Độc đáo tục đón Tết của người Pa Dí

Nhớ mãi cái Tết năm xưa

Những ngày giáp Tết Ất Tỵ 2025, nhà thơ Pờ Sảo Mìn, tác giả bài thơ “Cây hai ngàn lá” nổi tiếng của dân tộc Pa Dí đã gọi điện thoại cho tôi để mời lên Mường Khương… ăn Tết. Chả là người Pa Dí mổ lợn khá sớm và họ thường mời những người thân thiết lên chung vui. Lời mời thân thương, gần gũi khiến ai bận rộn cũng phải gác lại mọi chuyện để lên vui với ông một lần.

Mặc dù đời sống người dân còn nhiều khó khăn, nhưng vào mỗi dịp Tết đến, xuân về, người dân Pa Dí lại chuẩn bị mọi thứ thịnh soạn, tươm tất, trong đó phải kể đến tục mổ lợn Tết. Từ lâu nay, người Pa Dí vẫn quan niệm rằng: “Hễ nhà ai có tiếng lợn kêu eng éc là mừng cho nhau lắm rồi. Tiếng lợn nhà ai kêu to chứng tỏ con lợn ấy to, béo và hiển nhiên là nhà ấy năm nay làm ăn được”. Nếu như người Việt vẫn quan niệm, ngày Tết phải có “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”, cùng với đó là mâm ngũ quả, thì người dân Pa Dí cổ lại chỉ cúng gà, cúng lợn.

Tiếng đàn tròn và dân ca là đặc trưng không thể thiếu của dân tộc Pa Dí. Ảnh: Hán Hiền

Nhà thơ Pờ Sảo Mìn mồ côi cha mẹ từ rất sớm, vì thế, tuổi thơ ông đón Tết Nguyên đán trong sự thiếu thốn cả tình cảm gia đình lẫn đời sống vật chất. Sau này lớn lên, tuy đời sống có đủ đầy hơn, nhưng ông quan niệm rằng: “Cứ đủ ăn, đủ mặc… là Tết”. Không chỉ riêng ông, với cộng đồng dân tộc Pa Dí thì bây giờ, ngày nào cũng là Tết.

Khi được hỏi về một kỷ niệm đón Tết thời thơ ấu, ông bồi hồi nhớ lại thời kỳ ông học ở trường thiếu nhi miền núi Sa Pa. Trong suốt 5 năm, ông ăn 4 cái Tết ở nhà trường, vì ông không có nhà để về. Ông ở lại trường vừa ăn Tết, vừa làm… bảo vệ. Duy chỉ có năm học cuối cùng (năm 1959), ông được người anh Tráng Khấy Phà, con của người em kết nghĩa với cha ông đưa về nhà ăn Tết. Nhà Tráng Khấy Phà ở thôn Bản Sinh, xã Lùng Vai, huyện Mường Khương, Lào Cai. Ông nhớ, hôm đó vào ngày 26 Tết. Khi ấy ông Diu, bố của Tráng Khấy Phà nói: “Mìn à! Bố mẹ cháu mất sớm. Cháu mồ côi từ nhỏ. Bố cháu hy sinh vì dân bản, vì Mường Khương, vì đất nước. Bố cháu là một liệt sĩ, cháu có biết không”?

Sau đó, ông vỗ vai, xoa đầu cậu bé Mìn rồi thân tình nói: “Chú và bố cháu kết nghĩa anh em, chú ít tuổi hơn bố cháu nên chú là em, còn bố cháu nhiều tuổi hơn nên là anh. Chú và bố cháu tuy là kết nghĩa nhưng coi nhau như anh em ruột thịt, vì thế, chú coi cháu như con, như thằng Phà nhà này. Cháu cứ sinh hoạt ăn uống như nhà cháu nhé! Đừng ngại gì cả”.

Năm ấy với ông thực sự là lần ăn Tết không bao giờ quên. Ông được ăn no nê, thỏa thích những món ăn mà không phải ngày nào cũng có, như bánh chưng đen, thịt lạp sấy khô, thịt gà, thịt vịt, cá suối… Và ông bắt đầu biết uống rượu từ đó. Suốt cuộc đời ông chẳng bao giờ quên cái Tết năm ấy ở Bản Sinh.

Lưu giữ truyền thống tốt đẹp

Trong ký ức của cô gái 9X Pờ Sín Mai - bác sĩ công tác tại Bệnh viện đa khoa Mường Khương thì Tết của người Pa Dí rất đỗi thiêng liêng. Mâm cỗ Tết của người Pa Dí mang đậm bản sắc dân tộc với những món ăn từ núi rừng, điển hình là thịt lợn, gà, cá và các loại rau rừng. Đặc biệt, rượu ngô là thức uống không thể thiếu trong các dịp lễ hội, tượng trưng cho sự đoàn kết và lòng hiếu khách.

“Người Pa Dí còn giữ phong tục độc đáo là lễ cầu mùa vào đầu năm mới. Nghi lễ này thường được tổ chức tại nhà hoặc ngoài trời, với sự tham gia của cả cộng đồng. Chúng tôi tin rằng việc làm lễ đầu năm sẽ mang lại may mắn, mùa màng bội thu và cuộc sống ấm no”, bác sĩ Pờ Sín Mai thông tin.

Cũng theo bác sĩ Pờ Sín Mai, Tết không chỉ là dịp của mỗi gia đình mà còn là dịp để cộng đồng Pa Dí cùng chung vui. Các trò chơi dân gian, điệu múa, tiếng đàn tròn và bài hát truyền thống được tổ chức khắp nơi, tạo nên không khí Tết vui tươi, đầm ấm và rộn ràng. “Dân tộc tôi yêu văn nghệ nên có thể dịp Tết và đầu Xuân, đâu đâu cũng bắt gặp lời ca tiếng hát và tiếng đàn tròn say đắm lòng người”, chị Mai nhấn mạnh.

Trải qua nhiều thế hệ, dù cuộc sống có nhiều thay đổi, thế nhưng Tết của người Pa Dí vẫn giữ được nét riêng vốn có. Với họ, Tết không chỉ mang giá trị văn hóa truyền thống mà còn là dịp để thể hiện tinh thần đoàn kết, lòng biết ơn với tổ tiên và mong ước cho một năm mới an lành, thịnh vượng. Những phong tục độc đáo và ý nghĩa ấy đã góp phần làm nên bản sắc văn hóa đa dạng của các dân tộc Việt Nam.

NGÔ KHIÊM