Đại biểu Quốc hội đề xuất bổ sung cơ chế đặc biệt xây dựng nhà máy điện hạt nhân

Khẳng định vai trò chiến lược của luật hóa cơ chế cho từng địa phương

Tại phiên thảo luận hội trường ngày 15/5 về dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), đại biểu Chamaleá Thị Thủy (Đoàn Ninh Thuận) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc luật hóa các cơ chế đặc biệt cho các địa phương được lựa chọn xây dựng nhà máy điện hạt nhân. Đại biểu khẳng định: “Dự thảo luật phải tạo hành lang pháp lý thống nhất và mang tính định hướng chiến lược để thực hiện chung cho các địa phương được lựa chọn đầu tư xây dựng nhà máy điện hạt nhân trong tương lai”.

Đại biểu Chamaleá Thị Thủy (Đoàn Ninh Thuận). Ảnh: VPQH

Bà cho biết, Ninh Thuận là địa phương đầu tiên được lựa chọn xây dựng hai nhà máy điện hạt nhân. Việc Quốc hội ban hành Nghị quyết số 189 ngày 19/2/2025, về một số cơ chế, chính sách đặc biệt đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, là minh chứng rõ ràng cho tầm vóc chiến lược của ngành năng lượng nguyên tử. Tuy nhiên, bà cho rằng các địa phương khác trong tương lai cũng cần được đặt trong khuôn khổ pháp lý tương tự, để đảm bảo tính thống nhất và chủ động.

Đại biểu nhấn mạnh rằng, việc thể chế hóa những chính sách riêng biệt cho từng địa phương là điều kiện cần thiết để giải quyết những vướng mắc liên quan đến quy hoạch, giải tỏa, tái định cư, hạ tầng xã hội và đồng thuận cộng đồng. Bởi lẽ, nhà máy điện hạt nhân không chỉ là một công trình kỹ thuật mà còn là một chương trình phát triển tổng thể gắn liền với chuyển dịch kinh tế, xã hội ở quy mô khu vực.

Cần luật hóa chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút nhân lực chất lượng cao

Trong cùng phiên thảo luận, đại biểu Chamaleá Thị Thủy cũng đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định về chính sách phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Bà nêu rõ: “Hiện quy định người làm việc trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử chỉ được hưởng phụ cấp đặc thù từ ngân sách nhà nước hoặc phụ cấp lương từ các tập đoàn tổng công ty là chưa đủ sức hấp dẫn”. Bà cho rằng, để phát triển một ngành công nghệ cao mang tính lưỡng dụng như năng lượng nguyên tử, đòi hỏi phải có nguồn nhân lực tinh hoa, được đãi ngộ đặc biệt như ngành khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đại biểu đề xuất: “Chính sách đãi ngộ cần được quy định trực tiếp trong luật để đảm bảo cơ sở pháp lý cho việc hoạch định và triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương”. Đồng thời, bà cũng kiến nghị dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử phải đồng bộ hóa với các nguyên tắc trong Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (sửa đổi) nhằm tạo nên một hành lang pháp lý khuyến khích đội ngũ trí thức khoa học công nghệ cống hiến lâu dài trong lĩnh vực đặc thù.

Chính sách thu hút nhân lực không chỉ giới hạn trong lương và phụ cấp mà phải bao gồm cả cơ chế ưu tiên tuyển dụng, hỗ trợ đào tạo quốc tế, nghiên cứu sau đại học, và hỗ trợ gia đình người lao động sinh sống tại khu vực xây dựng nhà máy. Đây chính là điểm nghẽn nếu không được luật hóa rõ ràng.

