Hơi thở mới trong nghề xưa

Festival sông Hồng năm 2025 đã khép lại, nhưng để lại nhiều dấu ấn đậm nét về các sự kiện văn hóa sôi động, trong đó, nổi bật là không gian văn hóa các dân tộc Lào Cai - trở thành điểm nhấn thu hút du khách. Từ bộ áo váy màu chàm của người Pa Dí, sắc lanh của người Mông đến những đường thêu tỉ mỉ của phụ nữ Dao... không chỉ tôn vinh vẻ đẹp truyền thống mà còn mang đến hơi thở mới trong nghề xưa.

Trang phục kể chuyện nguồn cội

Giữa những sắc phục rực rỡ của các dân tộc vùng cao, trang phục của người Pa Dí ở Mường Khương gây ấn tượng bởi gam chàm chủ đạo và vẻ đẹp tinh tế của những đường cúc bạc nhỏ li ti.

Chỉ khoảng hơn 2.000 người Pa Dí sinh sống tại Lào Cai, nhưng trang phục của họ là một kho tàng văn hóa độc đáo.

Trang phục của người Pa Dí có gam chàm là chủ đạo.

Biểu tượng quan trọng nhất là chiếc mũ “khùn tằng” phỏng theo mái nhà lớn truyền thống.

Theo tập quán, người Pa Dí sống quây quần trong một đại gia đình, khi con cháu lập gia đình ở riêng, họ sáng tạo chiếc mũ như ký hiệu của sự gắn kết, nhắc nhở về cội nguồn.

Chiếc mũ của người Pa Dí đã được điều chỉnh để phù hợp với nhịp sống hiện đại.

Áo của phụ nữ Pa Dí ôm dáng, xẻ nách, khuy cài bên phải; hoa văn cúc bạc chạy xiên từ cổ xuống ngang hông tạo nên vẻ thanh thoát.

Váy dài đến mắt cá chân, kết hợp tạp dề xanh chàm viền trắng, tạo nên tổng thể hài hòa.

Từ việc làm cứng mũ bằng nhựa cây rừng đến cách tạo form bằng chất liệu bền hơn, người Pa Dí linh hoạt điều chỉnh để trang phục phù hợp nhịp sống hiện đại.

Nhờ đó, bộ trang phục được sử dụng được cả trong lễ hội, sự kiện và trong đời sống thường ngày của mọi lứa tuổi.

Độc đáo những đường thêu trên trang phục của người Mông

Trong không gian trưng bày văn hóa dân tộc Mông, chị Vàng Thị Mỷ, xã Tả Phìn, miệt mài thêu từng mũi chỉ nhỏ như hạt sương trên tấm vải lanh. Để có được tấm vải ấy, người Mông phải trải qua nhiều công đoạn công phu: trồng lanh, giã lanh, se sợi, dệt vải, nhuộm chàm, rồi mới đến thêu hoa văn.

Chị Vàng Thị Mỷ, xã Tả Phìn kể: Ngày xưa chỉ thêu màu đỏ, màu vàng trên nền vải chàm xanh đen. Giờ chúng tôi phối thêm chỉ màu tím, xanh để sản phẩm màu sắc hơn, phục vụ nhu cầu của khách du lịch.

Những chiếc túi, ví, khăn thổ cẩm được sáng tạo với nhiều kiểu dáng mới, mẫu mã đa dạng, phong phú hơn.

Nhưng ẩn sau sự đổi mới vẫn là băn khoăn của nhiều người yêu văn hóa truyền thống như chị Mỷ. Bởi để thêu hoàn chỉnh được một bộ váy áo phụ nữ Mông có khi phải làm cả năm mới xong...

Những người như chị Mỷ vừa giữ nghề, vừa giữ cả ký ức của tộc người, để sợi lanh không đứt đoạn trong dòng chảy hiện đại.

Túi thêu tay của người Mông xã Tả Phìn.

Người Dao đỏ giữ hồn trong từng họa tiết

Nếu thổ cẩm của đồng bào dân tộc Mông mang hơi thở mạnh mẽ của núi đá, thì họa tiết của người Dao đỏ lại là bản trường ca về thiên nhiên và gia đình.

Trong gian trưng bày thổ cẩm của dân tộc Dao, chị Lý Tả Mẩy, người Dao đỏ ở xã Tả Phìn giới thiệu với du khách về tấm thêu cổ - hội tụ đầy đủ các họa tiết bản mệnh của dân tộc.

Từ hình ảnh cây thông tượng trưng cho sức sống bền bỉ, chân mèo tượng trưng sự linh hoạt, hình bố mẹ, con cháu thể hiện sự sum vầy, ruộng bậc thang gợi nhớ đến nếp sống canh tác trên núi... đều được phụ nữ người dân tộc Dao tỉ mẩn thêu lên từng tấm vải.

Không gian trưng bày văn hóa dân tộc Dao tại Festival sông Hồng năm 2025.

Kỹ thuật thêu gần như không thay đổi qua nhiều thế hệ, nhưng vật liệu đã khác. Ngày nay, chỉ thêu mua sẵn mảnh và sáng hơn, dễ thêu hơn, nhưng không bền màu bằng chỉ nhuộm tự nhiên.

“Để có một chiếc áo váy truyền thống dân tộc Dao, phải thêu hoa văn cả năm mới đủ. Ngày nay, nhiều bạn trẻ đi học rồi đi làm nên không có thời gian để ngồi thêu từng mũi chỉ nữa” - chị Mẩy tâm sự.

Tuy nhiên, chính sự kiên trì của các nghệ nhân lâu năm đã giúp nghề truyền thống được lưu giữ. Trong từng bộ trang phục được mang đến festival, dù có chỉnh lại sắc độ hay đường nét để phù hợp ánh sáng sân khấu, linh hồn của nghề vẫn còn nguyên vẹn.

Sự thay đổi lớn nhất của nghề làm thổ cẩm truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Lào Cai không chỉ nằm ở sản phẩm mà ở cách người trẻ đưa sản phẩm ra ngoài bản.

Nhờ họ, thổ cẩm Lào Cai không còn chỉ là “đặc sản” trong những dịp lễ, tết, mà trở thành sản phẩm văn hóa có sức cạnh tranh.

Những tấm vải thêu dùng để may quần, áo của người Dao.

Sức sống mới của nghề xưa

Hơi thở mới trong nghề xưa không phải là sự phá bỏ, mà là quá trình hài hòa giữa bảo tồn và sáng tạo.

Người Pa Dí cải tiến chiếc mũ mà vẫn giữ mái nhà truyền thống. Người Mông thêm màu mới nhưng không đánh mất họa tiết tổ tiên. Người Dao làm sợi chỉ mảnh hơn nhưng vẫn giữ câu chuyện trong mỗi hoa văn.

Điều đáng mừng hơn cả: giới trẻ không quay lưng với nghề, mà đang tìm cách kể lại câu chuyện của dân tộc bằng ngôn ngữ của thời đại.

Hồng Lý - Nông Văn Quý