Chảy máu chất xám trong cuộc đua công nghệ

Nhân lực cao đóng vai trò then chốt trong cuộc đua công nghệ.

Chất xám toàn cầu đang “chảy” về đâu?

Chảy máu chất xám ngày nay không còn là vấn đề của riêng các quốc gia đang phát triển, mà đã trở thành thách thức chung của cả những nền kinh tế tiên tiến. Trên toàn cầu, mức đãi ngộ, cơ hội nghề nghiệp, sự ổn định của tài trợ nghiên cứu và chính sách nhập cư đang quyết định hướng dịch chuyển của nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học) và AI.

Tại Vương quốc Anh, số liệu từ trang phân tích nhân sự và thị trường lao động Consultancy.uk cho thấy xu hướng đáng lo ngại: 25% nhà tuyển dụng STEM đã chứng kiến nhân tài rời ra nước ngoài trong vòng một năm; 13% chuyên gia STEM đang hoặc chuẩn bị chuyển việc ra nước ngoài; 31% đã được nhà tuyển dụng quốc tế tiếp cận. Đáng chú ý, 44% cho biết chất lượng cuộc sống tốt hơn ở nước ngoài có thể khiến họ rời đi.

Một điểm nghẽn lớn là visa lao động tay nghề cao, khi ngưỡng lương tối thiểu tăng nhanh từ 26.200 bảng Anh lên 41.700 bảng chỉ trong hơn 1 năm. Ông Rakesh Patel - Giám đốc điều hành khu vực Anh và châu Âu của tập đoàn tuyển dụng quốc tế trong lĩnh vực khoa học và công nghệ SThree cảnh báo: “Nhập cư tay nghề cao là yếu tố sống còn đối với tương lai kinh tế của Anh. Việc siết chặt quy định hiện nay sẽ tác động nặng nề nhất đến các nhà khoa học, kỹ sư và nhà nghiên cứu trẻ, lực lượng tạo ra năng lực đổi mới cho tương lai”.

Tại Hàn Quốc, vấn đề lại nằm ở khoảng cách đãi ngộ. Theo báo cáo của Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc, ngày càng nhiều chuyên gia AI rời đất nước để làm việc tại Mỹ và châu Âu do mức lương và điều kiện nghiên cứu hấp dẫn hơn. Ngân hàng này cảnh báo rằng, nếu không có chính sách đủ mạnh để giữ chân nhân tài, năng lực cạnh tranh công nghệ của Hàn Quốc sẽ suy giảm trong dài hạn.

Ở Bắc Mỹ, xu hướng dịch chuyển thậm chí xuất hiện theo chiều ngược lại. Hãng thông tấn Reuters cho biết, việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu và bất ổn trong chính sách nhập cư tại Mỹ đã khiến một bộ phận nhà khoa học tìm cơ hội ở nơi khác.

Ở tầm rộng hơn, cuộc đua AI giữa Mỹ, châu Âu và Trung Quốc đang chuyển từ cạnh tranh công nghệ thuần túy sang cạnh tranh nhân tài. Khi AI trở thành nền tảng của quyền lực kinh tế và chiến lược, chất xám chính là “nhiên liệu” quyết định ai đi trước, ai tụt lại.

Từ chính sách đến hệ sinh thái

Trước làn sóng chảy máu chất xám ngày càng rõ nét, nhiều quốc gia đã chuyển từ thế bị động sang xây dựng chiến lược thu hút và giữ chân nhân tài một cách có hệ thống. Các quốc gia đang đầu tư đồng bộ vào tài trợ nghiên cứu, nhập cư kỹ năng cao, môi trường học thuật – công nghiệp và chất lượng sống, coi đây là nền tảng dài hạn cho sức cạnh tranh công nghệ.

Chính phủ Canada đang triển khai chương trình thu hút nhà nghiên cứu quốc tế trị giá khoảng 1,2 tỷ USD, đặt mục tiêu thu hút hơn 1.000 nhà nghiên cứu trình độ cao trong khoảng 10 năm. Đây là một trong những chương trình tuyển dụng nhân tài lớn nhất thế giới hiện nay. Canada đưa ra một gói chính sách toàn diện, từ tài trợ nghiên cứu, điều kiện làm việc, cơ sở hạ tầng cho tới cải cách nhập cư đi kèm.

Ở cấp độ các cơ sở đào tạo, các trường đại học Canada cũng nhanh chóng nhập cuộc. Đại học Toronto mở 100 vị trí sau tiến sĩ mới trong 2 năm tới, trải rộng từ khoa học khí hậu đến tính toán lượng tử. Đại học British Columbia đã tuyển hơn 100 học giả quốc tế, trong khi các trường như McMaster, Alberta hay Western đồng loạt mở rộng tuyển dụng giảng viên quốc tế, chương trình tiến sĩ và học bổng sau tiến sĩ. Sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và đại học cho thấy một tư duy chung: cần đồng thời tạo bến đỗ nghề nghiệp rõ ràng và hành lang chính sách thông suốt.

Một trụ cột khác là nhập cư kỹ năng cao. Dù phải điều chỉnh hạn ngạch trước áp lực chi phí sinh hoạt, Canada vẫn duy trì các “làn ưu tiên” cho nhóm nhân lực chiến lược như người giữ visa H-1B của Mỹ, chuyên gia công nghệ – nghiên cứu – y tế và các tiến sĩ (PhD).

Tuy vậy, thu hút chỉ là bước đầu, người nhập cư trình độ cao rời Canada gần gấp đôi nhóm kỹ năng thấp trong vòng 5 năm, chủ yếu do thu nhập và cơ hội nghề nghiệp kém cạnh tranh so với Mỹ. Bài học tương tự cũng xảy ra ở Anh: có nền tảng học thuật mạnh nhưng thiếu thị trường, vốn mạo hiểm và khả năng mở rộng doanh nghiệp AI để giữ chân nhân tài.

Nhấn mạnh vai trò then chốt của con người trong cuộc đua công nghệ, bà Mélanie Joly - Bộ trưởng Công nghiệp, Khoa học và Đổi mới Canada khẳng định: “Khi một số quốc gia cắt giảm nghiên cứu và quay lưng với tự do học thuật, Canada lựa chọn đầu tư mạnh mẽ vào khoa học và con người. Đầu tư vào nhân tài hôm nay chính là đầu tư cho năng lực cạnh tranh của tương lai”.

Tại châu Âu, một hướng tiếp cận khác đang hình thành: đưa việc làm và dự án lớn đến gần nhân tài. Các tập đoàn như Google, Meta, Microsoft, Amazon đã cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào AI tại châu Âu, tạo thêm lựa chọn cho chuyên gia AI ngay tại các trung tâm như London, Paris hay Berlin.

Cuộc đua công nghệ đang tăng tốc, và dòng chảy chất xám phản ánh rõ sức hấp dẫn cũng như năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia trong kỷ nguyên AI. Những quốc gia đặt nhân tài ở vị trí trung tâm sẽ tạo được lợi thế bền vững, trong khi các nước chậm thích ứng về chính sách và môi trường phát triển có nguy cơ mất người giỏi và suy giảm năng lực cạnh tranh.

Hồng Nhung