Xếp hạng tín nhiệm trái phiếu doanh nghiệp để giảm thiểu rủi ro

Số liệu từ Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) tổng hợp từ HNX và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho thấy, tính đến ngày công bố thông tin 30/9/2024, có 24 đợt phát hành TPDN riêng lẻ trị giá 22.333 tỷ đồng và 1 đợt phát hành ra công chúng trị giá 1.467 tỷ đồng trong tháng 9/2024. Như vậy, giá trị phát hành TPDN tháng 9/2024 chỉ bằng 40% tháng trước (giá trị phát hành tháng 8 đạt hơn 60.000 tỷ đồng) và thấp nhất kể từ tháng 5/2024.

Lũy kế từ đầu năm đến 30/9, có 268 đợt phát hành riêng lẻ trị giá 250.396 tỷ đồng và 15 đợt phát hành ra công chúng trị giá 27.054 tỷ đồng. Trong đó, 72% giá trị trái phiếu phát hành là của nhóm ngân hàng thương mại; các doanh nghiệp bất động sản chiếm 18,54% giá trị trái phiếu phát hành.

Cũng trong tháng 9, các doanh nghiệp đã mua lại 11.749 tỷ đồng trái phiếu trước hạn, tăng 2% so với cùng kỳ năm 2023. Trong phần còn lại của năm 2024, ước tính sẽ có khoảng 79.858 tỷ đồng trái phiếu đáo hạn, trong đó phần lớn là trái phiếu bất động sản với 35.137 tỷ đồng, tương đương 44%.

Xu hướng chậm trả trái phiếu doanh nghiệp đã giảm.

Đáng chú ý, Báo cáo thị trường TPDN tháng 9/2024 vừa được VIS Rating công bố cho thấy, tháng 9/2024 là tháng đầu tiên kể từ tháng 10/2021 không ghi nhận trường hợp chậm trả phát sinh mới nào. Nhờ đó, tổng giá trị trái phiếu chậm trả phát sinh mới trong quý 3/2024 là 1,7 nghìn tỷ đồng, thấp hơn mức trung bình của bốn quý gần nhất là 14,9 nghìn tỷ đồng.

Với diễn biến tích cực này, tỷ lệ chậm trả lũy kế vào cuối tháng 9/2024 đã giảm nhẹ xuống còn 14,8% so với 14,9% của tháng trước. Tuy nhiên, khoảng 62% giá trị chậm trả lũy kế vẫn thuộc nhóm bất động sản và nhà ở, với tỷ lệ chậm trả lũy kế là 30%.

Về TPDN sắp đáo hạn có rủi ro cao, trong tháng 10/2024, tổng giá trị trái phiếu đáo hạn là khoảng 15,3 nghìn tỷ đồng, thấp hơn đáng kể so với tháng trước (24,5 nghìn tỷ đồng). Trong số này, VIS Rating dự kiến có 8 trái phiếu với tổng mệnh giá lưu hành 420 tỷ đồng có nguy cơ chậm trả nợ gốc. Và trong vòng 12 tháng tới, có khoảng 45% trong số 245 nghìn tỷ đồng trái phiếu đáo hạn thuộc nhóm ngành bất động sản và nhà ở.

Kể từ sau các vụ việc vi phạm của Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát trong năm 2022, thị trường TPDN gặp khó khăn, khối lượng phát hành mới sụt giảm, nhà đầu tư bán lại trước hạn nhiều, doanh nghiệp mua lại khối lượng trái phiếu trước hạn lớn, tình trạng chậm trả nợ TPDN trở thành vấn đề lớn trên thị trường.

Điều này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó có việc một số nhóm nhà đầu tư cá nhân chỉ quan tâm đến lãi suất cao mà không đánh giá các rủi ro khi mua trái phiếu hoặc không hiểu rõ về quyền lợi, trách nhiệm của bản thân, của doanh nghiệp, của tổ chức phân phối trái phiếu (bao gồm cả các ngân hàng thương mại).

Vì thế, để bảo vệ lợi ích hợp pháp và khôi phục niềm tin của nhà đầu tư, Dự thảo Luật Chứng khoán sửa đổi đang đề xuất nhà đầu tư cá nhân không tham gia thị trường TPDN riêng lẻ, ngoại trừ trái phiếu do tổ chức tín dụng phát hành. Quy định này được một số nhà phân tích cho là hợp lý. Theo quan điểm của FiinRatings, điều này phù hợp với thông lệ quốc tế cũng như do đặc thù sản phẩm TPDN riêng lẻ có tính chuẩn hóa thấp dẫn đến mức độ rủi ro tín dụng cao. Những nhà đầu tư tổ chức là định chế tài chính có khả năng xử lý các rủi ro từ TPDN riêng lẻ tốt hơn…

Tuy nhiên, để tránh việc dòng vốn bị "nghẽn" khi nhà đầu tư cá nhân bị hạn chế tham gia thị trường, cần sớm rà soát những hạn chế đầu tư vào TPDN của các nhà đầu tư tổ chức (công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư…) để thị trường có thể duy trì sự liên tục và tránh gián đoạn do tác động của quy định mới. Ngoài ra, đẩy mạnh xếp hạng tín nhiệm trái phiếu để hỗ trợ các nhà đầu tư tổ chức phân bổ tài sản theo rủi ro.

Theo FiinRatings, các quy định sửa đổi nên hướng đến áp dụng xếp hạng tín nhiệm cho trái phiếu nhằm đồng bộ phát triển cả chất lượng hàng hóa và khai thông cơ sở nhà đầu tư. Nghị định 155/2020 hiện nay có đề cập xếp hạng tín nhiệm trái phiếu, trong khi đó Nghị định 65/2022 áp dụng cho TPDN phát hành riêng lẻ chỉ quy định xếp hạng tổ chức phát hành mà không nhắc đến xếp hạng với trái phiếu.

"Nên xem xét áp dụng xếp hạng cho trái phiếu thay vì chỉ yêu cầu xếp hạng tín nhiệm đối với tổ chức phát hành, do xếp hạng sản phẩm có thể cao hơn xếp hạng nhà phát hành trong trường hợp lô trái phiếu được bảo lãnh thanh toán. Xếp hạng tín nhiệm trái phiếu cũng sẽ tạo ra môi trường đầu tư thuận lợi và hiệu quả hơn cho nhóm nhà đầu tư tổ chức và nước ngoài mà Dự thảo Luật Chứng khoán sửa đổi đang hướng đến", các chuyên gia FiinRatings khuyến nghị.

Hà An