Có nên giao trách nhiệm truy xuất nguồn gốc hàng hóa cho sàn TMĐT?

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa đề xuất giao sàn TMĐT nhiệm vụ truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Ảnh: Hồng Anh.

Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) mới đây đã có văn bản góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa.

Theo đó, đơn vị nhận thấy khoản 34 và khoản 35 Điều 1 của dự thảo mới được đưa vào các phiên bản sau này mà chưa được lấy ý kiến công chúng và đối tượng chịu tác động. VECOM cho rằng các điều khoản này đang gây quan ngại rất lớn cho ngành thương mại điện tử (TMĐT) và cần được xem xét một cách thấu đáo trong quá trình hoàn thiện dự thảo.

Dự thảo đang chồng chéo, ôm đồm

Cụ thể, mặc dù mục tiêu cuối cùng của Điều 1.35 dự thảo Luật là nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nhưng cách tiếp cận hiện tại lại thiếu sự phân định rõ ràng giữa các lĩnh vực quản lý Nhà nước. Điều này dẫn đến việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa ra ngoài chức năng cốt lõi của nó, gây chồng chéo với các luật chuyên ngành khác.

Chẳng hạn, các nghĩa vụ như xác minh người bán, giám sát hoạt động giao dịch, xử lý hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc... đã được điều chỉnh một cách tổng thể, rõ ràng tại Nghị định 52/2013/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 85/2021/NĐ-CP, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 và tới đây là Luật Thương mại điện tử (đang trong quá trình hoàn thiện đề nghị xây dựng chính sách để trình Chính phủ, Quốc hội thông qua).

Nhiều đề xuất của dự thảo chồng chéo với quy định hiện hành. Ảnh: Phương Lâm.

Do vậy, việc dự thảo này tiếp tục điều chỉnh các nội dung trên không chỉ gây trùng lặp mà còn tiềm ẩn nguy cơ xung đột pháp lý trong quá trình áp dụng, làm tăng gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp và gây khó khăn trong thực thi đối với cơ quan quản lý.

Bên cạnh đó, việc đưa vào dự thảo các yêu cầu điều chỉnh thuộc các lĩnh vực khác như TMĐT hay bảo vệ người tiêu dùng như phân tích ở trên sẽ làm suy yếu hiệu lực nội tại của từng đạo luật. Điều này gây ra tình trạng thiếu phân định theo chức năng quản lý Nhà nước.

Ngoài ra, dự thảo có khả năng gây ra vi phạm nguyên tắc lập pháp và chỉ đạo chính sách.

Nhiều yêu cầu vượt khả năng của sàn TMĐT

VECOM cũng nhấn mạnh dự thảo đang đưa ra các biện pháp quản lý không hợp lý và đảm bảo tính khả thi.

Điều 1.35 của dự thảo yêu cầu các sàn TMĐT thực hiện xác minh, truy xuất nguồn gốc hàng hóa trước và trong quá trình vận hành nền tảng. Tuy nhiên, các yêu cầu này không phù hợp với vai trò trung gian của sàn TMĐT và vượt quá khả năng thực hiện trên thực tế.

"Sàn TMĐT không có đủ công cụ và thẩm quyền để thực hiện các yêu cầu của dự thảo. Sàn TMĐT không có chức năng điều tra, kiểm định, phân tích kỹ thuật hay thẩm quyền can thiệp vào quy trình sản xuất, lưu thông hàng hóa để xác minh tính xác thực của thông tin sản phẩm", VECOM nhận định.

Trên thực tế, hiệp hội cho biết các nền tảng TMĐT chỉ có thể yêu cầu người bán cung cấp thông tin, tài liệu theo quy định pháp luật, lưu trữ và cung cấp thông tin đó cho cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu.

Việc yêu cầu sàn xác minh nguồn gốc và giám sát chất lượng một cách chủ động, theo VECOM, là bất hợp lý, đẩy doanh nghiệp vào vai trò mà cả về pháp lý lẫn kỹ thuật đều không đảm bảo, và tiềm ẩn nguy cơ bị quy trách nhiệm đối với các hành vi nằm ngoài tầm kiểm soát.

Theo pháp luật hiện hành và thông lệ quốc tế, trách nhiệm xác minh xuất xứ, truy xuất nguồn gốc thuộc về nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, cơ quan quản lý chuyên ngành hoặc tổ chức đánh giá sự phù hợp, chứ không phải là các nền tảng TMĐT. VECOM nhấn mạnh việc chuyển giao trách nhiệm này sang cho các sàn TMĐT là khiên cưỡng và thiếu căn cứ.

Ở một góc nhìn khác, hiệp hội cho rằng việc giao cho doanh nghiệp tư nhân (cụ thể là các sàn TMĐT) thực hiện các biện pháp vốn thuộc trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước có thể bị coi là hình thức "xã hội hóa trách nhiệm" một cách cực đoan. Điều này không chỉ làm gia tăng chi phí tuân thủ mà còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp, đặc biệt khi các sàn TMĐT xuyên biên giới thường không chịu sự giám sát tương đương.

Nguy cơ làm suy yếu môi trường kinh doanh

VECOM nhận định hệ quả nghiêm trọng kéo theo từ việc quy định trách nhiệm không phù hợp và vượt quá vai trò pháp lý của sàn TMĐT là nguy cơ tạo rào cản cho doanh nghiệp trong nước và làm suy yếu năng lực cạnh tranh của toàn bộ hệ sinh thái TMĐT tại Việt Nam.

Điều này cũng tạo ra bất bình đẳng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp xuyên biên giới khi các sàn TMĐT nội địa sẽ phải tuân thủ đầy đủ các yêu cầu trong dự thảo do có pháp nhân tại Việt Nam, trong khi các nền tảng xuyên biên giới cung cấp dịch vụ vào Việt Nam nhưng không thành lập pháp nhân lại không chịu các nghĩa vụ tương đương. Sự bất đối xứng này tạo ra rào cản cạnh tranh nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng "bảo hộ ngược".

Trong dài hạn, việc duy trì những quy định bất hợp lý sẽ khuyến khích các doanh nghiệp TMĐT nội địa cân nhắc việc chuyển địa điểm đăng ký sang các thị trường có môi trường pháp lý thuận lợi hơn để duy trì khả năng hoạt động xuyên biên giới. Trong khi đó, các sàn TMĐT nước ngoài sẽ càng không có động lực thành lập pháp nhân tại Việt Nam để né tránh quy định.

VECOM kiến nghị các cơ quan có liên quan rà soát và bãi bỏ toàn bộ quy định tại khoản 34 và khoản 35 Điều 1 (bổ sung Điều 44a và 44b) của dự thảo.

Trong trường hợp cơ quan soạn thảo vẫn cho rằng cần thiết phải quy định trách nhiệm liên quan đến xác minh, truy xuất nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa trong môi trường TMĐT, VECOM kiến nghị chỉ quy định theo hướng dẫn chiếu tới các quy định của pháp luật quản lý chuyên ngành về TMĐT, nhằm bảo đảm tính thống nhất và tránh chồng chéo trong hệ thống pháp luật hiện hành.

Minh Khánh