Dệt may, da giày chờ cú hích từ công nghiệp hỗ trợ

Giảm sự phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu là yêu cầu cấp thiết của ngành dệt may.

Nỗ lực tự chủ nguyên phụ liệu

Nhiều năm liền, dệt may và da giày nằm trong nhóm ngành hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất. Thế nhưng, giá trị gia tăng của hai ngành vẫn chưa cao do sự phụ thuộc lớn vào nguyên phụ liệu nhập khẩu.

Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), trong số hơn 3.800 nhà máy dệt may, chỉ có 6% sản xuất sợi, 17% sản xuất vải và 4% là cơ sở nhuộm. Trong khi đó, mỗi năm, Việt Nam sử dụng khoảng 400.000 tấn bông, nhưng nguồn cung trong nước chỉ đáp ứng chưa tới 1% nhu cầu.

Ông Phạm Tuấn Anh, Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp (Bộ Công thương) chỉ ra rằng, hơn 60% kim ngạch xuất khẩu ngành dệt may hiện nằm trong tay doanh nghiệp FDI, dù nhóm này chỉ chiếm 24% số lượng doanh nghiệp. Doanh nghiệp nội địa vẫn chủ yếu gia công, giá trị gia tăng thấp.

Điểm nghẽn lớn nhất là sự phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu. Hiện khoảng 65% nguyên liệu đầu vào ngành dệt may phải nhập từ nước ngoài, chủ yếu từ Trung Quốc, Hàn Quốc. Điều này khiến doanh nghiệp dễ tổn thương trước biến động thuế quan và đứt gãy chuỗi cung ứng.

Chia sẻ câu chuyện từ thực tế sản xuất, ông Phạm Văn Việt, Chủ tịch HĐQT Công ty Việt Thắng Jean cho biết, năng lực cung ứng nguyên liệu trong nước mới đáp ứng 35-40% nhu cầu, tính cả phần cho doanh nghiệp FDI. Các chợ nguyên phụ liệu chỉ phục vụ nhỏ lẻ, trong khi nhà máy sản xuất phụ liệu nội địa chủ yếu đáp ứng sản xuất nội bộ.

“Việt Nam chưa có chính sách phát triển riêng cho nguyên phụ liệu, cũng chưa coi dệt may là một ngành công nghiệp thời trang đúng nghĩa. Đây chính là điểm nghẽn khiến ngành khó mở rộng thị trường trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt”, ông Việt nhấn mạnh.

Trong ngành da giày, nỗ lực tự chủ nguyên phụ liệu cũng đang được thúc đẩy mạnh mẽ. Ông Nguyễn Văn Khánh, Phó chủ tịch Hội Da giày TP.HCM cho biết, cách đây 10 năm, tỷ lệ nội địa hóa mới đạt 40%, nay tăng lên 55%. Một số phân khúc đạt cao hơn như giày thể thao sử dụng tới 70-80% nguyên phụ liệu trong nước, giày vải gần như 100%.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn chiếm khoảng 35% nguồn cung nguyên phụ liệu cho da giày Việt Nam, tiếp đến là Thái Lan với 11,8% và Italia là 10,3%. Các dòng sản phẩm cao cấp như da thuộc, vải kỹ thuật, phụ kiện làm khuôn, đế giày… vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu.

“Nguyên liệu nội địa hiện mới tập trung ở phân khúc trung bình, còn phân khúc cao cấp thì chúng ta chưa làm chủ được”, ông Khánh thừa nhận.

Kỳ vọng vào ngành công nghiệp hỗ trợ nội địa

Trước xu hướng bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ nội địa trở thành kỳ vọng lớn nhất của cộng đồng doanh nghiệp, không chỉ để giảm phụ thuộc, mà còn tạo nền tảng nâng cao giá trị gia tăng.

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển dệt may, da giày đến năm 2030, tầm nhìn 2035, nhấn mạnh vai trò công nghiệp hỗ trợ. Thế nhưng, nhiều đề án quy hoạch nguyên phụ liệu vẫn “nằm trên giấy”.

Ông Phạm Tuấn Anh nhìn nhận: “Việc phát triển ngành công nghiệp nguyên phụ liệu trong nước là một mắt xích không thể thiếu nếu muốn ngành dệt may bứt phá trong bối cảnh mới. Bộ Công thương đang nghiên cứu các chính sách hỗ trợ, đặc biệt ở khâu phân phối, vốn là mắt xích quan trọng nhưng chưa được chú trọng”.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Phạm Văn Việt cho rằng, vải sợi là nguyên liệu chủ đạo quyết định chất lượng sản phẩm, nhưng nguồn cung trong nước hạn chế. Trong bối cảnh Mỹ siết chặt thương mại với nhiều quốc gia, trong đó có Trung Quốc, doanh nghiệp Việt đã tăng nhập khẩu bông Mỹ để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định.

“Do đó, chúng tôi đề xuất cần sự rõ ràng hơn trong chính sách phát triển nguyên liệu nội địa, đồng thời xây dựng thương hiệu quốc gia và mở rộng quy hoạch khu dệt may. Nếu có chính sách đồng bộ, doanh nghiệp mới mạnh dạn đầu tư công nghệ cao thay vì chỉ dựa vào lao động truyền thống”, ông Việt đề xuất.

Có thể thấy, công nghiệp hỗ trợ cho dệt may, da giày đã được đề cập nhiều năm nhưng chưa đạt kỳ vọng, đòi hỏi một lộ trình dài hơi hơn. Bà Nguyễn Thị Tuyết Mai, Phó tổng thư ký VITAS cho hay, Hiệp hội đang phối hợp với LEFASO để xây dựng trung tâm phát triển nguyên phụ liệu, bước đầu giải quyết bài toán tự chủ.

“Muốn nâng cao năng lực cạnh tranh, doanh nghiệp cần chủ động nguồn cung. Trung tâm này sẽ là nền tảng để kết nối, giao dịch nguyên phụ liệu, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu, phát triển sản phẩm, giúp ngành đi đúng hướng, bền vững”, bà Mai nhấn mạnh.

Hoài Sương