Đề xuất tăng vai trò Trung ương trong chương trình mục tiêu quốc gia
Đại biểu Hà Sỹ Huân đánh giá cao cơ chế thực hiện theo hướng Trung ương quản lý tổng thể (xây dựng chính sách, hướng dẫn, giám sát), đồng thời phân cấp, phân quyền triệt để gắn với phân bổ nguồn lực cho địa phương, theo tinh thần 'địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm'.
Sáng 5/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV thảo luận tại hội trường về chủ trương đầu tư các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn đến năm 2035, gồm: xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Nội dung thảo luận nhận được sự quan tâm lớn bởi đây là những chương trình trọng điểm, tác động trực tiếp tới hàng triệu người dân ở khu vực khó khăn, vùng sâu, vùng xa.
Về tổng thể, các đại biểu đều thống nhất cao với chủ trương hợp nhất ba chương trình thành một chương trình tổng thể, nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo, phân tán nguồn lực và đầu mối quản lý phức tạp kéo dài trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai) cũng chỉ rõ một số điểm chưa thống nhất trong dự thảo, đặc biệt là về chỉ tiêu thu nhập của đồng bào dân tộc thiểu số và số xã thoát nghèo đến năm 2030. Theo đại biểu, các chỉ tiêu này được xây dựng ở mức cao so với thực tiễn và chưa có đầy đủ cơ sở khoa học, trong khi bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn sau vẫn chưa được ban hành.
Đại biểu Điểu Huỳnh Sang đề nghị: "Ban soạn thảo cần làm rõ các số liệu, các bộ chỉ tiêu và cơ sở xây dựng mục tiêu cho giai đoạn sau, đặc biệt là phải phù hợp với nguồn lực về tài chính. Đồng thời, Chính phủ cần cân nhắc và thống nhất bộ chỉ tiêu để tạo ra một lộ trình hợp lý. Việc này phải làm rõ cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn của các chỉ tiêu, dựa trên dự báo tăng trưởng, năng lực ngân sách và khả năng tổ chức thực hiện của cấp xã hiện nay”.
Đại biểu Hồ Thị Minh (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) bày tỏ lo ngại về cơ cấu vốn cho giai đoạn 2026 - 2030 khi tỷ trọng ngân sách Trung ương còn thấp, trong khi yêu cầu đối ứng của địa phương và huy động từ người dân, doanh nghiệp lại cao. Theo phương án dự kiến cho giai đoạn 2026 - 2030 (tổng 123 triệu tỷ đồng), trong đó vốn Trung ương chỉ chiếm 8%, vốn ngân sách địa phương 33% và vốn huy động từ người dân, doanh nghiệp là 28%.
Đại biểu Hồ Thị Minh nêu quan điểm: “Chính phủ cần cân đối lại cơ cấu nguồn vốn vì: các địa phương vùng dân tộc thiểu số, đặc biệt là miền Trung và Tây Nguyên, rất khó khăn và còn nhận trợ cấp từ Trung ương. Việc áp dụng tỷ lệ đối ứng 33% là rất khó khăn với các địa phương, dễ dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản; huy động tới 28% đối với vùng lõi nghèo là bất khả thi. Do vậy, Quốc hội cần xem xét miễn đối ứng cho các xã nghèo, vùng thường xuyên gặp thiên tai, lũ lụt như miền Trung và Tây Nguyên”.
Cùng chung quan điểm, đại biểu Hà Sỹ Huân (Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên) đánh giá việc hợp nhất là giải pháp căn cơ để khắc phục tình trạng đầu tư manh mún, nhiều đầu mối và thủ tục hành chính phức tạp. Đại biểu cũng đánh giá cao cơ chế thực hiện theo hướng Trung ương quản lý tổng thể (xây dựng chính sách, hướng dẫn, giám sát); đồng thời phân cấp, phân quyền triệt để gắn với phân bổ nguồn lực cho địa phương, theo tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Theo đại biểu, việc phân cấp cho HĐND cấp tỉnh quyết định phân bổ như hiện nay còn rườm rà, mất nhiều thời gian, làm giảm tính chủ động của cơ sở và dễ rơi vào tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún. Trong khi đó, cấp xã là nơi trực tiếp quản lý địa bàn, nắm rõ đối tượng, điều kiện văn hóa, địa hình và sinh kế của người dân.
Đại biểu Hà Sỹ Huân cho biết: “Đề nghị Quốc hội xem xét điều chỉnh, phân cấp quản lý thực hiện chương trình mạnh mẽ, triệt để hơn nữa cho chính quyền cơ sở (cấp xã); phân cấp cho cấp xã quyết định tổ chức thực hiện chương trình, cấp tỉnh giữ vai trò định hướng, kiểm tra, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật và thủ tục hành chính. Trao quyền cho HĐND và UBND cấp xã được quyết định danh mục, kế hoạch triển khai, thực hiện mô hình phù hợp, quyết định lồng ghép, phối hợp các nguồn vốn nhằm tránh đầu tư trùng lặp, dàn trải, bỏ sót nhiệm vụ”.
Từ góc nhìn tổ chức hợp phần, đại biểu Tráng A Dương (Đoàn ĐBQH tỉnh Tuyên Quang) cũng đề xuất điều chỉnh lại cơ cấu quản lý để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong thực hiện chính sách dân tộc. Theo đó, nội dung phát triển kinh tế nông - lâm bền vững, gắn với bảo vệ rừng nên giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý; còn các hạng mục hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, điện, nước, đất ở, đất sản xuất và ổn định dân cư cần tập trung về hợp phần dành riêng cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
