Giới trẻ kể chuyện văn hóa dân tộc Giáy

Di sản qua lăng kính người trẻ

Cuối tháng 11 vừa qua, InterArts Agency đã tổ chức sự kiện trải nghiệm làm giày của đồng bào dân tộc Giáy tại Hà Nội. Người tham gia được gặp gỡ nghệ nhân, học cách biến di sản thành chất liệu sáng tạo đầy sức sống. Không chỉ được học kỹ thuật thêu giày của người Giáy, họ còn được thỏa sức thể hiện dấu ấn cá nhân, từ thêu tên, sáng tạo họa tiết riêng đến tạo nên những chiếc móc khóa mini mang dáng giày Giáy độc bản... Mỗi người đều có thể trở thành một người thợ, kể câu chuyện văn hóa theo cách của riêng mình.

Nghề làm giày truyền thống của người Giáy tại xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang, đang đối diện với nhiều thách thức khi số nghệ nhân nắm giữ bí quyết nghề chỉ còn 1/3 so với trước đây. Phần lớn thợ lành nghề đều đã cao tuổi, trong khi lớp trẻ không mấy mặn mà. Hơn thế, việc tiếp nối quy trình chế tác đòi hỏi sự tỉ mỉ và diễn ra trong thời gian dài. Cùng với đó, xu hướng sử dụng giày công nghiệp chiếm tới 80% trong cộng đồng người trẻ đã đẩy kỹ thuật dệt, cắt, khâu tinh xảo trước nguy cơ thất truyền.

Nghề làm giày truyền thống của người Giáy đang đối diện với nhiều thách thức khi số lượng nghệ nhân nắm giữ bí quyết nghề hiện chỉ còn rất ít. Nguồn: MN

Trước thực trạng này, dự án “Dáng giày nét Giáy” như một nỗ lực nhằm kể lại câu chuyện về đôi giày, vật phẩm biểu tượng cho bản sắc của người Giáy qua lăng kính sáng tạo của người trẻ. Trưởng ban tổ chức dự án Bùi Quỳnh Hương chia sẻ: “Câu chuyện về những bản làng bình yên, những giá trị tinh thần giản dị và di sản văn hóa độc đáo mà đồng bào các dân tộc nơi đây gìn giữ qua bao thế hệ, đã khiến chúng tôi ấn tượng mạnh mẽ và mong muốn gìn giữ”.

Quỳnh Hương kể, chị nhớ mãi khoảnh khắc lần đầu làm việc với các nghệ nhân. Khi nhìn thấy ánh mắt của họ, đầy tâm huyết, lặng lẽ nhưng kiên trì, chị và những người tham gia dự án cảm nhận rất rõ khát khao giữ nghề, dù biết phía trước còn nhiều khó khăn. Đôi giày không chỉ là một sản phẩm, mà là tinh thần mà cả cộng đồng đang cố gắng níu giữ.

Không chỉ chiều sâu văn hóa, nhóm bạn trẻ còn nhìn thấy tiềm năng từ nghề làm giày của người Giáy trong bối cảnh du lịch bản địa đang được giới trẻ quan tâm. Những hoạt động như workshop làm giày, chế tác sản phẩm lưu niệm hay trải nghiệm lưu trú gắn với nghề truyền thống tại homestay hoàn toàn có thể mở ra hướng phát triển bền vững, vừa đem lại thu nhập, vừa tạo cơ hội lan tỏa văn hóa.

Nghệ nhân Lý Thị Dìn, xã Đồng Văn, bày tỏ niềm phấn khởi khi chứng kiến sự quan tâm của lớp trẻ đối với nghề truyền thống. Bà hy vọng thông qua hoạt động thực tế, công chúng sẽ thêm hiểu và dành tình yêu sâu sắc hơn cho nghề làm giày, một công việc vốn là mảnh ghép không thể thiếu trong bản sắc văn hóa dân tộc Giáy.

Thúc đẩy cộng đồng chung tay gìn giữ

Quá trình thực hiện dự án “Dáng giày nét Giáy” cho thấy, di sản không hề lỗi thời nếu được đặt đúng ngữ cảnh và khai thác bằng tư duy sáng tạo. Theo ThS. Lê Thị Thoa, Giảng viên chuyên ngành Quản trị thương hiệu, Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, “từ dự án 'Dáng giày nét Giáy' cho thấy tín hiệu lạc quan: giới trẻ, đặc biệt là GenZ, không hề thờ ơ với văn hóa truyền thống, mà họ đang thiếu cơ hội để trải nghiệm, chạm vào di sản, vào các đặc sắc văn hóa Việt Nam một cách đúng nghĩa”.

ThS. Lê Thị Thoa kỳ vọng, không chỉ dừng lại ở việc các bạn trẻ biết đến sự tồn tại của một đôi giày thêu thủ công, mà qua đây sẽ tạo sự chuyển dịch trong nhận thức, từ việc chỉ nhìn nhận sản phẩm văn hóa như một món đồ thông thường, đến thấu hiểu được hồn cốt. Đó là phong tục, tập quán, cách nhìn nhận về cuộc sống, cũng như thế giới xung quanh của đồng bào người Giáy.

Sản phẩm được thực hiện bởi dự án “Dáng giày nét Giáy”. Nguồn: MN

Di sản của đồng bào dân tộc thường mang những tầng ý nghĩa sâu xa và đôi khi khó tiếp cận với đại chúng. Tuy nhiên, ThS. Lê Thị Thoa cho rằng, các bạn thế hệ GenZ và tiếp sau đây là GenY, với tư duy cởi mở và kỹ năng công nghệ, sẽ là cầu nối chuyển hóa những giá trị cổ truyền sang ngôn ngữ và hơi thở của thời đại mới. Đó là ngôn ngữ của hình ảnh, của trải nghiệm tương tác và mạng xã hội dưới dạng video, thực tế ảo, game, meme, thử thách...

Theo Luật Di sản văn hóa 2024, "di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của Nhân dân". Chính sức sáng tạo của các bạn trẻ như làm video TikTok, thiết kế ấn phẩm đồ họa, tổ chức workshop, media tour... làm cho di sản văn hóa các dân tộc, như những đôi giày từ bản làng xa xôi của đồng bào người Giáy, có thể hòa vào đời sống đương đại, được cộng đồng đón nhận một cách hào hứng, tự nhiên nhất.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Hương Sen