Con đường xuống núi

"Đậu rồi..." cậu thì thầm với đỉnh Pha Luông phủ mây xa xa. Mơ ước bao năm đèn sách giữa vùng rẻo cao của cậu cuối cùng cũng thành thật.

Tiếng ho sù sụ trong buồng vọng ra khiến Páo giật mình. Me (mẹ) cậu đang nằm đắp chiếc chăn mỏng, ho suốt đêm qua vì cơn cảm lạnh kéo dài từ đầu mùa. Pu (bố) ngồi bên hiên, bàn tay chai sạn xoa lưng đau nhức, nhìn ra rẫy ngô phía xa với vẻ mặt lo âu. Mấy đứa em còn nhỏ chân đất chạy lóc chóc quanh nhà, tiếng cười trong vắt như chuông gió, chẳng đứa nào hiểu nổi chuyện "đại học" nghĩa là gì.

"Páo ơi!" Tiếng gọi từ ngoài sân khiến cậu nhìn ra. Chú Mùa, em họ của cha, đang bước vào với vẻ mặt nghiêm nghị. Ông ta ngồi xuống bên bếp lửa, nhìn tờ giấy báo trong tay Páo rồi lắc đầu chậm rãi.

- "Cháu biết gia đình mình nghèo thế nào mà còn mơ mộng", chú Mùa nói bằng giọng trầm trầm đầy trách móc. "Thằng Sùng nhà bác Điểu năm ngoái cũng xuống thành phố học, hô hào lắm. Giờ bỏ học về làm thợ xây, tiền của đã mất, người cũng hư hỏng. Con trai phải ở nhà cày cấy, nuôi cha mẹ già yếu chứ không phải chạy theo mấy cái viển vông".

Páo cảm thấy tức tối trong ngực nhưng biết phận cháu chắt không dám phản bác lại. Cậu biết chú Mùa nói vậy cũng vì lo cho gia đình, nhưng mỗi câu nói như dao sắc cắt vào ước mơ bấy lâu ấp ủ.

"Cháu biết gia đình khó khăn, chú ạ. Nhưng nếu cháu không đi học, rồi những đứa em cháu, con chắt cháu mai này sẽ mãi mãi như thế này thôi sao? Ai sẽ thay đổi số phận của bản mình?".

- "Cái chữ ở thành phố tốt thật", chú Mùa đứng dậy, giọng cứng nhắc, "nhưng bụng đói thì sao đi học nổi? Mẹ mày ốm yếu, cha mày đau lưng không làm được việc nặng, mà mày lại tính bỏ đi?".

Tối hôm đó, gia đình họp bàn dưới ánh đèn dầu le lói. Pu ngồi im lặng lâu lắm, bàn tay thô ráp vuốt mặt mệt mỏi rồi mới nói: "Pu biết con muốn đi học. Pu cũng hiểu ước mơ của con. Nhưng nhà mình...".

"Con sẽ tự lo được, pu ạ!" Páo ngắt lời, giọng đầy quyết tâm. "Con sẽ đi làm thêm, sẽ xin học bổng. Con hứa sẽ không để gia đình khó khăn thêm. Con sẽ gửi tiền về nuôi pu, me".

Me Páo từ trong buồng bước ra, khuôn mặt nhợt nhạt vì ốm, nhưng ánh mắt sáng rõ: "Me ủng hộ con. Me đã thấy con cố gắng suốt mấy năm nay. Chỉ là me lo con khổ, xa nhà không có ai chăm sóc".

- "Khổ để làm gì, me?" Páo nắm lấy bàn tay gầy guộc của me. "Để mai này những đứa nhỏ ở bản này khỏi phải khổ như con. Để các em có thể lựa chọn tương lai của mình".

***

Tuần sau, Páo bắt đầu chuẩn bị cho chuyến đi. Cậu lên rừng lấy măng bán, xuống chợ bán cam bưởi, đi từng nhà xin vay tạm tiền lộ phí. Từng đồng xu được chắt chiu, cậu gói cẩn thận vào chiếc túi vải nhỏ đeo bên ngực.

Minh họa: Bích Ngọc

Thầy Sùng, giáo viên duy nhất của trường làng, đưa cho Páo một quyển từ điển Việt - Tày cũ kỹ và vài cuốn sách giáo khoa.

