Bất cập sau 6 năm chuyển đổi từ thủy lợi phí sang cơ chế giá

Theo các chuyên gia, sửa NĐ 96 là cuộc cách mạng với ngành Thủy lợi. (Ảnh minh họa: Cục Quản lý tài nguyên nước)

“Gọt chân cho vừa giày…”

Tại Hội thảo tham vấn chính sách về giá dịch vụ thủy lợi (DVTL) do Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNN), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc tổ chức hôm 24/1, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết: Luật Thủy lợi 2017 có hiệu lực từ 1/7/2018, trong đó có kỳ vọng chuyển đổi cơ chế từ thủy lợi phí sang cơ chế giá sản phẩm DVTL, từ đó có đột phá cho ngành Thủy lợi. Nội dung này đã được cụ thể hóa trong Nghị định 96/2018/NĐ-CP ngày 30/6/2018 của Chính phủ quy định chi tiết về giá sản phẩm, DVTL và hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi (NĐ 96).

“Sau hơn 5 năm triển khai NĐ 96 đã nảy sinh một số bất cập, chưa phù hợp với thực tế. Mức hỗ trợ thủy lợi phí giữ nguyên không thay đổi kể từ năm 2012, trong khi chi phí đầu vào đã có nhiều biến động, đặc biệt chỉ số giá tăng từ 1,5 - 1,7 lần, gây khó khăn rất lớn cho ngành. Nguồn thu của các công ty thủy nông rất thấp, chi phí tối thiểu cho lương, bảo trì, sửa chữa hàng năm không bảo đảm, đời sống của cán bộ, nhân viên khó khăn” - Thứ trưởng Hiệp nói.

Theo các chuyên gia ADB, các tổ chức khai thác công trình thủy lợi và các cơ quan liên quan còn lúng túng, gặp nhiều khó khăn, vướng mắc khi áp dụng các quy định tại NĐ 96 để xây dựng phương án giá tối đa, giá cụ thể, khung giá sản phẩm, DVTL và hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi. “Giá DVTL chưa phản ánh cụ thể, đúng, đủ các thành phần chi phí, hiện tượng “gọt chân cho vừa giày” - tức giá DVTL được xác định theo ngân sách được cấp khá phổ biến” - ông Lê Văn Chính, Nhóm tư vấn ADB nói.

Ngoài ra, một số nội dung quy định tại NĐ 96 và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan chưa được hiểu thống nhất, một số quy định liên quan đến kỹ thuật chưa rõ ràng, một số khoản chi phí chưa được hướng dẫn cụ thể gây khó khăn trong quá trình xây dựng hồ sơ phương án giá, có đơn vị còn nhầm lẫn về quy định các khoản chi phí tính trong giá sản phẩm, DVTL và quy định về quản lý, sử dụng nguồn quản lý tài chính trong quản lý, khai thác công trình thủy lợi để bù đắp các khoản chi phí quản lý, khai thác công trình thủy lợi. Hiệu quả thực hiện giá sản phẩm DVTL chưa đạt được, chi phí thực tế chưa được bù đắp đầy đủ.

Đặc biệt, quy trình và thủ tục ban hành giá DVTL cũng như chính sách hỗ trợ vẫn còn phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro về mặt pháp lý cho các cơ quan thực hiện. Việc hỗ trợ trực tiếp cho các đơn vị quản lý khai thác công trình thủy lợi làm cho người sử dụng nước có nhận thức “nước là miễn phí”, nước đang bị lãng phí, giá trị sản xuất nông nghiệp mang lại trên một đơn vị sử dụng nước còn rất thấp so với trung bình của thế giới. Các đơn vị cung cấp dịch vụ ít có động lực để nâng cao chất lượng dịch vụ cũng như hiệu quả kinh doanh. Chính sách cũng chưa khuyến khích các thành phần kinh tế khác tham gia vào quản lý khai thác công trình thủy lợi.

