WHO kỷ niệm 75 năm thành lập: Những thành công và thách thức

Ngày sức khỏe thế giới 7/4

Vào tháng 4 năm 1945, các chính trị gia từ khắp nơi trên thế giới đã tập trung tại San Francisco để thành lập Liên hợp quốc. Và tại cuộc họp, các nhà lãnh đạo từ Brazil và Trung Quốc đã đề xuất thành lập một tổ chức toàn cầu khác: một tổ chức đặc biệt dành cho sức khỏe toàn cầu.

Toàn cảnh cuộc họp của Hội nghị Liên hợp quốc về Tổ chức Quốc tế, được tổ chức tại Nhà hát lớn San Francisco. Ảnh: Liên hợp quốc

Từ đề xuất đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ra đời ba năm sau, khi hiến chương của cơ quan này có hiệu lực vào ngày 7 tháng 4 năm 1948. Nó tuyên bố rằng sức khỏe là một quyền của con người mà mọi người đều được hưởng, "không phân biệt chủng tộc, tôn giáo, quan điểm chính trị, điều kiện kinh tế hay xã hội" và rằng "sức khỏe của tất cả các dân tộc là nền tảng để đạt được hòa bình và an ninh". Liên hợp quốc cũng lấy ngày 7/4 là Ngày Sức khỏe Thế giới.

Trụ sở chính của WHO có trụ sở tại Geneva, Thụy Sĩ, với 6 văn phòng khu vực và 150 quốc gia trên khắp thế giới. Trong lịch sử 75 năm, WHO, hiện dưới sự lãnh đạo của Tổng giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus kể từ năm 2017, đã đạt được một số thành công lớn, song cũng còn nhiều sứ mệnh lớn cần hoàn thành.

Diệt trừ bệnh đậu mùa

Một trong những thành công lớn nhất của WHO là vào năm 1980, tổ chức y tế toàn cầu của Liên hợp quốc này đã chính thức tuyên bố xóa sổ một căn bệnh truyền nhiễm phổ biến và gây chết người hàng thế kỷ: Bệnh đậu mùa.

Wafaa El-Sadr, lãnh đạo Sáng kiến Y tế Toàn cầu của Trường Đại học Mailman cho biết: “Có lẽ thành công đáng chú ý nhất là việc loại bỏ bệnh đậu mùa, căn bệnh duy nhất ở người bị loại bỏ. Mặc dù có những bên khác tham gia vào nỗ lực này, WHO đã đóng một vai trò quan trọng thúc đẩy thế giới xung quanh mục tiêu này".

Christoph Gradmann, giáo sư lịch sử y học tại Đại học Oslo của Na Uy, cho biết việc diệt trừ được bệnh đậu mùa là một ví dụ hoàn hảo về thời điểm WHO hoạt động tốt nhất.

Gradmann nói: “Ngay trong Chiến tranh Lạnh, đã có sự đồng thuận rộng rãi giữa hai khối rằng việc loại trừ bệnh đậu mùa là một mục tiêu cần phải giải quyết. Đó là lúc WHO đạt được những thành công lớn nhất: Khi các thành viên đồng ý về dự án nào đáng được thực hiện và bằng cách nào".

Dịch Ebola 2014 ở Tây Phi

Nhiều chuyên gia đã đồng ý rằng đợt bùng phát dịch Ebola năm 2014 ở Guinea, Liberia và Sierra Leone là một ví dụ về công việc của WHO chưa được thực hiện tốt. Tổ chức được cho rằng đã không phản ứng đủ nhanh để giải quyết dịch bệnh.

Nhưng El-Sadr nói rằng rất nhiều lời chỉ trích sau đợt bùng phát, kết thúc vào năm 2016, là do sự hiểu lầm về cách thức hoạt động của WHO.

El-Sadr nói: “Có những kỳ vọng không thực tế đối với WHO, với nhiều người mong đợi tổ chức sẽ có mặt tại các quốc gia bị ảnh hưởng để đối phó với dịch bệnh. Đây không phải là nhiệm vụ của WHO. Vai trò của họ là hướng dẫn phản ứng, phát triển hướng dẫn, nhưng không đi vào một quốc gia để giúp giải quyết một mối đe dọa sức khỏe cụ thể".

Giáo sư Gradmann cũng đồng ý với quan điểm này: "WHO là một tổ chức xã hội. Đây không phải là cảnh sát y tế thế giới được tạo ra để can thiệp nhanh chóng". Trên thực tế, WHO không có thẩm quyền hành động ở một quốc gia thành viên trừ khi quốc gia thành viên đó yêu cầu giúp đỡ.

Tuy nhiên, Rüdiger Krech, giám đốc thúc đẩy sức khỏe của WHO, nói rằng sau đại dịch Ebola từ năm 2014 đến 2016, tổ chức này đã thực hiện những thay đổi đáng kể đối với cấu trúc của mình. Một ví dụ: Giờ đây, họ ít phụ thuộc vào các chính phủ quốc gia hơn về thông tin y tế quan trọng, do đó làm giảm khả năng bỏ lỡ thời điểm bắt đầu một đợt bùng phát dịch bệnh nghiêm trọng khác”.

