Cây quế Cao Bằng – 'vàng xanh' trên hành trình thoát nghèo bền vững

Dọc các triền đồi xã Minh Khai, người dân xóm Nà Cọn, xóm Tân Lập đang miệt mài chăm sóc từng luống cây quế, vun đất, tỉa cỏ, kiểm tra sâu bệnh. Trên những khu đất từng bỏ hoang, giờ đây, cây quế bén rễ, mở ra hi vọng về một tương lai ấm no, bền vững cho hàng chục hộ dân nghèo, cận nghèo trong vùng.

Từ chương trình hỗ trợ đến sinh kế bền vững

Từ năm 2023, Chương trình đầu tư, hỗ trợ phát triển sản xuất, liên kết theo chuỗi giá trị gắn với tiêu thụ sản phẩm cây quế do Liên minh Hợp tác xã tỉnh Cao Bằng làm chủ đầu tư, HTX Nông nghiệp Tân Bách làm đơn vị chủ trì đã chính thức được triển khai tại xã Minh Khai và phường Tân Giang.

Với tổng kinh phí gần 2 tỷ đồng, trong đó Nhà nước hỗ trợ hơn 1,47 tỷ đồng, chương trình không chỉ cung cấp 136.864 cây giống quế và hơn 62 tấn phân bón hữu cơ cho 99 hộ dân nghèo, cận nghèo, mà còn hỗ trợ tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc và bảo vệ thực vật.

Quế đang dần trở thành loại cây xóa đói giảm nghèo, giúp người dân làm giàu ở Cao Bằng.

Sau hơn một năm thực hiện, 28 ha quế mới đã bước vào giai đoạn sinh trưởng mạnh, tạo niềm tin lớn cho bà con. “Trước đây, đất đồi toàn cỏ dại, trồng ngô thì năng suất thấp, nay có chương trình hỗ trợ, có HTX bao tiêu, chúng tôi yên tâm đầu tư công sức. Hy vọng vài năm tới, quế cho thu hoạch sẽ giúp gia đình ổn định kinh tế”, ông Nông Văn Hậu, hộ tham gia mô hình ở xóm Nà Cọn, chia sẻ.

Sự thay đổi ấy không đến ngẫu nhiên. Từ khâu tổ chức sản xuất đến tiêu thụ, mô hình liên kết theo chuỗi giá trị được thiết kế bài bản, trong đó người dân trồng – HTX hướng dẫn kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm – Liên minh HTX tỉnh hỗ trợ vốn, giống và giám sát thực hiện.

Cách làm giàu khoa học cùng liên kết “3 nhà” không chỉ giúp người dân trồng quế yên tâm sản xuất mà còn đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả trong phân bổ nguồn lực nhà nước, thúc đẩy xóa đói giảm nghèo bền vững.

Nếu trước kia, người trồng quế chỉ biết bán vỏ tươi cho thương lái với giá bấp bênh, thì nay, HTX Nông nghiệp Tân Bách đã đứng ra làm “bà đỡ” cho thành viên và nông dân liên kết.

HTX không chỉ bao tiêu sản phẩm mà còn hướng tới chế biến sâu, nâng cao giá trị quế thông qua việc chưng cất tinh dầu, xay bột quế và sấy khô vỏ quế chất lượng cao.

Đại diện HTX Nông nghiệp Tân Bách cho biết mỗi kg quế khô có thể bán cao gấp 2–3 lần so với quế thô. Phần cành, lá cũng được tận dụng sản xuất tinh dầu, không bỏ phí bất cứ phần nào. Khi HTX làm được khâu chế biến, các hộ trồng quế yên tâm sản xuất, không lo rớt giá.

“Vàng xanh” trên vùng đất biên cương

Thành công bước đầu tại Minh Khai cho thấy hướng đi đúng đắn của Cao Bằng trong việc phát triển sản phẩm nông nghiệp theo chuỗi giá trị. Thay vì chỉ hỗ trợ ngắn hạn, Liên minh HTX tỉnh đã chọn phương thức đầu tư dài hơi 15 năm (2023–2038), giúp người dân có thời gian ổn định sản xuất, tạo ra vùng nguyên liệu quế bền vững.

Không chỉ là nơi tiêu thụ sản phẩm, các HTX còn là cầu nối để bà con tiếp cận khoa học kỹ thuật mới, học cách chăm sóc, tỉa cành, thu hoạch đúng quy trình để nâng cao năng suất. Nhiều hộ dân nghèo, nhờ liên kết với HTX, đã có thêm thu nhập từ việc làm phụ như thu gom, phơi, bóc tách vỏ, chưng cất tinh dầu.

