Y học cổ truyền hồi sinh từ núi rừng Tây Bắc

Những triền núi phủ mây, nơi người Dao, Thái, H'Mông vẫn giữ gìn bí quyết bốc thuốc, ngâm lá, đang dần trở thành trung tâm dược liệu lớn của cả nước. Từ những bài thuốc dân gian, cây cỏ rừng đã bước vào chuỗi sản xuất hiện đại, góp phần thay đổi diện mạo kinh tế vùng cao và mở ra tương lai bền vững cho y học cổ truyền Việt Nam.

Kho báu dược liệu giữa đại ngàn

Vùng Tây Bắc – nơi địa hình đồi núi trùng điệp, khí hậu đa dạng và hệ sinh thái phong phú – từ lâu đã được xem là "thủ phủ" của nhiều loài cây thuốc quý của Việt Nam. Theo các khảo sát mới nhất, nhiều tỉnh như Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Lào Cai hay Yên Bái hiện có hơn 1.000 loài dược liệu được phát hiện, trong đó không ít loài đặc hữu chỉ sinh trưởng tốt trong môi trường núi cao ẩm mát.

Các cây thuốc như đương quy, tam thất, hà thủ ô, thất diệp nhất chi hoa, sâm Lai Châu, sa nhân, và đan sâm đã trở thành niềm tự hào không chỉ của đồng bào dân tộc mà còn của ngành y dược cổ truyền Việt Nam. Đây là nguồn nguyên liệu quý, có thể phát triển thành sản phẩm dược liệu và thực phẩm chức năng có giá trị kinh tế cao, góp phần xây dựng nền "kinh tế xanh" gắn với bảo tồn thiên nhiên.

Từ tri thức dân gian đến giá trị khoa học

Người dân Tây Bắc, đặc biệt là các cộng đồng dân tộc thiểu số như Dao, Thái, H'Mông, Hà Nhì… từ lâu đã tích lũy nhiều bài thuốc quý truyền lại qua nhiều thế hệ. Những thầy lang bản, thầy mo hay phụ nữ Dao đỏ đều thuộc lòng công dụng của từng loại lá, từng cách kết hợp để chữa bệnh.

Những bài thuốc dân gian như "tắm lá người Dao", "xông hơi bằng thảo mộc", "ngâm rượu thuốc trị đau xương khớp" đã được chứng minh là có tác dụng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh mạn tính, tăng cường lưu thông khí huyết, giải độc cơ thể. Ngày nay, nhiều bài thuốc này đang được Viện Dược liệu, các trung tâm y học cổ truyền và doanh nghiệp dược tái nghiên cứu, chuẩn hóa và phát triển thành sản phẩm thương mại.

Vườn sâm Lai Châu đạt chuẩn GACP-WHO – mô hình kết hợp bảo tồn và phát triển kinh tế xanh.

Kết hợp tri thức bản địa và khoa học hiện đại

Theo các chuyên gia, để biến tiềm năng thành lợi thế bền vững, Tây Bắc cần xây dựng chuỗi giá trị dược liệu khép kín – từ trồng, thu hái, sơ chế đến bào chế và thương mại hóa sản phẩm.

Nhiều mô hình đã được triển khai thành công như vùng trồng sâm Lai Châu đạt tiêu chuẩn GACP-WHO, vùng sa nhân tím ở Sơn La hay cây atiso đỏ ở Yên Bái. Sự tham gia của doanh nghiệp và hợp tác xã giúp người dân có đầu ra ổn định, đồng thời nâng cao giá trị sản phẩm nhờ quy trình đạt chuẩn quốc tế.

Ngoài ra, việc liên kết giữa nhà khoa học, chính quyền và cộng đồng dân tộc địa phương còn giúp gìn giữ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên dược liệu, tránh khai thác tự phát gây cạn kiệt nguồn gen quý.

Kinh tế xanh từ rừng thuốc

Phát triển vùng dược liệu không chỉ tạo giá trị y học mà còn là hướng đi cho kinh tế xanh – mô hình tăng trưởng dựa trên bảo tồn và tái tạo tài nguyên tự nhiên. Khi cây thuốc trở thành cây trồng chủ lực, rừng được bảo vệ tốt hơn, người dân có sinh kế ổn định và không còn phụ thuộc vào khai thác lâm sản.

Tại Lai Châu, nhiều hộ gia đình người Dao và Mông đã thoát nghèo nhờ trồng tam thất, hà thủ ô và sâm Lai Châu. Ở Yên Bái, hợp tác xã trồng đương quy và đan sâm đã kết hợp với doanh nghiệp dược để sản xuất trà thảo mộc, cao dược liệu xuất khẩu sang Hàn Quốc và Nhật Bản.

Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy phát triển dược liệu là hướng đi khả thi để Tây Bắc trở thành trung tâm "kinh tế xanh" gắn với bản sắc y học cổ truyền Việt Nam.

Giữ rừng, giữ tri thức, giữ tương lai

Để phát triển bền vững, cần chú trọng hai yếu tố song song: bảo tồn tri thức bản địa và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên. Những người già, thầy lang, phụ nữ biết hái thuốc rừng cần được tôn vinh như những "người giữ hồn rừng".

Chính quyền các tỉnh Tây Bắc cũng đang đẩy mạnh việc số hóa dữ liệu dược liệu, xây dựng bản đồ vùng trồng, đồng thời khuyến khích sản xuất theo mô hình hữu cơ, kết hợp du lịch dược liệu – nơi du khách vừa nghỉ dưỡng, vừa trải nghiệm tắm thuốc, hái lá rừng.

Tây Bắc đang đứng trước cơ hội lớn để biến "rừng thuốc" thành "rừng vàng", vừa bảo tồn thiên nhiên, vừa làm giàu tri thức y học cổ truyền – hướng tới một nền kinh tế xanh, nhân văn và bền vững.

Hải Nam