Vĩnh biệt GS Nguyễn Quang Hồng - cây đại thụ ngành Hán Nôm

Tối 7-10, GS-TSKH Nguyễn Quang Hồng, tác giả bộ Tự điển chữ Nôm dẫn giải đồ sộ với hơn 2.000 trang, đã rời cõi tạm, hưởng thọ 86 tuổi.

GS-TSKH Nguyễn Quang Hồng, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm, nguyên Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, được giới khoa học xã hội Việt Nam đánh giá là một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực ngôn ngữ học và nghiên cứu Hán Nôm.

Điều đó thể hiện rất rõ qua các cuốn sách chuyên luận như Khái luận văn tự học chữ Nôm (năm 2008), Âm tiết và loại hình ngôn ngữ (năm 2012).

Đặc biệt, bộ Tự điển chữ Nôm dẫn giải của ông được cho là đồ sộ nhất từ trước tới nay với dung lượng lên tới 2.323 trang, sưu tập và dẫn giải hơn 9.450 hình chữ Nôm khác nhau, trong đó có tới gần 3.000 chữ Nôm tự tạo chưa hề có mặt trong các tự điển và các font chữ Nôm hiện đang sử dụng.

Chia sẻ với báo chí, ông từng cho biết để biên soạn được bộ tự điển chữ Nôm đồ sộ này, ông đã phải mất hàng chục năm cho việc sưu tầm, phiên âm, khảo cứu, phân loại, mô hình hóa gần một vạn chữ Nôm từ hàng trăm văn bản gốc và tiếp đó là bảy năm trời chỉ để ngồi máy tính biên tập và gõ chữ.

GS-TSKH Nguyễn Quang Hồng. Ảnh: VNP

Vốn tính cẩn thận, nghiêm túc trong nghiên cứu nên GS-TSKH Nguyễn Quang Hồng rất coi trọng tính chuẩn xác trong việc xử lý các cứ liệu. Vì vậy, mỗi chữ Nôm trong bộ tự điển của ông đều có ví dụ trích dẫn cụ thể từ các văn bản cổ với đầy đủ thông tin về nguồn dẫn, số trang.

Thậm chí, mỗi nghĩa sử dụng khác nhau cũng có ít nhất một câu ví dụ như thế đi kèm. Vì thế mà chữ nào chưa có chứng cứ bằng văn bản cụ thể và tính chuẩn xác không cao thì ông đều không đưa vào tự điển.

Có lần ông chia sẻ với học trò ở lớp cao học của mình về một chữ Nôm mà ông đã dày công tìm kiếm ở nhiều văn bản nhưng chưa tìm ra các nghĩa cổ khác của nó, một cậu học trò cho biết chữ Nôm ấy có trong gia phả của dòng họ mình. Nắm bắt được nguồn thông tin ấy, GS Nguyễn Quang Hồng đã tìm hiểu, nghiên cứu, hoàn thiện chứng cứ và tìm đủ nghĩa của chữ đó.

Năm 2022, công trình Tự điển chữ Nôm dẫn giải của GS Nguyễn Quang Hồng là công trình duy nhất của Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Trong nỗi buồn vô hạn, PGS.TS Nguyễn Thị Phương Trang, con gái GS Nguyễn Quang Hồng bày tỏ: “Bố tôi một đời đam mê nghiên cứu khoa học, miệt mài, tận tụy và nghiêm cẩn với chữ nghĩa. Ông đã để lại những di sản quý giá về ngôn ngữ học, Hán Nôm học cho cuộc đời. Tôi biết, ông sẽ được nhớ đến dài lâu trong lòng bạn bè, đồng nghiệp và biết bao thế hệ học trò. Ông mãi mãi ở bên chúng tôi với nụ cười hiền, ánhmắt tinh anh, giọng nói với ngữ điệu rất riêng của mình, những câu chuyện chuyên môn sâu xa, những câu đùa hóm hỉnh…

Trong ký ức của mình, PGS.TS Nguyễn Thị Phương Trang vẫn nhớ đến một câu hát bố rất thích và hay nhắc đến: “Cháy hết mình, cánh phượng nhẹ nhàng rơi…” “Những ngày này, tôi miên man nhớ về câu hát ấy và nghĩ đến người bố thân yêu của mình. Ông đã “cháy hết mình”, đã sống một cách đẹp đẽ, dâng hiến trọn vẹn cho cuộc đời, và giờ đây đã nhẹ nhàng ngơi nghỉ…”- PGS.TS Nguyễn Thị Phương Trang xúc động chia sẻ.

VIẾT THỊNH