"Thầy cũng từng xuống thành phố học năm xưa. Khó khăn lắm, nhưng đừng bao giờ bỏ cuộc".

Thành phố đón Páo bằng những tiếng còi xe dồn dập, những ánh đèn neon lóa mắt và cả một nỗi cô đơn chán ngắt. Trên chiếc xe buýt đầu tiên, cậu nghe hai cô gái trò chuyện bằng giọng thành phố nhanh như bắn đại bác, cậu thấy mình thật nhỏ bé. Khi xuống xe, Páo lạc luôn tại bến xe, đi quanh quẩn mãi mới tìm được đường đến trường.

Sau khi ổn định chỗ ở trong ký túc xá, ngày hôm sau Páo bắt đầu tìm việc làm thêm. Páo vào từng quán cơm, từng cửa hàng với câu hỏi run rẩy: "Cô chú có cần người rửa bát không ạ?” Nhưng câu trả lời đều giống nhau: "Không cần", "Đã có người rồi", hoặc đôi khi là những cái nhìn kỳ lạ và câu hỏi: "Em là người đồng bào thiểu số à?".

Tối đến, Páo ngồi trong công viên gần trường, lưng tựa vào gốc cây cổ thụ, bụng đói cồn cào. Cậu mở chiếc túi vải ra đếm tiền: còn đúng một triệu sáu trăm nghìn. Tiền ăn một tháng, tiền sách vở, tiền đóng các khoản đầu năm... Páo tính đi tính lại mà thấy bất lực trước con số quá ít ỏi.

- "Sao buồn vậy bạn?" Một giọng nói thân thiện phá vỡ sự tĩnh lặng.

Páo ngước lên nhìn. Một chàng trai khoảng tuổi cậu, mặc áo thun sạch sẽ, đang đứng cạnh với nụ cười ấm áp.

- "Mình tên Minh, sinh viên năm hai khoa Toán. Thấy bạn ngồi đây từ chiều, có vẻ buồn lắm".

Páo do dự một lúc rồi kể về hoàn cảnh khó khăn của mình. Minh lắng nghe, thỉnh thoảng gật đầu đầy thông cảm.

"Mình cũng từng như thế", Minh nói. "Năm nhất khổ lắm, suýt nữa cũng bỏ học về quê”.

Cũng nhờ quen Minh mà Páo xin được công việc phụ giúp quán cơm sinh viên. Cô Liên, người chủ quán, là phụ nữ trung niên có khuôn mặt hiền từ và đôi mắt sáng hiểu chuyện.

- "Cháu có thể rửa bát, lau dọn, sắp xếp được không?" cô hỏi nhìn Páo đầy thiện cảm.

- "Dạ được ạ! Cháu có thể làm gì cũng được. Cháu rất chăm chỉ".

- "Thế thì tối nào từ 6 giờ cháu qua giúp cô. Tiền lương tám trăm nghìn một tháng, cộng thêm bữa cơm chiều".

Páo mừng đến mức muốn khóc. Tám trăm nghìn, đủ tiền trọ và còn dư để gửi về nhà!

***

Một chiều tháng 11 lạnh lẽo, điện thoại cũ kỹ của Páo đổ chuông. Tiếng pu nghẹn ngào, đau đớn từ đầu dây bên kia: "Con ơi, me con ngất xỉu sáng nay khi đang làm ruộng. Bác sĩ Trạm Y tế bảo bệnh nặng, phải đưa xuống bệnh viện tỉnh ngay".

Páo đặt máy, lòng như có ai siết chặt không thở được. Tài khoản ngân hàng cậu chỉ còn ba trăm nghìn đồng. Tiền lương tháng này vẫn chưa nhận. Cậu chạy thẳng đến quán cơm tìm cô Liên, giọng run rẩy:

"Cô ơi, cháu có thể xin tạm ứng lương không ạ? Mẹ cháu ốm nặng, cần tiền cấp cứu...".

Cô Liên không nói gì, im lặng mở ngăn kéo lấy ra một triệu đồng rồi đưa cho Páo: "Cháu về thăm mẹ đi. Việc ở quán cô sẽ lo".

