Việt Nam cần tạo ra một hệ sinh thái trọng dụng nhân tài

Đây là nội dung ĐBQH Nguyễn Quang Huân (đoàn TP.HCM) góp ý cho dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội lần thứ XIV của Đảng.

Trao đổi với phóng viên Báo điện tử Tiếng nói Việt Nam, ông Huân cho rằng, chính sách đặc thù cho ngành giáo dục trước hết cần đảm bảo đời sống vật chất và tinh thần của giáo viên, nhà khoa học và cán bộ quản lý giáo dục, giúp họ yên tâm gắn bó lâu dài với nghề. Thu nhập phải đủ để để người làm giáo dục toàn tâm toàn ý với công việc, đặc biệt là giáo viên vùng sâu, vùng xa.

Bên cạnh đó, phải xây dựng cơ chế đánh giá và sử dụng nhân lực trong ngành giáo dục minh bạch, công bằng, gắn với hiệu quả giảng dạy thực chất chứ không nặng về hình thức hay thành tích.

Thu nhập đủ để người làm giáo dục toàn tâm toàn ý

PV: Về mục tiêu xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới, ngoài những điểm nổi bật đã nêu trong Dự thảo Báo cáo Chính trị, cần quan tâm đến những vấn đề gì, thưa ông?

ĐBQH Nguyễn Quang Huân: Có một số vấn đề mà lâu nay cử tri và nhân dân đặc biệt quan tâm, cần được xem xét lồng ghép trong Dự thảo. Ví dụ, cần khắc phục tình trạng coi trọng bằng cấp quá mức và thi cử hình thức. Nên đánh giá theo năng lực thực hành, bỏ công bố công khai xếp hạng học tập và không công khai điểm thi, điểm kiểm tra. Trong tuyển dụng, bổ nhiệm, cả ở khu vực công và khu vực tư, cần loại bỏ yêu cầu chứng chỉ, văn bằng không cần thiết và thay bằng phỏng vấn trực tiếp.

Cần quản lý chặt dạy thêm - học thêm. Cân nhắc việc ban hành Bộ quy tắc ứng xử ngành giáo dục, quy định rõ đạo đức dạy và học; chỉ dạy thêm theo nhu cầu thực sự, đúng đối tượng và theo khung quản lý thống nhất; xử lý nghiêm dạy thêm ép buộc hoặc thương mại hóa.

Cũng cần cập nhật chương trình theo chuẩn quốc tế. Tôi đề xuất rà soát, cập nhật chương trình định kỳ 3-5 năm; bổ sung nội dung về công nghệ mới, kinh tế số, kinh tế xanh, ESG, kinh tế học hành vi… tham khảo chương trình quốc tế nhưng giữ bản sắc Việt Nam; có hội đồng thẩm định liên ngành, có chương trình riêng bồi dưỡng học sinh giỏi.

Giáo dục kỹ năng mềm cũng là một nội dung cần hết sức lưu tâm. Đưa kỹ năng mềm thành nội dung bắt buộc, gắn với trải nghiệm, dự án cộng đồng, tình huống thực tiễn.

Cuối cùng cần có chiến lược tổng thể về du học sinh và đào tạo sau đại học ở nước ngoài để thu hút du học sinh về nước, hạn chế "chảy máu chất xám".

PV: Muốn đổi mới giáo dục cần quan tâm đến chất lượng đội ngũ giáo viên. Dự thảo nêu: Có chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội đối với đội ngũ nhà giáo, nhà khoa học và cán bộ quản lý giáo dục. Theo ông, chính sách đặc thù, vượt trội phải như thế nào để tạo động lực cho thầy cô yên tâm gắn bó và hết lòng với công việc?

ĐBQH Nguyễn Quang Huân: Chính sách đặc thù trước hết cần đảm bảo đời sống vật chất và tinh thần của giáo viên, nhà khoa học và cán bộ quản lý giáo dục, giúp họ yên tâm gắn bó lâu dài với nghề. Thu nhập phải đủ để họ toàn tâm toàn ý với công việc, đặc biệt là giáo viên vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó cần có chính sách tôn vinh và khuyến khích sáng tạo trong nghề, tạo cơ hội để giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn, được đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên.

Một điểm nữa là phải xây dựng cơ chế đánh giá và sử dụng nhân lực trong ngành giáo dục minh bạch, công bằng, gắn với hiệu quả giảng dạy thực chất chứ không nặng về hình thức hay thành tích.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân, Chủ tịch HĐQT Cty CP Halcom Việt Nam cho rằng, để người tài trở về và ở lại, Việt Nam cần tạo ra một "hệ sinh thái trọng dụng nhân tài" đầy đủ về đãi ngộ, trả công, môi trường làm việc, quyền tự chủ và cơ hội phát triển (Ảnh: Quốc hội)

Phải tạo sân chơi đủ lớn

PV: Dự thảo đưa ra: Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực, thể lực và phẩm chất người học, chuẩn hóa chất lượng và kiểm soát chặt chẽ đầu ra; coi trọng các môn khoa học cơ bản, nền tảng. Để thực hiện điều này, ông đề xuất giải pháp gì?

ĐBQH Nguyễn Quang Huân: Để biến định hướng thành hành động thực chất, theo tôi, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm sau:

Thứ nhất phải lấy "giáo dục con người" làm triết lý xuyên suốt. Từ chương trình, sách giáo khoa cho tới phương pháp giảng dạy, cách đánh giá… tất cả phải hướng tới việc hình thành phẩm chất - năng lực chứ không chỉ truyền thụ kiến thức. Nền giáo dục muốn đổi mới thật sự phải giúp học sinh biết tư duy chủ động, phản biện, hợp tác, sáng tạo và sống có trách nhiệm, chứ không chỉ giỏi thi cử. Trang bị nền tảng đạo đức để các em tự quyết định hành động chứ không phải kiểm soát từng hành động của các em xem có phù hợp với chuẩn mực đạo đức hay không.

