Dành hết tâm huyết với nghệ thuật truyền thống Khmer

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phên biểu diễn nhạc cụ dân tộc của đồng bào Khmer. Ảnh: Phan Bình

Với niềm đam mê của mình cùng với công phu học được từ các nghệ nhân trên đất Chùa Tháp, năm 1991, ông Lâm Phên đã bắt đầu làm những loại nhạc cụ, đạo cụ văn hóa, văn nghệ truyền thống của dân tộc.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phên cho biết: Trước đây, các nghệ nhân phải mất nhiều công sức và thời gian để tìm nguyên vật liệu cũng như thực hiện các công đoạn chế tác. Nhưng ngày nay, việc chế tác mũ mão, mặt nạ đã đơn giản hơn vì có thể dùng keo dán và sơn công nghiệp, một số công đoạn cũng có nhiều cải tiến, như thay vì đắp vải, nay chuyển sang tận dụng giấy vé số, giấy ít thấm nước, độ bền cao hơn. Khuôn đất cũng được thay bằng khuôn xi măng để sử dụng được nhiều lần. Sau công đoạn lấy mũ mão, mặt nạ từ khuôn ra thì tiếp tục quét thêm một lớp sơn dầu để chống thấm, chống mối mọt, sau đó sơn thêm một lớp sơn để mũ mão có độ dày và trơn bóng, dễ vẽ hoa văn.

“Màu của từng chiếc mũ mão, mặt nạ nhằm thể hiện tính cách của từng nhân vật, do đó, màu sắc và đặc điểm của mũ mão, mặt nạ cũng khác nhau. Trước đây, nghệ nhân tự sáng tạo màu các loại cây trái thiên nhiên; ngày nay, màu vẽ, màu công nghiệp đa dạng, nhưng đòi hỏi nghệ nhân phải có kiến thức và am hiểu mới pha chế, phối trộn cho ra màu phù hợp” - Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phên chia sẻ.

Sau gần 4 năm triển khai hiệu quả Dự án số 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: Từ năm 2021-2025, các sản phẩm mũ mão, mặt nạ cũng như các hiện vật văn hóa dân tộc của Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phên đã được các câu lạc bộ múa hát Khmer, múa trống Chhay dăm (Sa dăm), múa chằn, khỉ và các đơn vị bảo tàng, ngành văn hóa tìm đến đặt hàng với số lượng ngày càng nhiều.

Bên cạnh đó, hơn 10 năm qua, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phên được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, Trường Đại học Trà Vinh, Trường Cao đẳng Nghề Trà Vinh, các chùa mời về tổ chức hơn 20 lớp truyền dạy bảo tồn nghề thủ công truyền thống chế tác mũ mão, mặt nạ, nhạc cụ, truyền dạy trình diễn nghệ thuật cho hơn 300 con em đồng bào Khmer. Thông qua lớp học, các học viên được truyền dạy những kiến thức từ lý thuyết đến thực hành nghề thủ công chế tác mũ mão và mặt nạ truyền thống. Qua đó, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc trong giai đoạn hiện nay; tạo điều kiện cho các học viên có nghề nghiệp ổn định và góp phần phát triển du lịch ở địa phương.

Em Kim Sây Nhật ở ấp Mỏ Neo, xã Đa Lộc, huyện Châu Thành theo học nghề chia sẻ: “Khi còn bé, mỗi khi trong phum sóc có đoàn nghệ thuật ca kịch Rô băm, Dù kê về biểu diễn hay lễ Kathina, em rất thích hình ảnh múa chằn, khỉ bởi sự vui nhộn. Giờ, em được tham gia lớp truyền dạy bảo tồn nghề thủ công truyền thống chế tác mũ mão, mặt nạ của đồng bào Khmer. Em sẽ cố gắng học và trao đổi với nhiều bạn khác để có dịp biễu diễn, nâng cao tay nghề và bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.

Hiện nay, trong nhà ông Lâm Phên có các loại mặt nạ, trang phục, dụng cụ trang trí cho các mùa lễ hội, Tết cổ truyền của đồng bào Khmer với mẫu mã khá đa dạng, đảm bảo đủ loại mặt hàng cho người có nhu cầu. Ông chia sẻ: “Nghệ thuật truyền thống Khmer không chỉ là niềm đam mê của tôi, mà còn là trách nhiệm, mình phải gìn giữ bảo tồn nghệ thuật của dân tộc. Để lưu truyền qua các thế hệ tiếp theo, cần tìm kiếm những lớp trẻ có năng khiếu để về sinh hoạt, rèn luyện trong câu lạc bộ”.

Song song với đó, ông còn mở nhiều lớp dạy múa chằn, khỉ và tập hợp được nhiều thanh thiếu niên dân tộc Khmer tham gia vào câu lạc bộ múa Khmer, giúp các em có nơi sinh hoạt văn hóa văn nghệ lành mạnh và phục vụ trong các lễ hội ở phum sóc. Những nỗ lực của ông cùng các nghệ nhân người Khmer ở Trà Vinh tạo điều kiện thuận lợi để những nét văn hóa nghệ thuật độc đáo của dân tộc Khmer tiếp tục được giữ gìn và phát triển.

Phan Bình