'Hồi sinh' mía đường miền Tây: thách thức nào cản lối?

Thách thức ký hợp đồng bao tiêu 1.500 héc ta mía. Ảnh: Trung Chánh

1.500 héc ta mía được ký kết bao tiêu?

Sự phát triển của ngành mía đường khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nhiều năm qua được dẫn dắt bởi Công ty cổ phần mía đường Cần Thơ (Casuco). Do đó, các chính sách của đơn vị này điều tác động đến vùng mía nguyên liệu của khu vực, trong đó, tập trung nhiều nhất ở huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang cũ (nay là thành phố Cần Thơ).

Trong những năm đỉnh cao, tổng diện tích mía được ghi nhận của huyện Phụng Hiệp có lúc vượt con số 10.000 héc ta. Thế nhưng, khi giá mía nguyên liệu không đảm bảo lợi nhuận cho người nông dân đã khiến diện tích loại cây trồng chủ lực này giảm rất mạnh.

Con số được ghi nhận trong niên vụ 2020-2021 giảm xuống chỉ còn khoảng 2.800 héc ta, nhưng bước sang niên vụ 2021-2022 chỉ còn khoảng 1.350 héc ta, tiếp tục giảm khoảng 1.400 héc ta so với niên vụ trước.

Tổng diện tích mía được nông dân sản xuất trong niên vụ 2025-2026 ở thành phố Cần Thơ và An Giang (theo số liệu điều tra từ phòng nguyên liệu của Casuco) là khoảng 1.500 héc ta, nhưng phần diện tích được Casuco ký hợp đồng đầu tư và thu mua chỉ gần 470 héc ta. Điều này có nghĩa, phần diện tích còn lại khoảng 1.030 héc ta của niên vụ 2025-2026 nông dân tự sản xuất và tự tiêu thụ qua thương lái.

Trao đổi với KTSG Online, ông Trương Văn Hiền, Chủ nhiệm câu lạc bộ trồng mía 200 Hậu Giang, xác nhận nông dân trồng mía hiện nay chủ yếu bán mía chục cho thương lái, tức bán mía phục vụ cho nhu cầu ép lấy nước giải khát. “Nông dân giờ ít ai trồng bán cho nhà máy lắm”, ông nói và giải thích, bán mía chục lợi nhuận cao hơn.

Trong báo cáo “Kết quả hoạt động kinh doanh niên độ 2024-2025 và kế hoạch kinh doanh niên độ 2025-2026; thực trạng vùng nguyên liệu Casuco và kế hoạch phát triển diện tích mía đến niên vụ 2028-2029”, Casuco xác nhận tình trạng bán mía chục của nông dân diễn ra ngày càng phổ biến.

“Nhiều năm nay, vùng nguyên liệu của Casuco không bị ảnh hưởng lũ nên người dân không có áp lực phải thu hoạch mía tập trung để bán cho nhà máy mà giữ mía chờ tăng giá mới bán (bán mía chục)”, báo cáo viết.

Ba niên vụ gần nhất, gồm 2023-2024; 2024-2025 và 2025-2026, Casuco ký hợp đồng đầu tư và thu mua mía nguyên liệu cho nông dân chỉ đạt hơn 700 héc ta, trong đó, niên vụ 2024-2025 đạt 245 héc ta và gần 470 héc ta ở niên vụ 2025-2026, trong khi niên vụ 2023-2024 không đầu tư bao tiêu.

Dù kết quả triển khai không “sáng”, nhưng Casuco đặt mục tiêu nâng diện tích đầu tư bao tiêu lên 1.000 héc ta ở niên vụ 2026-2027; lần lượt đạt 1.200 và 1.500 héc ta ở niên vụ 2027-2028 và 2028-2029.

Kết quả dĩ nhiên phải chờ câu trả lời trong thời gian tới, nhưng khi trao đổi với KTSG Online, ông Trần Ngọc Hiếu, Chủ tịch HĐQT Casuco, xác nhận mục tiêu này sẽ gặp không ít thách thức khi vùng nguyên liệu đã bị nông dân chuyển đổi sang các loại cây trồng khác.

Còn ông Hiền của Câu lạc bộ trồng mía 200 Hậu Giang, đánh giá kế hoạch ký kết bao tiêu của Casuco khó khả thi, bởi yếu tố quan trọng nhất là nông dân xác định trồng để bán mía chục cho thương lái, chứ không phải bán mía ép cho nhà máy.

Theo ông, về mặt hiệu quả, giá mía chục thương lái thu mua thường cao hơn so với mía nguyên liệu bán cho nhà máy. “Để đạt mục tiêu, đầu tiên Casuco cần có những cam kết về mặt giá cả mới mong thu hút được nông dân”, ông cho biết, nhưng một lần nữa đánh giá, rất khó khả thi trong việc khôi phục ký hợp đồng tiêu thụ, ít nhất trong vụ 2026-2027.

Nông dân chuộng bán mía chục vì giá cao hơn so với giá bán cho nhà máy. Trong ảnh là nông dân bán mía chục cho thương lái. Ảnh: Trung Chánh

Ngưng hoạt động, chấp nhận thua lỗ liên tục!

Trong khi đó, xét về mặt hiệu quả hoạt động, nhà máy đường Phụng Hiệp, là nhà máy duy nhất đang được Casuco quản lý vận hành, thì rơi vào cảnh “ngưng hoạt động”, chấp nhận thua lỗ liên tục.

Ông Hiếu của Casuco xác nhận, vụ ép 2025-2026 (bắt đầu tứ 1-7 năm trước và kết thúc vào 30-6 năm sau), đơn vị này tiếp tục dừng hoạt động đối với nhà máy đường Phụng Hiệp.

Song song với ngưng hoạt động, báo cáo của Casuco, cho thấy đơn vị này chấp nhận khoản lỗ 18,3 tỉ đồng.

Nguyên nhân dẫn đến khoản lỗ được xác định do trong niên độ 2025-2026 Casuco chỉ đạt doanh thu 2 tỉ đồng từ hoạt động tài chính. Trong khi đó, phát sinh khoản chi hơn 20,3 tỉ đồng cho nhiều hạng mục khác nhau, bao gồm chi tiền lương khoảng 3,94 tỉ đồng; trợ cấp mất việc hơn 1,17 tỉ đồng; khấu hao tài sản cố định hơn 12 tỉ đồng và còn lại là các khoản chi cho bảo vệ, điện và chi phí quản lý.

Theo tìm hiểu của KTSG Online, từ sau niên vụ 2022-2023 đến nay, hoạt động kinh doanh của Casuco liên tục rơi vào cảnh “đi xuống” khi nhà máy ngưng hoạt động, chấp nhận thua lỗ hàng chục tỉ đồng mỗi vụ ép.

Trong niên vụ hoạt động gần nhất, đó là năm 2022-2023, sản lượng mía nguyên liệu được đưa vào sản xuất chỉ đạt hơn 14.500 tấn, thấp hơn rất nhiều so với mục tiêu ban đầu. Điều này, khiến Casuco thua lỗ 21,3 tỉ đồng.

Trước đó, trong niên vụ 2021-2022, các chỉ tiêu hoạt động sản xuất kinh doanh của Casuco không đạt kế hoạch đề ra, dẫn đến khoản thua lỗ 1,951 tỉ đồng.

Với thực trạng sản xuất, kinh doanh như nêu trên cùng với việc nông dân trồng mía chủ yếu bán cho mục đích giải khát, liệu kế hoạch khôi phục vùng nguyên liệu của Casuco có khả thi hay không, ngành đường miền Tây có "hồi sinh"?

Trung Chánh