Krech cho biết thêm rằng: "Chúng tôi cũng hợp tác với các công ty công nghệ. Họ có thể cho chúng tôi biết về một đợt bùng phát trước khi có bất kỳ thông tin chính thức nào của chính phủ bằng cách nói rằng 'chúng tôi thấy rất nhiều người tìm kiếm các triệu chứng của căn bệnh này trên Google'. Và chúng tôi sử dụng hình ảnh vệ tinh từ các cơ quan vũ trụ như ESA và NASA, những hình ảnh này có thể cho chúng tôi thấy những khu vực có nhiều người đang bị sốt cao".

Bệnh sốt rét và COVID-19

WHO đã phát động Chương trình Loại trừ Sốt rét Toàn cầu (GMEP) vào năm 1955. Chương trình này ban đầu diễn ra đầu hứa hẹn với 15 quốc gia và một vùng lãnh thổ quản lý để loại trừ căn bệnh này.

Nhưng có rất ít hoặc không có tiến triển nào ở châu Phi cận Sahara theo chương trình, và ở nhiều nơi, việc không duy trì GMEP thực sự đã dẫn đến sự bùng phát trở lại của bệnh sốt rét. Năm 1969, chương trình bị ngừng.

Hình ảnh cổ động Chiến dịch lần thứ 75 của WHO. Ngày 7/4 cũng được gọi là Ngày Sức khỏe Thế giới. Ảnh: WHO

Giáo sư Gradmann nói, một lý do khiến việc loại trừ bệnh sốt rét không hiệu quả là bệnh sốt rét không chỉ là bệnh của con người mà còn có các ổ chứa trong tự nhiên. Điều khác biệt này khiến nó khó diệt trừ tận gốc hơn so với bệnh đậu mùa.

Một số nhà phê bình cũng đã phàn nàn khi bắt đầu đại dịch COVID-19 rằng WHO đã phản ứng không kịp thời để hỗ trợ các quốc gia thành viên trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này. Nhưng các chuyên gia như El-Sadr và Gradmann nói rằng nhiệm vụ của WHO không phải là hành động và đưa ra các sáng kiến ở đỉnh điểm của đại dịch COVID.

Gradmann nói: “Trong thời kỳ COVID, WHO đã cung cấp dữ liệu và thực hiện công việc hành chính. Nhưng các sáng kiến chống lại căn bệnh này phải đến từ từng quốc gia thành viên. Tôi không nghĩ WHO có thể đóng vai trò lớn hơn trong đại dịch COVID".

El-Sadr nhấn mạnh rằng chính phủ quốc gia của các thành viên chịu trách nhiệm đưa ra quyết định về cách tốt nhất để ngăn chặn đại dịch ở quốc gia của họ. Họ đã có lời khuyên từ WHO, nhưng những khuyến nghị đó không mang tính ràng buộc.

Cũng theo ông, WHO "bị cản trở bởi một thế giới đang bị chia rẽ với các quốc gia theo đuổi những lợi ích khác nhau mà quên đi những nguyên tắc đã hình thành nên WHO” và “WHO không có thẩm quyền thực thi các khuyến nghị của mình - các quốc gia có thể chấp nhận hoặc từ bỏ nó".

Những triển vọng và thách thức

Bởi vậy dù còn một số hạn chế do tính đặc thù, nhưng WHO về cơ bản đã hoàn thành tốt nhiệm vụ cốt lõi của mình và đặc biệt cho thấy vai trò ngày càng cần thiết trong thế giới với nhiều bất ổn từ chính trị cho đến khí hậu ngày nay.

Trong 75 năm qua, WHO đã có những tiến bộ phi thường trong việc bảo vệ con người khỏi bệnh tật và sự tàn phá, bao gồm cả việc thanh toán bệnh đậu mùa, giảm 99% tỷ lệ mắc bệnh bại liệt, cứu sống hàng triệu người nhờ tiêm chủng cho trẻ em, giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và cải thiện sức khỏe cho hàng triệu người khác.

Và trước thềm lễ kỷ niệm 75 năm ngày thành lập WHO, Tổng giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus, cho biết: “Lịch sử của WHO cho thấy điều gì có thể xảy ra khi các quốc gia đoàn kết với nhau vì một mục đích chung. Chúng ta có nhiều điều để tự hào, nhưng còn nhiều việc phải làm để hiện thực hóa tầm nhìn sáng lập của chúng ta về tiêu chuẩn sức khỏe cao nhất có thể đạt được cho tất cả mọi người”.

Để giải quyết những thách thức này, WHO đang kêu gọi các quốc gia hành động khẩn cấp để bảo vệ, hỗ trợ và mở rộng lực lượng lao động y tế như một ưu tiên chiến lược. Cần ưu tiên đầu tư vào giáo dục, kỹ năng và việc làm bền vững cho y tế để đáp ứng nhu cầu y tế đang tăng nhanh và ngăn chặn tình trạng thiếu hụt 10 triệu nhân viên y tế theo dự báo vào năm 2030; chủ yếu ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.

Và trước những bất ổn hiện tại trên toàn cầu, gồm cả việc thông tin khoa học đang bị tấn công liên tục mỗi ngày, WHO đưa ra khuyến cáo tới các quốc gia phải bảo vệ công chúng khỏi thông tin sai lệch; tăng cường sức khỏe thông qua khoa học, nghiên cứu, đổi mới, dữ liệu, công nghệ kỹ thuật số và quan hệ đối tác.

Hải Anh