Giữ hay bỏ kỳ thi lớp 10?

Đa số phụ huynh có con em học ở bậc phổ thông đều bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc đổi mới trong giáo dục và thi cử nhằm giảm tải áp lực căng thẳng kéo dài cho học sinh. Định hướng chung của ngành giáo dục là tiếp tục thực hiện mục tiêu giảm áp lực thi cử và mở rộng cơ hội học tập thông qua việc phổ cập giáo dục THPT, nhằm thay đổi tư duy thi cử và giảm các kỳ thi không cần thiết.

Áp lực và thách thức về công bằng khi xét tuyển

Thực tế giảng dạy và tâm lý xã hội cho thấy, kỳ thi vào lớp 10 hiện nay đang tạo áp lực lớn cho cả học sinh và phụ huynh. Cô Nguyễn Thiên Hương, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Mai Lâm (Đông Anh, Hà Nội), chia sẻ góc nhìn từ cơ sở rằng có thể xem xét xóa bỏ việc tổ chức thi, thay bằng hình thức xét tuyển dựa trên quá trình học tập. Cô cho rằng việc xét tuyển này sẽ giúp các em tránh được áp lực căng thẳng kéo dài, đồng thời khuyến khích học đều các môn, tiệm cận xu thế đánh giá năng lực toàn diện.

Tuy nhiên, nỗi lo về sự chênh lệch chi phí lớn giữa trường công và trường tư cùng với cơ hội vào trường công lập vẫn là áp lực thường trực của các gia đình. Anh Nguyễn Tiến Đức (phường Đại Mỗ, Hà Nội) nêu quan điểm: "Chúng tôi ủng hộ giảm thi, nhưng nếu bỏ kỳ thi sàng lọc duy nhất này, ai sẽ đảm bảo con tôi có thể vào trường công lập thay vì phải tốn kém cho trường tư? Nếu xét tuyển bằng học bạ mà chất lượng đánh giá không đồng nhất, học sinh sẽ càng lo lắng và tìm cách "chạy đua điểm số" từ sớm".

Phụ huynh lo lắng chờ con tại cổng trường thi lớp 10 tại Hà Nội.

Nhiều chuyên gia khẳng định kỳ thi vào lớp 10 tồn tại là hệ quả của quy luật cung – cầu trong giáo dục, đặc biệt tại các đô thị lớn. Áp lực chính nằm ở chỗ số lượng học sinh đăng ký thi cao hơn so với số lượng các trường công lập có thể nhận.

Việc bỏ hình thức thi chỉ giải quyết được phần ngọn, còn sự tranh giành chỗ học vẫn tồn tại. Khi đó, áp lực lại chuyển sang khâu tuyển sinh của nhà trường, dẫn đến tình trạng các trường top đầu sẽ có tỉ lệ nộp hồ sơ cao ngút, trong khi các trường khác lại khan hiếm học sinh. Do đó, giảm áp lực một cách cốt lõi nhất là phải đảm bảo quy luật cung - cầu thực tế của thị trường, tức là số lượng trường THPT phải xây thêm nhiều lên để đáp ứng nhu cầu của xã hội.

Đề xuất bỏ thi và chuyển sang xét tuyển cũng vấp phải sự lo ngại về tính công bằng và minh bạch. Thầy Nguyễn Sơn Hà, giáo viên Toán Trường THPT Chuyên Đại học Sư phạm Hà Nội chỉ ra những bất cập của phương thức xét tuyển, đặc biệt là xét học bạ. "Độ tin cậy của điểm học bạ không đồng đều giữa các trường, giữa các giáo viên, dễ dẫn tới "lạm phát điểm" và mất công bằng trong tuyển sinh. Vấn đề này đã có tiền lệ gây nhiều phản ứng trái chiều trong tuyển sinh đại học.

Xét tuyển theo hộ khẩu cũng rất khó áp dụng trong bối cảnh người dân di cư, thuê trọ, tạm trú nhiều, gây khó khăn cho việc phân tuyến hợp lý".

Theo thầy Hà, tại Hà Nội, nơi mỗi năm có nhiều chục nghìn học sinh không đỗ công lập, thi tuyển được xem là cách duy nhất để sàng lọc minh bạch và công bằng. Nếu bỏ kỳ thi vào 10 ở Hà Nội sẽ phải trả lời được hai câu hỏi căn bản: Làm sao đảm bảo công bằng khi chất lượng học bạ không đồng nhất? Làm sao đảm bảo phân tuyến hợp lý khi hệ thống hộ khẩu còn nảy sinh nhiều vấn đề không dễ kiểm soát?

TS. Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ GD&ĐT) cũng cho rằng việc bỏ kỳ thi lớp 10 là bước đi phù hợp với định hướng phổ cập giáo dục phổ thông, nhưng điều này chỉ khả thi nếu hệ thống giáo dục có đủ năng lực tiếp nhận học sinh một cách công bằng và chất lượng. Ông không ủng hộ xét tuyển dựa trên học bạ khi chưa có cơ chế kiểm soát chất lượng hiệu quả.

Cần giải quyết triệt để bài toán cung – cầu và năng lực hệ thống

Về giải pháp, thầy Nguyễn Sơn Hà đề xuất nên trao quyền quyết định cho Chủ tịch UBND các tỉnh, bởi mỗi địa phương có đặc điểm dân số, số lượng trường công – tư khác nhau, nên không thể áp dụng một khuôn chung cho cả nước. Ở các tỉnh ít dân hơn, có thể xét học bạ kết hợp phỏng vấn hoặc kiểm tra năng lực nhẹ nhàng.

Cô Nguyễn Thiên Hương cũng lưu ý, nếu thay bằng hình thức xét tuyển, cần quy định tiêu chí thật rõ ràng và minh bạch để tránh tiêu cực, đồng thời bảo đảm công bằng giữa các trường và các địa phương.

Các chuyên gia giáo dục đồng thuận rằng, để giảm áp lực thi cử một cách thực chất, cần giải quyết từ năng lực tiếp nhận của hệ thống. Việc tăng chỉ tiêu, xây dựng thêm trường học, nâng chuẩn giáo viên và đầu tư vào hạ tầng giáo dục là những điều kiện tiên quyết. Đồng thời, cần tăng sức hút cho các trường nghề chất lượng cao, tạo ra nhiều con đường học tập thay vì dồn toàn bộ kỳ vọng vào hệ thống THPT và đại học.

TS. Hoàng Ngọc Vinh đề xuất cần mở rộng hệ thống trường lớp, đặc biệt tại các đô thị đông dân, và tăng cường đầu tư vào giáo dục nghề nghiệp.

Đỗ Vi