Góp ý toàn diện từ khái niệm đến quy trình cấp phép và quản lý chất thải

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) nêu quan điểm chi tiết về việc cần hoàn thiện các định nghĩa trong dự thảo luật. Theo bà, một số định nghĩa hiện tại còn mang tính lẫn lộn giữa khái niệm khoa học và khái niệm quản lý. Ví dụ, định nghĩa về chất phóng xạ đang bị trộn lẫn giữa đặc điểm vật lý và tiêu chí cấp phép, trong khi bản chất của chất phóng xạ nằm ở sự bất ổn định của hạt nhân nguyên tử. Tương tự, định nghĩa về lò phản ứng hạt nhân cần bao quát cả các thiết bị sử dụng phản ứng nhiệt hạch, thay vì chỉ phản ứng phân hạch.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng). Ảnh: VPQH

Đại biểu cũng chỉ rõ: “Cơ quan quản lý an toàn bức xạ và hạt nhân cần phải được xác lập là cơ quan pháp quy độc lập, theo đúng hướng dẫn của IAEA, không thể đồng thời là cơ quan phát triển và giám sát”. Việc cơ quan này vừa quản lý, vừa cấp phép, vừa vận hành chính sách là xung đột lợi ích và có thể tạo nguy cơ lỏng lẻo về an toàn.

Đáng chú ý, bà Trịnh Thị Tú Anh đặc biệt nhấn mạnh đến các quy định từ Điều 31 đến Điều 36 của dự thảo Luật, liên quan đến quy trình cấp phép xây dựng nhà máy điện hạt nhân. Theo đó, bà yêu cầu làm rõ các giai đoạn cấp phép, tên gọi chính thức từng loại giấy phép, tiêu chí thiết kế, điều kiện cấp phép và thẩm quyền phê duyệt. Đại biểu đề nghị “tuyệt đối không để khoảng trống pháp lý tại giai đoạn thiết kế cơ sở, bởi đây là nền tảng để triển khai toàn bộ dự án”.

Về an ninh quốc phòng, bà kiến nghị điều chỉnh cụm từ "pháp lệnh bảo vệ công trình quan trọng" thành "quy định của Chính phủ về các mục tiêu quan trọng" để mở rộng phạm vi điều chỉnh và phù hợp với thực tiễn. Bà cũng phân tích rõ rằng với các lò phản ứng nhỏ dưới 30MW đặt trong khuôn viên đại học, cần có tiêu chuẩn riêng thay vì áp dụng cứng nhắc quy chuẩn như với nhà máy lớn.

Đề xuất nguyên tắc “trách nhiệm đến cùng” trong xử lý chất thải

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa – Vũng Tàu) đề xuất một số nội dung quan trọng liên quan đến chương VI của dự thảo luật, đặc biệt là phần quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa – Vũng Tàu)

Ông đề nghị bổ sung nguyên tắc trách nhiệm mở rộng, cụ thể: “Tổ chức, cá nhân tạo ra chất thải phóng xạ phải có trách nhiệm đến cùng, kể cả khi đã chuyển giao cho bên thứ ba”. Điều này sẽ ngăn ngừa tình trạng thoái thác nghĩa vụ khi doanh nghiệp phá sản, giải thể hoặc tìm cách né tránh xử lý. Đại biểu cho rằng nếu không quy định chặt chẽ, Nhà nước sẽ phải gánh hậu quả và rủi ro môi trường từ các trường hợp không chịu trách nhiệm.

Đại biểu cũng đề xuất bổ sung nội dung yêu cầu phải có kế hoạch xử lý chất thải ngay trong hồ sơ xin cấp phép tiến hành công việc bức xạ. Điều này sẽ giúp Nhà nước kiểm soát từ đầu, đồng thời buộc chủ thể sử dụng nguồn phóng xạ phải chủ động và có trách nhiệm toàn diện. Ông nhấn mạnh: “Quản lý chất thải phải bắt đầu từ giai đoạn đầu vào, không chỉ xử lý khi sự cố đã xảy ra”.

Về mặt xã hội, ông đề xuất quy định rõ tiêu chí lựa chọn địa điểm xây dựng cơ sở xử lý chất thải. Ngoài yếu tố kỹ thuật, cần có sự đồng thuận xã hội và đánh giá tác động tâm lý cộng đồng để tránh khiếu kiện, trì trệ. Đại biểu cũng kiến nghị bổ sung quy định về thời hạn tối đa lưu giữ vật thể nhiễm phóng xạ. Việc để tồn đọng vật thể phóng xạ quá lâu trong các cơ sở nhỏ không đủ năng lực là nguy cơ tiềm ẩn gây rò rỉ phóng xạ.

Hoàng Nhưỡng