Cần một bước chuyển mạnh để xây dựng mô hình tăng trưởng mới hiệu quả, bền vững

Ngày 15/7/2025, tại khách sạn Daewoo Hà Nội, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) tổ chức Diễn đàn khoa học với chủ đề “Xác lập mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam giai đoạn 2026-2030, định hướng đến năm 2045”.

Toàn cảnh Diễn đàn “Xác lập mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam giai đoạn 2026-2030, định hướng đế năm 2045” - Ảnh: Đức Bách.

Diễn đàn nhằm đánh giá những bất cập, hạn chế, điểm nghẽn, cần phải tháo gỡ của mô hình tăng trưởng hiện nay, từ đó tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp mang tính then chốt, đột phá để góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng cho Việt Nam trong giai đoạn 2026-2030, với tầm nhìn đến năm 2045.

Sau gần 40 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế - xã hội, mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc. PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn – Phó trưởng ban, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương khẳng định, tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, đời sống người dân ngày càng được nâng lên, và vị thế quốc gia trên trường quốc tế không ngừng được củng cố.

PGS.TS. Nguyễn Hồng Sơn - Phó trưởng ban, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, phát biểu khai mạc Diễn đàn - Ảnh: Đức Bách.

Tuy nhiên, bên cạnh thành công, vẫn tồn tại nhiều thách thức mang tính cấu trúc. Tốc độ đổi mới mô hình tăng trưởng chưa đáp ứng kỳ vọng, kinh tế chưa thật sự bền vững, năng suất lao động còn khoảng cách lớn so với các nước trong khu vực. Nền kinh tế vẫn phụ thuộc nhiều vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và lợi thế lao động giá rẻ, trong khi năng lực công nghệ nội sinh, đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) và khả năng tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu của doanh nghiệp trong nước còn hạn chế.

Đặc biệt, chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực phục vụ các ngành kinh tế mới và công nghệ cao, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. PGS.TS. Nguyễn Hồng Sơn nhấn mạnh: "Những thách thức này đòi hỏi một bước chuyển mạnh mẽ về tư duy và hành động, để xây dựng mô hình tăng trưởng mới hiệu quả, bền vững hơn."

Chung quan điểm, TS. Đặng Xuân Thanh – Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, đánh giá tăng trưởng hiện nay "không trì trệ nhưng cũng chưa bứt phá", đất nước "không còn đói nghèo nhưng cũng chưa giàu mạnh", phản ánh tình trạng "mắc kẹt" trong bẫy thu nhập trung bình, một thách thức mà hàng trăm quốc gia đang phát triển trên thế giới chưa thể vượt qua.

“Trong bối cảnh thế giới đầy biến động và nhiều rủi ro như hiện nay, mô hình tăng trưởng phải được thiết kế như một cấu trúc phức hợp đa chiều, bao gồm cả yếu tố xã hội, môi trường, thậm chí cả địa chính trị… cần tính toán đến những nhân tố đang tái định hình bối cảnh phát triển. Cụ thể là chuyển đổi số và kinh tế dữ liệu, robot và trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra những chuỗi giá trị, kiểm soát dữ liệu, chuyển đổi xanh và cam kết mục tiêu phát triển bền vững, buộc các nền kinh tế phải chuyển mình nhanh chóng, nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi”, TS. Đặng Xuân Thanh nêu ý kiến.

TS. Đặng Xuân Thanh - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - Ảnh: Đức Bách.

TS. Lê Xuân Sang – Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, chỉ ra rằng, tăng trưởng hiện nay vẫn dựa chủ yếu vào tăng vốn đầu tư, nhân công giá rẻ và thuê mặt bằng, trong khi hiệu quả sử dụng vốn mới bắt đầu được chú trọng.

Trước mục tiêu tăng trưởng hai con số và trở thành nền kinh tế nổi bật trong khu vực, Hội nghị Trung ương 11 (khóa XIII) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã xác định giai đoạn 2025–2030 là thời kỳ "then chốt" để chuyển đổi mô hình tăng trưởng, với trụ cột là khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Trong đó, kinh tế số được xác định là một trong ba trụ cột quan trọng của Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn 2030. GS.TS Trần Thọ Đạt – Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng Việt Nam có những lợi thế như ổn định chính trị, lực lượng lao động trẻ có kỹ năng số, cùng sự tham gia của các doanh nghiệp công nghệ trong nước. Tuy nhiên, cũng tồn tại những rào cản như khoảng cách số, hệ thống pháp lý chưa hoàn thiện, trình độ và nhận thức số còn thấp, dẫn đến mức đầu tư vào nghiên cứu – phát triển (R&D) chưa đủ, và sự phụ thuộc lớn vào nền tảng nước ngoài.

Theo GS.TS. Trần Thọ Đạt, Việt Nam cần xây dựng một thể chế đồng bộ cho kinh tế số, đẩy mạnh hạ tầng số, phát triển kỹ năng số toàn dân và thúc đẩy hệ sinh thái công nghệ số nội địa để đảm bảo tiếp cận bình đẳng và thu hẹp khoảng cách số.

Từ góc độ quốc tế, TS. Nguyễn Bá Hùng – Chuyên gia Kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng trong phát triển. Ông đề xuất Việt Nam cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp dựa trên hiệu quả, thúc đẩy R&D, đồng thời nhận diện và điều tiết hợp lý ảnh hưởng của các doanh nghiệp lớn đến chính sách kinh tế vĩ mô.

Về mục tiêu kinh tế xanh, PGS. TS. Bùi Quang Tuấn – Phó Chủ tịch Hội Khoa học kinh tế Việt Nam, nhận định: “Trong bối cảnh mới khi tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) không còn là sự lựa chọn, mà là bắt buộc và là một yêu cầu tất yếu để tăng trưởng nhanh và bền vững. Nếu không thay đổi, Việt Nam sẽ không thể đạt được các mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững đã đề ra, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu và mất đi lợi thế cạnh tranh.

Thay vì nhìn nhận kinh tế xanh, tăng trưởng xanh, ESG như một gánh nặng chi phí, cần có sự thay đổi về tư duy để xem đây là một khoản đầu tư chiến lươc để tạo động lực cho tăng trưởng mới, tăng trưởng nhanh vì nó dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng thời sử dụng hiệu quả, bảo tồn và phục hồi tài nguyên để phát triển bền vững”, ông Tuấn cho hay.

PGS. TS. Bùi Quang Tuấn – Phó Chủ tịch Hội Khoa học kinh tế Việt Nam. Ảnh: Đức Bách

Cũng theo PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, ông cho rằng năng lực chuyển đổi xanh trong đó có chuyển đổi số phụ thuộc vào các nhà lãnh đạo có tầm nhìn và cam kết chính trị, có bộ máy áp dụng quản trị hiện đại và xây dựng văn hóa phát triển bền vững, đồng thời các nhà lãnh đạo cần có năng lực giám sát, đánh giá, phối hợp, chia sẻ để điều chỉnh các chính sách một cách nhanh chóng. Ngoài ra, các giải pháp đột phá để thúc đẩy tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam có thể tập trung vào thể chế đột phá, kiểm kê khí nhà kính dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI).

Đức Bách