Cần cơ chế giám sát, tránh tình trạng 'ảo hóa' giá trị tài sản trí tuệ

"Vàng mềm" của nền kinh tế

Ngày 5/11, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận ở tổ về Dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi); Luật Giám định tư pháp (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan - đoàn Hà Nội.

Góp ý về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, đại biểu Nguyễn Thị Lan - đoàn Hà Nội đánh giá dự thảo có bước chuyển rất quan trọng khi thay đổi tư duy tiếp cận từ "bảo hộ quyền" sang "khai thác giá trị", coi tài sản trí tuệ không chỉ là công cụ pháp lý, mà là một nguồn lực kinh tế, một động lực cho đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế với nhiều điểm mới như bổ sung cơ chế tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ, tăng cường chuyển đổi số trong quản lý…

Về tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ, bà Nguyễn Thị Lan nhận định, điểm đột phá quan trọng trong dự thảo khi cho phép quyền sở hữu trí tuệ được định giá, góp vốn, huy động vốn hoặc thế chấp. Đây là bước đi rất tiến bộ, bởi trong nền kinh tế tri thức, giá trị của tài sản trí tuệ thường chiếm hơn 70% tổng giá trị doanh nghiệp. "Thương hiệu, sáng chế, bí quyết kỹ thuật là "vàng mềm" của nền kinh tế" - bà Lan nói.

Ngoài ra, dự thảo cũng đề cập việc Chính phủ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị quyền sở hữu trí tuệ, đây là hướng đi cần thiết để hình thành thị trường tài sản trí tuệ minh bạch. Tuy nhiên, cần làm rõ hai điểm: Phân định rõ trường hợp được tự định giá và trường hợp bắt buộc phải định giá độc lập.

Đơn cử, nếu sáng chế hoặc nhãn hiệu được tạo ra từ nguồn kinh phí cá nhân, chủ sở hữu có thể tự định giá; nhưng nếu sử dụng ngân sách nhà nước hoặc kinh phí từ chương trình khoa học công nghệ quốc gia thì cần có tổ chức định giá độc lập và cơ chế kiểm định của cơ quan có thẩm quyền.

Cùng đó, đại biểu nhấn mạnh, cần sớm ban hành tiêu chí, quy trình và cơ chế giám sát việc định giá, tránh tình trạng "thổi giá" hoặc "ảo hóa" giá trị tài sản trí tuệ.

Dẫn kinh nghiệm của Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, đại biểu cho hay, việc xây dựng sàn giao dịch và hệ thống định giá minh bạch không chỉ giúp thương mại hóa sáng chế, mà còn thúc đẩy mạnh mẽ đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình này, gắn với cơ sở dữ liệu định giá mà Dự thảo đã đề cập.

Đại biểu Bùi Hoài Sơn - đoàn Hà Nội cũng đánh giá cao tinh thần tích cực của dự thảo luật về quy định liên quan tới tài chính dựa trên sở hữu trí tuệ.

Đây là chìa khóa phát triển công nghiệp văn hóa nhưng để khả thi, cần quy định giao Chính phủ ban hành khung định giá tài sản trí tuệ trong lĩnh vực văn hóa và cơ chế để bản quyền âm nhạc, phim, thiết kế, game có thể làm tài sản thế chấp.

"Khi ấy, nghệ sĩ Việt Nam không chỉ sáng tạo bằng cảm xúc, mà còn có thể huy động vốn bằng trí tuệ, đưa văn hóa trở thành ngành kinh tế thực sự" - đại biểu Bùi Hoài Sơn nói.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị bổ sung là nguyên tắc trách nhiệm của nền tảng AI và nền tảng số xuyên biên giới. Theo đó, nền tảng phải gỡ nhanh nội dung vi phạm; ngăn chặn tái đăng tải; minh bạch dữ liệu dùng để huấn luyện AI; không thương mại hóa nội dung AI tạo ra nếu dựa trên tác phẩm chưa được cấp phép.

"Đây không chỉ là kỹ thuật pháp lý mà là bảo vệ nền tảng văn hóa Việt, bảo vệ nghệ sĩ Việt và niềm tin của thế hệ sáng tạo trẻ" - ông Sơn nói và nhấn mạnh, không thể để nghệ sĩ Việt trở thành người cung cấp dữ liệu miễn phí cho AI nước ngoài, không thể để giá trị văn hóa bị hút đi như tài nguyên thô và cũng không thể để pháp luật theo sau công nghệ.

Xâm phạm sở hữu trí tuệ ngày càng tinh vi

Quan tâm về tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, đại biểu Trần Hoàng Ngân - đoàn TP. Hồ Chí Minh thông tin, theo số liệu của Cục Sở hữu trí tuệ, hiện nay số lượng nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ lên tới hơn 700.000 nhãn hiệu. Đây là tín hiệu rất đáng mừng, thể hiện ý thức ngày càng cao của doanh nghiệp trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 10-11% mỗi năm.

Tuy nhiên, đại biểu nêu thực tế cho thấy tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn còn nhiều. Theo báo cáo, năm 2024 có khoảng 2.000 vụ vi phạm nhưng năm nay, chỉ trong 6 tháng, con số này tăng lên trên 3.000 vụ.

Trong bối cảnh phát triển khoa học, công nghệ và môi trường số hiện nay, các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng tinh vi, từ hàng giả, hàng nhái cho đến các sản phẩm âm nhạc, nội dung số bị sao chép. Có những trường hợp, người tiêu dùng thậm chí không thể phân biệt được đâu là thật, đâu là giả.

Do đó, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp và cá nhân là hết sức cần thiết, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và quốc gia.

Nhưng hiện nay, việc bảo hộ, thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ, cũng như tổ chức sàn giao dịch, thị trường về sở hữu trí tuệ còn hạn chế. Các doanh nghiệp phản ánh năng lực thực thi quyền sở hữu trí tuệ, nhất là trong quá trình thẩm tra, thẩm định các vụ tranh chấp còn gặp nhiều khó khăn do tính chất tinh vi, phức tạp của hành vi vi phạm. Việc xử lý vi phạm cũng chưa đủ sức răn đe, dẫn đến tình trạng vi phạm ngày càng gia tăng.

Đại biểu đề nghị Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ thiết thực trong đăng ký, ghi nhận, công bố, bảo hộ, khai thác, quản lý, sử dụng và phát triển các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt với người yếu thế như hộ sản xuất, hộ kinh doanh nhỏ, nông dân, đồng bào dân tộc thiểu số.

"Khi họ làm ra sản phẩm mà bị mất nhãn hiệu hoặc không được bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ thì thiệt hại rất lớn, trong khi điều kiện và nhận thức để đăng ký bảo hộ còn hạn chế" - ông Ngân nêu.

Quỳnh Nga