Chuẩn khí thải mới: Thách thức từ hàng chục triệu xe máy

Đồng thuận từ doanh nghiệp nhưng thách thức trong thực thi

Phát biểu tại tọa đàm “Chuẩn khí thải mới – Chìa khóa để thành phố sạch và phát triển bền vững” sáng 7/11, trong khuôn khổ Diễn đàn “Năng lượng xanh – Thành phố sạch”, ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý Chất lượng Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết:

Bộ đang được giao nhiệm vụ tham mưu Chính phủ ban hành Lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy, trước mắt triển khai tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Tọa đàm “Chuẩn khí thải mới – Chìa khóa để thành phố sạch và phát triển bền vững”. Ảnh: Tùng Đinh

Theo ông Tuấn, đặc thù của Việt Nam là số lượng mô tô, xe gắn máy chiếm tỷ trọng áp đảo, phát thải trực tiếp ra môi trường đô thị. Vì vậy, kiểm soát khí thải từ nhóm phương tiện này sẽ là thách thức lớn nhất nhưng cũng là khâu quyết định.

Lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải được thiết kế linh hoạt, theo đó, từ năm 2027 bắt đầu áp dụng mức đầu tiên, sau đó nâng dần tiêu chuẩn trong 2–3 năm tiếp theo. Cách tiếp cận này nhằm đảm bảo cân bằng giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và khả năng thích ứng của người dân, doanh nghiệp.

“Cải thiện chất lượng không khí không thể thực hiện trong ngày một ngày hai. Đây là quá trình dài hơi, cần sự kiên trì, nhất quán và đồng bộ trong chính sách”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Đại diện Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), ông Đào Công Quyết, đánh giá việc nâng tiêu chuẩn khí thải là xu hướng tất yếu, phù hợp thông lệ quốc tế và đáp ứng cam kết giảm phát thải của Việt Nam, tuy nhiên cần lộ trình hợp lý, tránh gây xáo trộn thị trường.

Cộng đồng doanh nghiệp nhìn nhận tích cực việc mở rộng sử dụng nhiên liệu sinh học E10, một bước đi quan trọng trong chiến lược năng lượng xanh. Song, theo ông Bùi Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, việc tồn tại nhiều loại nhiên liệu cùng lúc khiến khâu quản lý và kiểm soát khí thải gặp khó. Ông đề xuất, trong từng khu vực nên thống nhất một loại nhiên liệu chuẩn, vừa thuận tiện cho quản lý, vừa giúp đạt hiệu quả môi trường cao hơn.

Ở góc độ nghiên cứu, PGS.TS Văn Đình Sơn Thọ (Đại học Bách khoa Hà Nội) chỉ ra rằng, đến năm 2030, Việt Nam sẽ tiêu thụ hơn 27 triệu tấn xăng, dầu, kéo theo áp lực môi trường khổng lồ. Ông cho biết, nếu nâng 1 triệu tấn xăng lên chuẩn Euro 5, có thể giảm 20 triệu m³ khí thải, còn 1 triệu tấn dầu diesel đạt chuẩn tương đương giúp giảm 18 triệu m³.

Tuy nhiên, việc điện hóa phương tiện chỉ thực sự “xanh” khi nguồn điện được sản xuất từ năng lượng tái tạo. "Nếu vẫn dùng điện từ than, tổng phát thải có thể không giảm, thậm chí còn tăng”, ông Thọ cảnh báo. Điều này cho thấy, chuyển đổi năng lượng và chuyển đổi phương tiện phải gắn với một chiến lược tổng thể, không thể tách rời.

Lộ trình khả thi sẽ là nền tảng cho chuyển đổi xanh

Thách thức lớn nhất khi áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy, trước mắt triển khai tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh theo ông Tuấn là khả năng triển khai thực tế. Việt Nam cần khoảng 400 - 500 điểm kiểm định trên toàn quốc, cùng thời gian chuẩn bị 18 tháng trước khi áp dụng chính thức từ tháng 1/2027. Ở giai đoạn đầu, Bộ sẽ ưu tiên hoàn thiện hạ tầng, thử nghiệm phương pháp đo đạc và đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu, chủ động tham gia.

Một thách thức khác là thiếu dữ liệu phương tiện. Hiện cơ quan quản lý chỉ có số liệu đăng ký ban đầu, chưa thống kê khi xe ngừng sử dụng. Việc số hóa quản lý phương tiện được xem là điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả quy chuẩn khí thải.

Ngoài ra, hạ tầng nhiên liệu vẫn là vấn đề đáng lưu ý khi thị trường tồn tại nhiều loại xăng dầu khác nhau. “Quyết định 19/2024/QĐ-TTg quy định mức khí thải 5, nhưng thực tế việc cung ứng nhiên liệu đạt chuẩn vẫn cần chính sách rõ ràng để đảm bảo phương tiện vận hành đúng tiêu chuẩn”, ông Tuấn chia sẻ.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường hiện phối hợp với các bộ, ngành như Xây dựng, Khoa học và Công nghệ, Công Thương để hoàn thiện cơ sở hạ tầng, tiêu chuẩn kỹ thuật và truyền thông cộng đồng. “Quy định giai đoạn đầu sẽ không quá khắt khe, chi phí kiểm định không lớn, song yếu tố then chốt là đồng thuận xã hội”, ông Tuấn khẳng định.

Kết luận diễn đàn, ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, khẳng định, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là xu thế không thể đảo ngược. Năng lượng sạch, giao thông xanh và nhiên liệu sạch chính là nền tảng của phát triển bền vững. Trong tiến trình này, Việt Nam có nhiều cơ hội về con người, tài nguyên và vị trí địa lý, song cần chính sách điều phối linh hoạt để biến tiềm năng thành lợi thế thực tế.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi nhiên liệu vẫn là một trong những thách thức lớn cần tập trung giải quyết. Theo tính toán, tiềm năng điện gió ngoài khơi của Việt Nam lên tới 400 GW, song để khai thác hiệu quả cần tháo gỡ đồng bộ các rào cản thể chế, hạ tầng, vốn và công nghệ. Chính phủ đang hoàn thiện các cơ chế khuyến khích đầu tư và sẽ trình Quốc hội nghị quyết mới theo tinh thần Nghị quyết 70, tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho phát triển năng lượng xanh.

Việt Nam đang bước vào thời kỳ đô thị hóa nhanh. Vì vậy, các mô hình đô thị thông minh, tiết kiệm năng lượng và thích ứng biến đổi khí hậu là hướng đi tất yếu. Những dự án điện rác, giao thông xanh, đô thị tuần hoàn được triển khai sẽ vừa tạo năng lượng sạch, vừa giảm phát thải. Đây cũng là minh chứng cho tư duy phát triển mới, kinh tế xanh song hành với môi trường bền vững.