Páo cầm số tiền trong tay, nước mắt rưng rưng cảm ơn tấm lòng cô Liên. Páo về bản trong đêm mưa lạnh. Me cậu nằm trên giường bệnh viện tỉnh, khuôn mặt tái mét, thở yếu ớt. Nhìn thấy con trai, bà cố gắng mỉm cười:

"Sao con về? Học hành sao rồi?".

"Me ơi, con lo được mọi thứ. Me chỉ cần an tâm chữa bệnh thôi".

Ba ngày thức trắng ở bệnh viện, Páo chăm sóc me từng giờ từng phút. Cậu nấu cháo, lau người, đọc sách bên giường bệnh. Bác sĩ cho biết me cậu bị thiếu máu nặng do suy dinh dưỡng kéo dài, cần nghỉ ngơi và bổ sung dinh dưỡng trong thời gian dài.

- "Con về học đi", me Páo nói khi tình trạng đã ổn định. "Me không sao đâu, có pu và các em chăm sóc".

- "Không, con ở lại chăm me".

- "Me bảo con về ngay!" Giọng me bỗng cứng rắn hiếm có. "Con biết me đã hy sinh bao nhiêu để con đi học. Bán trâu, bán lúa, vay mượn khắp nơi. Giờ me ốm mà con bỏ học thì tất cả công sức đó mất hết, me sẽ hối hận suốt đời".

Páo khóc. Lần đầu tiên kể từ khi xuống núi, cậu khóc nức nở như một đứa trẻ bất lực.

Trở lại thành phố, Páo quyết tâm hơn bao giờ hết. Cậu xin thêm việc bán bánh mì vào buổi sáng sớm từ 5 giờ, rửa xe máy vào cuối tuần. Mỗi tháng, tiền kiếm được cậu gửi về nhà năm trăm nghìn đồng. Còn lại, cậu sống bằng cháo trắng, rau luộc và những bữa cơm ở quán cô Liên.

***

Hè năm ba, Páo về thăm bản với một chiếc túi đầy sách vở và một cuốn tập dày cộp chứa kế hoạch giáo dục. Me cậu đã hồi phục hoàn toàn, khuôn mặt hồng hào trở lại. Pu không còn đau lưng như trước, có thể làm ruộng bình thường. Những đứa em lớn phổng phao, ai cũng quây quần bên anh trai về thăm.

Tối đó, một ý tưởng lóa lên trong đầu, cậu đến xin ý kiến thầy Sùng:

"Em muốn mở một lớp học thêm miễn phí cho các em nhỏ trong bản. Dạy tiếng Việt, toán học cơ bản, và chuẩn bị cho các em thi vào cấp hai".

Thầy Sùng gật đầu đầy phấn khích: "Thầy ủng hộ ý tưởng này. Thầy một mình không thể dạy hết cho các em".

Tuần sau, lớp học đầu tiên bắt đầu. 18 đứa trẻ từ 6 đến 14 tuổi ngồi trong nhà chú Mùa, đôi mắt long lanh đầy háo hức. Páo đứng trước bảng đen nhỏ, tay cầm phấn, lòng tràn ngập xúc động:

"Chào các em! Anh là Páo, anh sẽ dạy các em tiếng Việt và toán học trong hai tháng tới".

Một em nhỏ giơ tay cao: "Anh ơi, sau này em có thể giống anh không? Đi học ở thành phố?"

Páo cười, ánh mắt ươm đầy nước mắt hạnh phúc: "Được chứ! Nhưng trước tiên, chúng ta phải học thật chăm chỉ. Anh sẽ dạy các em tất cả những gì anh biết".

Ngày cuối cùng trước khi trở lại thành phố để hoàn thành năm cuối Đại học, Páo đứng trên con dốc quen thuộc nhìn xuống bản làng. Những mái nhà tranh đơn sơ, những ruộng ngô xanh mướt, những con đường đất đỏ mình từng đi bộ... Tất cả vẫn như xưa, nhưng trong lòng Páo, mọi thứ đã thay đổi hoàn toàn.

Cậu không còn sợ hãi như lần đầu xuống núi. Cậu biết mình sẽ quay về, với đầy đủ hành trang và tâm nguyện để thay đổi bản làng này. Không phải thay đổi để các em nhỏ phải rời bỏ quê hương như mình, mà để quê hương trở thành nơi các em có thể an tâm ở lại và phát triển.

Truyện ngắn: Ngọc Linh