Thứ hai, nâng tầm các môn khoa học cơ bản. Hiện nay, học sinh ngày càng ít chọn các ngành khoa học tự nhiên vì cách dạy và cách đánh giá còn nặng nề, thiếu hấp dẫn, thiếu gắn với thực tiễn và nghề nghiệp tương lai. Cần có giải pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm, nghiên cứu, thực hành nhiều hơn và đầu tư phòng thí nghiệm, thiết bị hiện đại ở các trường phổ thông. Có chính sách học bổng, truyền cảm hứng, kết nối với viện nghiên cứu, doanh nghiệp để học sinh thấy được giá trị nghề nghiệp của khoa học.

Thứ ba, siết chặt đầu ra bằng đánh giá năng lực thực chất. Kiểm định chất lượng cần độc lập, khách quan; giảm mạnh tình trạng "ưu ái nội bộ", "đầu ra hình thức". Nên phân chia các em theo các chuyên ngành cơ bản hay kinh tế, xã hội tùy theo nguyện vọng và sở thích của học sinh. Chú trọng bồi dưỡng các em có năng khiếu đặc biệt từ sớm. Các trường phải chịu trách nhiệm về chất lượng học sinh, sinh viên sau tốt nghiệp.

Thứ tư, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. Không thể nói đến đổi mới giáo dục nếu giáo viên vẫn bị quá tải, thu nhập thấp, thiếu cơ hội đào tạo lại. Nếu muốn giáo viên dạy theo hướng phát triển năng lực, bản thân họ cũng phải được đào tạo theo hướng mới, có đầy đủ kỹ năng mềm, được hỗ trợ công nghệ và có môi trường sáng tạo.

Thứ năm, thay đổi cách quản trị giáo dục. Phải mạnh dạn bỏ tư duy "quản lý hành chính giáo dục" sang "quản trị chất lượng giáo dục". Nhà trường được tự chủ về chuyên môn, đi kèm cơ chế giải trình minh bạch.

Người tài cần môi trường làm việc tốt, trả công xứng đáng tương xứng với năng lực và đóng góp và có đủ điều kiện để phát huy hết khả năng của họ.

PV: Như đề cập ở phần đầu, hiện nay có tình trạng học sinh đi du học không muốn về nước. Dự thảo yêu cầu: Có cơ chế, chính sách đặc biệt để phát hiện, thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài; chú trọng thu hút các nhà khoa học giỏi, chuyên gia đầu ngành trong và ngoài nước. Theo ông, cơ chế, chính sách đặc biệt đó là gì?

ĐBQH Nguyễn Quang Huân: Theo tôi, "cơ chế đặc biệt" đó phải khác biệt, vượt trội và đủ sức cạnh tranh với thị trường lao động quốc tế, chứ không thể chỉ dừng lại ở vài ưu đãi hành chính.

Trước hết, phải tạo ra sân chơi đủ lớn, nghĩa là các du học sinh cảm thấy khi về nước sẽ được hòa mình vào một thị trường cạnh tranh năng động và sáng tạo. Người giỏi cần một môi trường tốt để thi thố tài năng. Người tài cần môi trường làm việc tốt, trả công xứng đáng tương xứng với năng lực và đóng góp và có đủ điều kiện để phát huy hết khả năng của họ.

Đối với các nhà khoa học, chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ cao hay khoa học cơ bản, họ càng cần có môi trường sáng tạo và trả công không thấp hơn mặt bằng chung của thế giới. Nhiều người tài không trở về vì thu nhập chênh lệch quá lớn so với nơi họ đang làm việc.

Bên cạnh đó, môi trường học thuật và nghiên cứu là yếu tố quyết định. Nếu môi trường nghiên cứu còn nặng tính thủ tục, dù đãi ngộ tốt cũng khó thuyết phục họ quay về hoặc gắn bó lâu dài.

Một vấn đề quan trọng khác là phải trao quyền cho người tài. Mời họ về nhưng giao việc nhỏ, không thực quyền, hoặc môi trường thiếu minh bạch thì không thể tạo động lực cho họ cống hiến.

Với du học sinh, cần có cách tiếp cận theo mô hình liên kết "trước - trong - sau". Tức là trước khi đi học có cơ chế học bổng hoặc cam kết trách nhiệm; khi đang học duy trì kết nối với doanh nghiệp, viện nghiên cứu trong nước; còn sau khi học xong phải có công việc phù hợp với chuyên môn và nguyện vọng của họ.

Ngoài ra, chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài là nguồn tài nguyên trí tuệ đặc biệt. Muốn thu hút họ, nhà nước cần cơ chế hợp tác linh hoạt hơn như hợp đồng ngắn hạn, làm việc từ xa, thỉnh giảng, tư vấn hoặc tham gia đề tài quốc gia theo hình thức linh hoạt, chứ không nhất thiết phải yêu cầu họ về nước dài hạn.

Tóm lại, để người tài trở về và ở lại, Việt Nam cần tạo ra một "hệ sinh thái trọng dụng nhân tài" đầy đủ về đãi ngộ, trả công, môi trường làm việc, quyền tự chủ và cơ hội phát triển. Chỉ khi người tài giỏi có được sự tôn trọng và cơ hội cống hiến thật sự, chúng ta mới có thể xây dựng được đội ngũ trí thức đủ mạnh để đưa đất nước bứt phá trong giai đoạn mới.

PV: Xin cảm ơn ông!

Nguyễn Vân/VOV.VN