Cao Bằng vốn nổi tiếng với địa hình đồi núi xen kẽ, khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng giàu độ ẩm – điều kiện lý tưởng cho cây quế sinh trưởng. Cùng với cây hồi, quế đã trở thành cây dược liệu, gia vị có giá trị kinh tế cao, được nhiều thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng.

Các HTX đóng vai trò tích cực trong hình thành liên kết, thúc đẩy chuỗi giá trị cây quế ở Cao Bằng.

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tỉnh Cao Bằng đã xác định phát triển cây quế và hồi theo hướng hàng hóa là một trong những giải pháp trọng tâm để xóa đói giảm nghèo.

Chính quyền và Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng cùng Liên minh HTX Việt Nam đã đã thực hiện nhiều chương trình hỗ trợ từ giống, phân bón, tập huấn kỹ thuật, khuyến khích liên kết sản xuất – tiêu thụ, đến đào tạo năng lực quản trị HTX, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP.

Nhờ sự đồng hành ấy, người dân không còn đơn độc trên thị trường. Các HTX đã trở thành “cầu nối” giữa nông dân – doanh nghiệp – thị trường. Việc bao tiêu sản phẩm giúp ổn định đầu ra, còn chế biến sâu giúp tăng giá trị hàng hóa và tạo thêm nhiều việc làm tại chỗ.

Tại nhiều nơi khác, mô hình của Cao Bằng cũng đang được học tập. Như HTX Quế Hồi Việt Nam (Vinasamex) đã chứng minh hiệu quả khi phát triển hơn 1.000 ha quế hữu cơ, xây dựng nhà máy chế biến tinh dầu và xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản. Đây là “bài học sống” cho các HTX ở Cao Bằng trong việc xây dựng vùng nguyên liệu gắn với chế biến, tiêu thụ và thương hiệu bền vững.

Từ xóa đói giảm nghèo đến phát triển kinh tế xanh

Thực tế cho thấy, quế và hồi không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo bền vững mà còn mang lại hiệu quả xã hội và môi trường rõ rệt. Khi người dân trồng quế, rừng được phủ xanh, đất đai được giữ nước, giảm xói mòn. Đặc biệt, với người dân tộc thiểu số, trồng quế không chỉ là nghề mà còn là “cái gốc” để gắn bó với rừng, với đất.

Những năm gần đây, nhiều hộ dân vùng cao đã có thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm nhờ bán quế và tinh dầu quế. Nhiều thanh niên từng đi làm thuê nay quay về quê, tham gia HTX, mở xưởng chế biến nhỏ, tạo thêm việc làm cho lao động địa phương.

Theo Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng phát triển cây quế không chỉ nhằm tăng thu nhập cho người dân mà còn là bước đi chiến lược để hình thành vùng kinh tế sinh thái. Liên minh HTX tỉnh sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ HTX mở rộng quy mô, xây dựng thương hiệu và kết nối thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước.

Dù đạt được những kết quả đáng ghi nhận, cây quế Cao Bằng vẫn còn nhiều thách thức: chất lượng giống chưa đồng đều, kỹ thuật canh tác chưa thống nhất, năng lực chế biến còn hạn chế.

Để cây quế thực sự trở thành “đầu tàu” sinh kế cho đồng bào vùng cao, địa phương cần tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu giống, chuyển giao công nghệ chế biến tinh dầu, bột quế, cũng như xây dựng chỉ dẫn địa lý và chứng nhận hữu cơ cho sản phẩm.

Việc phát triển thương hiệu “Quế Cao Bằng” không chỉ nâng cao giá trị xuất khẩu mà còn giúp khẳng định chỗ đứng của sản phẩm trên thị trường trong nước. Khi thương hiệu được bảo hộ, người dân và HTX sẽ có cơ sở vững chắc hơn để đầu tư, mở rộng quy mô sản xuất, thu hút doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị.

Câu chuyện từ những triền đồi Minh Khai cho thấy sức sống mới của nông nghiệp vùng cao khi được tổ chức bài bản theo chuỗi giá trị. Cây quế – từ một loại cây trồng truyền thống, đang từng bước trở thành sản phẩm chủ lực, mang lại sinh kế bền vững cho hàng trăm hộ dân.

Không chỉ giúp xóa đói giảm nghèo, cây quế còn gắn liền với mục tiêu phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, khi mọi bộ phận của cây đều được tận dụng và rừng được bảo vệ.

Với sự chung tay của chính quyền, Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng và người dân, “vàng xanh” của núi rừng Cao Bằng chắc chắn sẽ tỏa hương xa hơn, không chỉ trong nước mà còn vươn tới thị trường quốc tế.

Nam Phong