Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Nơi hội tụ và lan tỏa những giá trị văn hóa

Việc các di sản của Việt Nam được UNESCO ghi danh vừa khẳng định giá trị các di sản, vừa góp phần nâng cao uy tín, vị thế, nhận thức của cộng đồng quốc tế và cộng đồng thực hành bảo vệ di sản. Việc ghi danh đã góp phần tăng cường nguồn lực quốc tế từ các Chính phủ, tổ chức và các chương trình, dự án của địa phương trong đầu tư bảo vệ di sản. Quan trọng hơn, việc ghi danh đã tác động tới nhận thức, là nguồn động viên lớn của cộng đồng trong việc chung tay bảo tồn, giữ gìn, phát huy các giá trị di sản. Mặt khác đã tạo nên hiệu ứng hấp dẫn, thu hút khách du lịch, hình thành các sản phẩm văn hóa, du lịch từ di sản, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Trong tổng số 15 di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO ghi danh, miền Trung và Tây Nguyên có 5 di sản, bao gồm: Nhã nhạc cung đình Huế (UNESCO ghi danh năm 2003), Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên (2005), Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh (2014), Nghệ thuật bài chòi Trung Bộ (2017) và Nghệ thuật làm gốm của người Chăm (2022). Với 5 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh trong hơn 20 năm qua, miền Trung - Tây Nguyên tự hào là một vùng đất hội tụ và lan tỏa những giá trị văn hóa tinh thần vô giá của dân tộc. Trí tuệ, tâm hồn, sức sáng tạo của các cộng đồng dân cư, các tộc người sinh sống trên dải đất nhiều nắng gió này được kết tinh trong âm nhạc, trong các làn điệu dân ca, dân vũ, trong tinh thần gắn kết cộng đồng bền chặt.

Theo GS-TS Lê Văn Lợi - Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh tạo nên những điểm nhấn đặc sắc trong bức tranh văn hóa miền Trung - Tây Nguyên, góp phần làm nên đặc trưng thống nhất trong sự đa dạng, giàu bản sắc của văn hóa Việt Nam. Các địa phương sau khi đón nhận danh hiệu được UNESCO ghi danh về di sản, công tác bảo tồn và phát huy được quan tâm hơn bao giờ hết. Nhiều di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh không những được bảo vệ tốt mà đã trở thành sản phẩm du lịch thu hút khách trong và ngoài nước, tạo nên thương hiệu, dấu ấn riêng của địa phương có di sản, góp phần không nhỏ trong công cuộc phát triển kinh tế-xã hội.

Tuy nhiên, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh trên địa bàn miền Trung - Tây Nguyên vẫn còn nhiều hạn chế, thậm chí đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trong bối cảnh toàn cầu hóa. Vậy, làm sao để bảo tồn và tiếp tục phát huy các di sản văn hóa này khi mà các điều kiện xã hội đã và đang thay đổi nhanh chóng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa?

Nhã nhạc Cung đình Huế được UNESCO ghi danh di sản văn hóa phi vật thể năm 2003

Kiến nghị các giải pháp đột phá

Mới đây tại thành phố Đà Nẵng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề "Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh trên địa bàn miền Trung - Tây Nguyên". Hội thảo nhằm cung cấp những luận cứ khoa học về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh theo hướng bền vững, qua đó, góp phần triển khai xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam.

Tại hội thảo các đại biểu đã đề xuất nhiều kiến nghị với 4 nhóm giải pháp: Nâng cao nhận thức cho các cấp lãnh đạo, quản lý các địa phương; cho chủ thể di sản trong việc bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh trên địa bàn miền Trung - Tây Nguyên; Nghiên cứu và ban hành một số cơ chế phù hợp nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, cụ thể hóa những chính sách đãi ngộ đối với các nghệ nhân trong các loại hình nghệ thuật truyền thống này. Quan tâm hỗ trợ kinh phí hoạt động cho địa phương, đặc biệt là hỗ trợ kinh phí cho các nghệ nhân dân gian, các câu lạc bộ, các địa phương duy trì thường xuyên hoạt động thực hành di sản.

Gắn kết chặt chẽ giữa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa với các chương trình, đề án, chính sách phát triển kinh tế-xã hội vùng, nhất là vùng dân tộc thiểu số, miền núi và có hướng dẫn cụ thể bằng văn bản, kể cả trong các tiêu chí xây dựng nông thôn mới; Tăng cường ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn; mở rộng hợp tác với các viện nghiên cứu, học viện, trường đại học, các tổ chức quốc tế ở nước ngoài nhằm mục đích học hỏi kinh nghiệm, học hỏi chiến lược bảo tồn, khai thác di sản văn hóa phi vật thể gắn với phát triển kinh tế - xã hội; Tiếp tục hợp tác chặt chẽ với UNESCO và các tổ chức quốc tế khác để tiếp nhận sự hỗ trợ về kỹ thuật, tài chính và kinh nghiệm trong công tác bảo tồn di sản.

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, Phó giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh khu vực III cho biết, mới đây Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 39/2024/NĐ-CP quy định biện pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các danh sách của UNESCO và danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nghị định nêu rõ nguyên tắc trong quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể là bảo đảm các di sản văn hóa phi vật thể được thực hành hướng con người, cộng đồng tới giá trị văn hóa tốt đẹp; giữ gìn bản sắc, hướng tới sự phát triển xã hội toàn diện; bảo đảm tôn trọng sự đa dạng văn hóa, vai trò của cộng đồng chủ thể và tính đặc thù của dân tộc, vùng miền. Di sản văn hóa phi vật thể của các cộng đồng khác nhau đều được tôn trọng như nhau.

Nghị định cũng nhấn mạnh ưu tiên bảo vệ các di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, thất truyền, di sản của cộng đồng dân tộc ở khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…; ưu tiên quyền quyết định của cộng đồng chủ thể vì sự tồn tại, thực hành lâu dài, liên tục của di sản. Các cơ quan, tổ chức, cộng đồng chủ thể của di sản và cá nhân có liên quan cần quán triệt và triển khai thực hiện có hiệu quả nghị định này nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh.

Thảo Nguyên