nghiệp

Góp ý về Dự thảo, VCCI cho biết đối với Điều 1.1 Dự thảo (sửa đổi Điều 4.2 Nghị định 107/2018/NĐ-CP) quy định thương nhân xuất khẩu gạo phải sở hữu kho chứa thóc, gạo. Như vậy, doanh nghiệp sẽ không được phép thuê kho chứa thóc, gạo như quy định hiện hành. VCCI cho rằng, quy định này cần xem xét lại.

Thứ nhất, mục tiêu của điều kiện về kho chứa là để cơ quan quản lý có thông tin về năng lực vận hành thực tế và đảm bảo có nơi dự trữ thóc, gạo. Việc doanh nghiệp sở hữu hay thuê kho đều có thể đáp ứng mục tiêu này. Do đó, nếu doanh nghiệp đáp ứng được tiêu chuẩn về năng lực, thì việc sở hữu hay thuê kho nên được coi là quyền tự do kinh doanh – phù hợp với nguyên tắc của nền kinh tế thị trường.

Trên thực tế, tình trạng doanh nghiệp chỉ thuê kho, cơ sở xay xát để “đối phó” điều kiện kinh doanh nhưng không duy trì hoạt động là vấn đề thực thi, không phải lỗi của hình thức thuê. Trong những trường hợp đó, Nhà nước hoàn toàn có thể xử lý bằng biện pháp thu hồi giấy phép do doanh nghiệp không đáp ứng điều kiện, thay vì thay đổi điều kiện theo hướng siết chặt – mang tư duy “không quản được thì cấm” mà Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đã yêu cầu xóa bỏ.

Thứ hai, quy định yêu cầu doanh nghiệp phải sở hữu kho sẽ làm tăng chi phí gia nhập thị trường, nhất là với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc buộc phải đầu tư xây dựng hoặc mua kho chứa đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn, gây khó khăn cho các doanh nghiệp mới tham gia thị trường. Điều này không chỉ làm giảm tính cạnh tranh mà còn ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân và sự bền vững của chuỗi giá trị ngành lúa gạo.

Thứ ba, lập luận của cơ quan soạn thảo cho rằng thương nhân thuê kho có lợi thế giá thành thấp hơn là chưa thuyết phục. Bởi lẽ, doanh nghiệp thuê kho vẫn phải trả tiền thuê - một loại chi phí hợp pháp và được tính vào giá thành sản phẩm. Việc doanh nghiệp có giá thành cạnh tranh hơn là hệ quả tự nhiên của cơ chế thị trường, nếu không có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh thì Nhà nước không nên can thiệp.

Từ những phân tích trên, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo bỏ quy định bắt buộc thương nhân phải sở hữu kho chứa trong Dự thảo.

Cần bỏ quy định "thương nhân mới phải dự trữ 1.250 tấn gạo sau 45 ngày cấp phép"

Đối với quy định dự trữ tối thiểu với thương nhân mới, cụ thể tại Điều 1.7 Dự thảo (sửa đổi Điều 12 Nghị định 107/2018/NĐ-CP) quy định thương nhân mới phải đảm bảo dự trữ tối thiểu 1.250 tấn gạo sau 45 ngày được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, và duy trì cho đến khi có thành tích xuất khẩu gạo. VCCI cho rằng, quy định này sẽ gia tăng đáng kể điều kiện gia nhập thị trường với các doanh nghiệp mới.

“Trong giai đoạn chưa ký được hợp đồng xuất khẩu, yêu cầu phải nhập và dự trữ một lượng lớn gạo sẽ khiến doanh nghiệp phải huy động vốn lớn, chịu chi phí lưu kho, bảo quản, từ đó gia tăng chi phí không cần thiết. Điều này còn chưa kể đến doanh nghiệp dễ bị động trong hoạt động thu mua lúa gạo dữ trữ do khó khăn trong việc xác định thời gian cấp giấy phép”, VCCI phân tích.

Cũng theo cơ quan này, việc cơ quan soạn thảo cho rằng chỉ khi thương nhân ký hợp đồng xuất khẩu mới thu mua có thể dẫn đến tình trạng cạnh tranh để mua hàng, ảnh hưởng đến giá gạo nội địa. Tuy nhiên, theo VCCI, quy định chỉ áp dụng với thương nhân mới nên tác động đến thị trường là không đáng kể.

Ngoài ra, cơ quan soạn thảo cho rằng vào thời điểm thu hoạch, thương nhân chưa tổ chức thu mua do chưa ký kết hợp đồng với đối tác, ảnh hưởng đến lợi nhuận của người nông dân. VCCI đặt câu hỏi: "Không rõ tình trạng này tồn tại chỉ ở các thương nhân mới hay phần lớn các thương nhân xuất khẩu gạo?. Nếu chỉ xuất hiện ở các thương nhân mới thì tình trạng này không đáng ngại do tỷ lệ không lớn, người nông dân vẫn có thể bán cho các thương nhân khác. Nếu xuất hiện ở phần lớn thương nhân, quy định này không giải quyết được vấn đề", VCCI nêu. Do đó, cơ quan này đề nghị xóa bỏ quy định này.

Về trường hợp thu hồi giấy phép xuất khẩu gạo tại Điều 1.4 Dự thảo (bổ sung Điều 8.1.i) bổ sung thu hồi giấy phép trong trường hợp Bộ không nhận báo cáo về duy trì mức dự trữ lưu thông sau 45 ngày kể từ khi có văn bản đôn đốc. VCCI cho rằng, việc cơ quan quản lý yêu cầu doanh nghiệp cung cấp số liệu để phục vụ việc điều hành là hoàn toàn thỏa đáng và cần thiết. Tuy nhiên, việc thu hồi giấy phép khi doanh nghiệp không báo cáo là quá nặng so với tính chất của hành vi vi phạm.

“Về bản chất, hành vi này là hành vi vi phạm hành chính, và do đó chỉ nên xử phạt vi phạm hành chính, trong trường hợp cần thiết có thể sử dụng mức phạt cao. Việc thu hồi giấy phép chỉ nên áp dụng với các trường hợp không đáp ứng điều kiện kinh doanh, do đó không còn đủ tư cách thực hiện kinh doanh. Do đó, cần thay đổi quy định này”, VCCI nêu ý kiến.

Đối với quy định cấm ủy thác xuất khẩu tại Điều 1.1 Nghị định 01/2025/NĐ-CP, theo đó doanh nghiệp chưa có giấy phép không được ủy thác xuất khẩu cho doanh nghiệp đã có giấy phép, VCCI cho rằng cần xem xét lại.

“Quy định này làm giảm cơ hội kinh doanh của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp có năng lực sản xuất gạo đạt tiêu chuẩn nhưng chưa đáp ứng điều kiện xin cấp phép. Thậm chí, có trường hợp doanh nghiệp phải chuyển khách hàng sang các thị trường như Campuchia, Thái Lan - nơi có điều kiện kinh doanh xuất khẩu thông thoáng hơn, gây ảnh hưởng đến xuất khẩu gạo Việt Nam và khiến nhiều doanh nghiệp có nguy cơ đóng cửa”, VCCI phản ánh, đồng thời cho rằng, việc ủy thác xuất khẩu là hoàn toàn phù hợp với Luật Thương mại và các văn bản hướng dẫn thi hành, do gạo không thuộc danh mục hàng hóa cấm hoặc tạm ngừng xuất khẩu. Vì vậy, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo bãi bỏ quy định này.

Thanh Hà