Bảo tồn giá trị di sản Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường

Nghi lễ rước Quốc mẫu Hoàng Bà.

Đã nhiều lần được tham dự Lễ hội Khai hạ, chúng tôi vẫn nhớ như in không khí buổi sáng mùng 8 tháng Giêng Âm lịch, tại Miếu thờ xóm Lũy Ải lại có đông đảo người dân địa phương, trong đó nổi bật là các thầy Mo và các nam thanh, nữ tú thực hiện các thủ tục nghi lễ dâng hương và rước Quốc mẫu Hoàng Bà ra Sân vận động tổ chức nghi lễ chính thức cùng rộn vang tiếng chiêng, tiếng trống.

Năm nào cũng vậy, hàng nghìn người dân và du khách chen chân xem nghi lễ trang nghiêm với thầy Mo khấn trời đất, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Sau lễ cúng, trai tráng khỏe mạnh vác cày, lùa trâu xuống đồng, chị em phụ nữ vào trang phục truyền thống cấy lúa ở khu ruộng Nà Trùng tái hiện cảnh lao động tràn đầy sức sống, mở ra niềm tin về vụ mùa năm mới tươi tốt, bội thu. Sau phần lễ, phần hội cũng sôi động với các hoạt động Thi trình diễn trang phục dân tộc Mường, giao lưu văn nghệ, thi đấu các môn thể thao dân tộc đánh mảng, ném còn, bắn nỏ, kéo co, bóng chuyền; các trò chơi dân gian, thi hát đối, thi đan lát và trình diễn một số nghề thủ công của dân tộc Mường.

Tại Lễ hội còn có các gian trưng bày nông sản, tiểu thủ công nghiệp, sản phẩm OCOP, văn hóa, du lịch... của các địa phương trong tỉnh. Đặc biệt là màn trình tấu chiêng Mường và màn nghệ thuật độc đáo của 600 nghệ nhân chiêng Mường và các nghệ sĩ, người dân địa phương để lại ấn tượng khó quên...

Bà Bùi Thị Lý, người dân xã Mường Bi chia sẻ: Lễ hội Khai hạ chính là cuốn sử sống của người Mường. Mỗi nghi thức, mỗi điệu hát, trò chơi dân gian đều hàm chứa triết lý về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Bảo tồn lễ hội không chỉ là giữ lại nét đẹp văn hóa, mà còn là giữ gìn căn cước của dân tộc Mường trước nhịp sống hiện đại.

Các thầy Mo thực hiện nghi lễ tổ chức Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường tỉnh năm 2025.

Theo đồng chí Bùi Văn Tinh, Bí thư Đảng ủy xã Mường Bi, Lễ hội Khai hạ của Dân tộc Mường ở Hòa Bình (cũ) còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng, là lễ hội truyền thống lớn nhất của người Mường Hòa Bình. Lễ hội gắn liền với nông nghiệp lúa nước, mang nhiều dấu ấn văn minh Việt cổ.

Đây là hoạt động văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu của đồng bào người Mường ở Hòa Bình, đặc biệt là 4 vùng mường lớn Bi, Vang, Thàng, Động. Lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công mở đất, lập mường và cầu mong vạn vật sinh sôi, nảy nở, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Với những ý nghĩa và giá trị sâu sắc đó, tri thức dân gian lịch tre và Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2022.

Từ năm 2023 - 2025, Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường được tổ chức với quy mô cấp tỉnh tại xã Mường Bi. Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh được tổ chức hằng năm là hoạt động triển khai Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và nền "Văn hóa Hòa Bình” giai đoạn 2023 - 2030 trên địa bàn tỉnh nhằm tuyên truyền, quảng bá về văn hóa, con người, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp của tỉnh để phát triển du lịch.

Có thể khẳng định, Lễ hội Khai hạ không chỉ là di sản tinh thần của đồng bào Mường mà còn là sản phẩm du lịch độc đáo của Hòa Bình nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung. Đặc biệt, sau khi 3 tỉnh được sáp nhập thành đơn vị hành chính Phú Thọ mới, cơ hội hợp lực quảng bá và phát triển du lịch văn hóa càng rộng mở.

Tiếng chiêng ngân vang trong Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường tỉnh.

Người dân cấy, cày tại cánh đồng Nà Trùng mở ra niềm tin về vụ mùa năm mới tươi tốt, bội thu.

Việc sáp nhập giúp gia tăng tiềm lực, tạo nguồn lực lớn để đầu tư bảo tồn, phục dựng lễ hội bài bản hơn. Khi các tỉnh cùng chung tay, lễ hội có thể kết nối thành chuỗi sự kiện văn hóa - du lịch liên vùng. Điều này không chỉ nâng tầm thương hiệu Lễ hội Khai hạ, mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế, tạo sinh kế cho người dân bản địa.

Trong nhịp sống hiện đại, Lễ hội Khai hạ của dân tộc Mường vẫn ngân vang như tiếng chiêng gọi mùa, gắn kết con người với thiên nhiên, gắn hiện tại với truyền thống. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản này không chỉ là trách nhiệm với quá khứ, mà còn là chìa khóa mở cánh cửa tương lai - nơi bản sắc văn hóa trở thành sức mạnh nội sinh cho sự phát triển.

Hương Lan