Giải pháp nào để phát triển sản vật Hương Sơn?

Những sản vật này có thương hiệu hàng trăm năm, đã và đang được người dân xã Hương Sơn gìn giữ, chăm sóc. Tuy nhiên, giải pháp nào để phát triển sản vật Hương Sơn vẫn đang là “bài toán khó” với chính quyền và người dân nơi đây...

Ông Lê Mạnh Đông chăm sóc cây mơ đầu dòng tại thung chùa Tuyết Sơn (xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức).

Chênh vênh đường lên động Hồng Sơn thuộc thung chùa Tuyết Sơn (nằm trong Khu di tích quốc gia đặc biệt lịch sử và danh lam thắng cảnh quần thể Hương Sơn - chùa Hương) là bạt ngàn cây rau sắng bắt đầu nhú những đọt lá xanh nằm chen lẫn rừng mơ chuẩn bị vào mùa thu hoạch.

Cẩn thận lựa chọn những cành lá bánh tẻ đầu tiên, bà Hồ Thị Tuyết (thôn Phú Yên, xã Hương Sơn) cho biết: "Năm nay mưa ít nên mùa rau sắng bị chậm khoảng một tháng so với những năm trước. Thời điểm này, rau sắng giá cao, khách vào mua tận vườn với giá 500.000 đồng/kg nhưng không có nhiều để bán, sản lượng giảm tới 50-60% so với những năm trước".

Chỉ tay về phía những cây mơ, bà Tuyết chia sẻ: "Mỗi vụ, người trồng mơ lại trông đứng, trông ngồi, nhìn trời, ngó đất, mong cho mơ đậu quả. Mơ Hương Tích nổi tiếng từ xưa nên ngày càng có giá. Hầu hết mơ trong vùng đều được khách đặt hết ngay từ đầu vụ, không có hàng bán ra thị trường, nhưng năm nay, mơ cũng không được mùa vì mưa ít. Bởi phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên nên các hộ trồng mơ và rau sắng cũng nhiều may rủi".

Trong thung Chùa Tuyết Sơn, có lẽ vườn mơ của gia đình ông Lê Mạnh Đông là nơi lưu giữ được nhiều cây mơ Hương Tích đầu dòng nhất và đây cũng là nơi đang bảo tồn giống mơ này. Trong vườn nhà ông Đông có nhiều gốc mơ già, thân bạc thếch, được treo ký hiệu HT13, HT14... Ông Đông kể, những cây mơ này đã được Học viện Nông nghiệp Việt Nam nghiên cứu, được Sở NN&PTNT Hà Nội (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) công nhận là một trong những cây mơ đầu dòng. Một số hội thảo về cây mơ Hương Tích đã khẳng định, trên đất Hương Sơn chỉ còn khoảng hơn chục cây mơ đầu dòng.

Theo ông Đông, thổ nhưỡng, nước, không khí trong lành và giống tốt đã làm nên vị riêng của quả mơ nơi đây. Vì thế, mơ Hương Tích có giá rất cao và gần như toàn bộ sản lượng mơ trong vùng đều được các cơ sở làm rượu, làm ô mai trong xã bao tiêu hết, không còn để bán ngoài thị trường, dù giá có thời điểm lên đến 150.000-160.000 đồng/kg.

Tương tự, một sản vật quý nữa phải kể đến là củ mài. Củ mài hay còn tên gọi Hoài sơn là một vị thuốc quý, thường thu hoạch dịp cuối năm và cũng có giá đến vài trăm nghìn đồng/kg. Củ mài Hương Tích luộc bở, thơm, ngon, không dễ kiếm trên thị trường bởi số hộ trồng ít và sản lượng đạt thấp.

Tiềm năng đã rõ và không ít người dân cũng mong muốn được nhân rộng diện tích trồng củ mài, rau sắng, cây mơ..., nhưng thực tế còn nhiều khó khăn. Theo anh Trịnh Minh Xuân, chuyên viên của Ban Quản lý Khu di tích và thắng cảnh Hương Sơn, trong xã có gần 100 hộ nhân rộng, trồng rau sắng ở vườn, ruộng của gia đình, nhưng cây phát triển chậm, năng suất thấp, chất lượng không ngon như trồng trong rừng.

Còn Bí thư Đảng ủy xã Hương Sơn Nguyễn Văn Lương cho biết: "Trở ngại rất lớn là cây rau sắng, củ mài, mơ Hương Tích chỉ thích hợp trồng trong rừng Hương Sơn, nên không dễ trồng đại trà ở vườn nhà. Hơn nữa, một cây mơ từ khi bắt đầu trồng đến lúc được thu hoạch phải mất 5-6 năm, rau sắng cũng ít nhất 3 năm mới có thể thu hoạch. Trong khi đó, khí hậu ngày càng biến đổi, mưa ít, nguồn nước tưới không chủ động".

Còn theo ông Trịnh Tiến Dũng (thôn Đục Khê, xã Hương Sơn) - người nghiên cứu, chế tác rượu mơ Hương Tích thông tin: "Mơ Hương Tích nổi tiếng thơm ngon, nhưng đến nay, nguồn gen mơ Hương Tích bị mai một dần, diện tích trồng cũng thu hẹp hơn rất nhiều so với trước đây do người trồng mơ không chủ động được nguồn nước tưới, mơ thường xuyên mất mùa...".

Với thực tế trên, đến nay sản vật của Hương Sơn vẫn chỉ dừng ở bước sơ khai như một thứ quà quê theo mùa lễ hội mà chưa vươn ra được thương trường. Đây cũng là nỗi trăn trở của chính quyền địa phương, Ban Quản lý Khu di tích và thắng cảnh Hương Sơn. Những năm trước, huyện Mỹ Đức, xã Hương Sơn cũng đã xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát triển, người dân cũng hào hứng nhân rộng, cố gắng phủ kín các thung những loài cây này... Nhưng các thung lại nằm trong khu vực rừng đặc dụng, khu di tích nên được bảo vệ nghiêm ngặt, mọi thay đổi dù là nhỏ nhất trên diện tích đất cũng không được phép. Vì thế, người dân vẫn canh tác hoàn toàn bằng phương pháp thủ công.

Phó Chủ tịch UBND xã Hương Sơn Nguyễn Văn Dương chia sẻ, để khắc phục khó khăn về nước tưới cho cây đặc sản dưới tán rừng, xã cũng đề xuất được quy hoạch một số ao chứa nước ngọt. Nếu được chấp thuận, sản vật Hương Sơn sẽ được mở hướng phát triển, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân.

Thúy Hằng