“Các yếu tố này đang góp phần ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác và sự bền vững của công trình thủy lợi và tạo gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Mục tiêu cốt lõi của chính sách giá DVTL chưa được thực hiện” - Chuyên gia ADB thắng thắn.

Nâng cao tính khả thi của chính sách giá dịch vụ thủy lợi

Theo Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp, năm 2020, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính chủ trì phối hợp với Bộ NN&PTNT và các địa phương sửa đổi NĐ 96. “Bộ NN&PTNT đã rất tích cực cùng với các đơn vị của Bộ Tài chính và Bộ Tài chính đã rất chủ động trình dự thảo Nghị định thay thế, nhưng vì nhiều lý do khác nhau, Nghị định vẫn chưa được ban hành” - Thứ trưởng chia sẻ.

Cùng với Luật Giá 2023 có hiệu lực thi thành từ 1/7/2024, trong đó có bổ sung thẩm quyền định giá sản phẩm, DVTL và một số nội dung khác liên quan đến nguyên tắc, căn cứ, thẩm quyền định giá, theo các chuyên gia, việc sửa đổi, bổ sung NĐ 96 là cấp bách để phù hợp với thực tiễn và bảo đảm tính khả thi, hiệu quả khi áp dụng cũng như đảm bảo nguồn lực đầu tư công trình, an ninh nguồn nước và an toàn hồ đập và duy trì tính bền vững của ngành thủy lợi, tăng tính cạnh tranh cho ngành nông nghiệp, đồng thời thực hiện đúng quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Theo đó, NĐ thay thế NĐ 96 cần phản ánh cụ thể, đúng, đủ các thành phần chi phí với các quy định, hướng dẫn như: Cách xác định từng khoản mục chi phí trong giá sản phẩm DVTL để các đơn vị xây dựng và thẩm định giá có thể thực hiện; quy định cụ thể về việc quy đổi sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi (nếu áp dụng) để xác định giá sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi trong trường hợp đặt hàng; quy định cụ thể các trường hợp sản phẩm dịch vụ công ích thủy lợi không thuộc đối tượng hỗ trợ; quy định cụ thể các trường hợp đấu thầu, giao nhiệm vụ, hợp tác công tư; trình tự ban hành giá sản phẩm DVTL; cách xác định giá sản phẩm thủy lợi trong trường hợp tương tự (nếu áp dụng); cơ chế cấp bù kèm theo lộ trình hướng đến việc thu đủ bù chi trong vòng 15 năm tới.

“Nông nghiệp Việt Nam có được thành quả như hôm nay thì đóng góp của hạ tầng nông nghiệp là rất quan trọng. Đầu vào quan trọng của nông nghiệp là đất và nước. Vì vậy, nếu sử dụng hiệu quả nước thì chắc chắn nông nghiệp Việt Nam sẽ phát triển tốt hơn”.

(Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp)

“DVTL bền vững và hiệu quả là vô cùng cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển lâu dài của ngành Nông nghiệp Việt Nam và sinh kế của hàng triệu người dân. Việc định giá DVTL có thể giúp quản lý DVTL bền vững và tạo nền tảng cho sự tham gia của khu vực tư nhân trong lĩnh vực này. Khi định giá chính xác DVTL có thể khuyến khích sử dụng hiệu quả tài nguyên nước, giảm lãng phí, thúc đẩy quản lý bền vững hệ thống tưới tiêu; đồng thời tạo ra môi trường hấp dẫn cho đầu tư của khu vực tư nhân.

Ngoài ra, cơ chế định giá và tính giá DVTL phù hợp có thể góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu, góp phần khuyến khích áp dụng các biện pháp nông nghiệp thông minh thích ứng với khí hậu, góp phần mang lại tương lai bền vững hơn cho nông nghiệp Việt Nam”.

(Ông Shantanu Chakraborty - Giám đốc Quốc gia ADB tại Việt Nam)

Thanh Thanh