Vì sao con người luôn hào hứng khi được nhận quà?

Khi được nhận quà, não bộ sẽ tiết ra nhiều dopamine khiến cơ thể hưng phấn hơn. Ảnh: T.D.

Có hai thứ khiến cơ thể chúng ta hưng phấn và vui vẻ, thứ nhất là dopamine, thứ hai là endorphin. Dopamine có tác dụng đem đến “cảm giác vui sướng”, còn endorphin mang lại “cảm giác hạnh phúc”. Hai chất này hoạt động như thế nào? Làm thế nào để chúng ta nâng cấp từ vui sướng lên hạnh phúc?

Phần phân tích dưới đây sẽ mang đến cho bạn câu trả lời.

Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh cực kỳ quan trọng trong não, có nhiệm vụ giúp não dẫn truyền những thông tin hưng phấn, vui vẻ. Khi con người bị kích thích bởi những tin tức tốt đẹp, dopamine sẽ được tiết ra nhiều hơn, khiến chúng ta cảm thấy vui sướng. Có những người bị nghiện cảm giác vui sướng này nên luôn cần có dopamine.

Vậy nguyên nhân sâu xa của chứng nghiện này là gì?

Ví dụ, chúng ta có thể cắn từng hạt dưa không ngừng nghỉ. Nhưng nếu trước mặt là một đĩa hạt dưa đã được tách hết vỏ, chúng ta lại không muốn ăn nữa. Tại sao lại như thế?

Thực ra, cắn hạt dưa là một cơ chế khen thưởng: Mỗi khi cắn hạt dưa, thời gian từ khi cho vào miệng cắn đến khi nhai và nuốt rất ngắn, chỉ mất vài giây là chúng ta có thể tự thưởng cho mình chút hương vị thơm bùi. Vì thế, ta liên tục cắn cho đến khi cảm thấy khát hay không cảm nhận được mùi vị nữa. Thậm chí, nhiều người sẽ uống một cốc nước rồi tiếp tục “thú vui” này.

Các trò chơi cũng sử dụng cơ chế khen thưởng tương tự. Người chơi liên tục nâng cấp và vượt qua các vòng loại. Mỗi khi đánh thắng một con quái vật hay vượt qua một vòng, chúng ta sẽ nhận được phần thưởng kịp thời, chẳng hạn như lên cấp, gia tăng sức mạnh… Những chiêu trò kích thích này khiến chúng ta ngày càng chìm đắm vào trò chơi. Vì vậy, người chơi không cảm thấy mệt mỏi mà luôn hào hứng, tràn đầy năng lượng để chinh phục những thử thách tiếp theo.

Nhưng nếu những phần thưởng này được đặt ngay trước mặt thì người chơi lại không còn hứng thú nữa. Ví dụ, nếu thay đổi phương pháp cắn hạt dưa, kiên trì cắn nửa giờ đồng hồ để tách từng hạt nhân ra, sau đó ăn hết trong một lượt, nhiều người sẽ cảm thấy nhàm chán bởi phần thưởng đến quá muộn, công sức cắn hạt dưa đã không được đền đáp kịp thời.

Bản năng của con người là muốn đạt được lợi ích ngay lập tức. Và những lợi ích tốt nhất là những thứ có thể nhìn thấy ngay trước mắt. Thời gian từ khi cho đi đến lúc nhận lại càng ngắn thì cảm giác hài lòng càng mạnh mẽ.

Vì thế, thứ chúng ta nghiện không phải niềm vui, mà là quá trình đạt được niềm vui. Thứ khiến chúng ta quên đi cả mệt mỏi không phải phần thưởng, mà là cơ chế khen thưởng.

Do đó, cách để khiến người khác liên tục thực hiện một hành động rất đơn giản. Đó là khiến họ rơi vào vòng tuần hoàn “hành động - phần thưởng”, hơn nữa chu kỳ phản hồi phải ngắn, nếu không họ sẽ bỏ cuộc vì thiếu kiên nhẫn.

Thủy Mộc Nhiên/ Skybooks & NXB Thế giới