Không thuốc lá - Vì sức khỏe cộng đồng

Bệnh nhân mắc phổi tắc nghẽn mãn tính điều trị tại Bệnh viện Phổi Thanh Hóa.

Phóng viên: Thưa bác sĩ, từ thực tế công tác tại Khoa Cấp cứu - Bệnh viện Phổi Thanh Hóa, bác sĩ thường tiếp nhận những bệnh lý nào có liên quan trực tiếp đến thuốc lá?

ThS. BSNT Vương Thị Hường: Theo báo cáo, trong năm 2022, trên toàn thế giới có khoảng 1,3 tỷ người hút thuốc lá. Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ hút thuốc lá cao trên thế giới. Trong khói thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất. Trong đó có hàng trăm loại có hại cho sức khỏe, 70 chất gây ung thư. Hút thuốc lá gây rất nhiều ảnh hưởng bất lợi đến sức khỏe con người như gây tổn thương phổi, dẫn đến suy hô hấp mạn tính, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch và đột quỵ gấp nhiều lần, gây ung thư... Tại Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Phổi Thanh Hóa tiếp nhận rất nhiều bệnh lý liên quan trực tiếp đến thuốc lá, thường gặp nhất là bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT), đợt cấp hen phế quản, viêm phế quản mạn và các trường hợp suy hô hấp cấp trên nền BPTNMT. Bên cạnh đó, có không ít ca ung thư phổi giai đoạn muộn, phù phổi cấp do bệnh mạch vành và đột quỵ ở người hút thuốc lâu năm. Có thể khẳng định, thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu khiến người bệnh nhập viện cấp cứu với tình trạng nặng, diễn biến nhanh và khó kiểm soát.

Phóng viên: Nhiều người vẫn cho rằng chỉ người hút thuốc mới bị ảnh hưởng. Dưới góc độ chuyên môn, bác sĩ đánh giá như thế nào về tác hại của khói thuốc thụ động?

ThS. BSNT Vương Thị Hường: Theo Bộ Y tế và các chuyên gia, hút thuốc lá thụ động (hít khói thuốc) cực kỳ nguy hiểm, gây bệnh tật nghiêm trọng như ung thư, tim mạch, hô hấp, đột quỵ, đặc biệt ở trẻ em (chậm phát triển trí tuệ, viêm nhiễm) và phụ nữ mang thai (dị tật, sinh non, sảy thai). Việc sử dụng thuốc lá liên quan đến 25 căn bệnh: đột quỵ, mạch vành, BPTNMT, ung thư phổi... là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam. Ước tính mỗi năm có khoảng 104.300 ca tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá, trong đó hút thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong và hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tại các cơ sở y tế nhiều trường hợp trẻ viêm đường hô hấp tái diễn, người cao tuổi bùng phát đợt cấp COPD/hen phế quản khi sống trong môi trường có khói thuốc. Vì vậy, khói thuốc thụ động cũng gây hậu quả không kém người hút trực tiếp.

Phóng viên: Bác sĩ có thể chia sẻ một trường hợp bệnh nhân cụ thể mà bác sĩ từng trực tiếp cấp cứu, để thấy rõ hậu quả nặng nề của việc hút thuốc hoặc hít phải khói thuốc kéo dài?

ThS. BSNT Vương Thị Hường: Tại bệnh viện đã tiếp nhận bệnh nhân nam, 76 tuổi, nghề nghiệp làm ruộng, có tiền sử hút thuốc lá trên 30 năm (khoảng 10 - 20 điếu/ngày), đã bỏ thuốc lá 20 năm, COPD hơn 10 năm GOLD IV, nhóm E, THA, suy tim. Diễn biến nhập viện cấp cứu trong tình trạng khó thở liên tục 2 thì co kéo cơ hô hấp phụ, tím môi đầu chi, đau ngực, ho khạc đờm kéo dài nhiều ngày. SpO2 85% (thở oxy kính 3l/ph). Kết quả X-quang & CT ngực cho thấy khí phế thũng nặng, biến chứng viêm phổi bội nhiễm, dấu hiệu tăng áp lực động mạch phổi. Khí máu tăng CO2, đe dọa suy hô hấp cấp trên nền BPTNMT giai đoạn cuối. Bệnh nhân được thở máy KXN 24h, kháng sinh phổ rộng, giãn phế quản, corticoid đường tĩnh mạch, hạ áp... Đánh giá chức năng hô hấp sau ổn định cho thấy, FEV1 giảm trầm trọng, tổn thương phổi không hồi phục, phụ thuộc oxy và thở máy không xâm nhập dài hạn, chi phí điều trị rất lớn so với mức sống trung bình của bệnh nhân.

Từ ca bệnh cho thấy, hút thuốc lá kéo dài không chỉ gây BPTNMT, mà còn gây ra: suy hô hấp nguy kịch, viêm phổi bội nhiễm nặng, tăng gánh nặng tài chính, giảm chất lượng cuộc sống và khả năng lao động. Quan trọng hơn, phần lớn tổn thương không hồi phục, và cơ hội điều trị hiệu quả rất thấp khi vào viện muộn.

Ca lâm sàng 2, bệnh nhân nữ 60 tuổi, tiền sử không hút thuốc lá, viêm phế quản mạn tính nhiều năm. Sống chung với chồng và bố chồng đều hút thuốc lá trong nhà (1 - 2 bao/ngày). Bệnh nhân có triệu chứng ho, khò khè tái diễn nhiều tháng, vào viện vì ho, đau ngực, khó thở nhiều, thở rít ho đờm vàng, bệnh nhân được điều trị tạm ổn định đo chức năng hô hấp cho thấy rối loạn thông khí tắc nghẽn mức độ trung bình, không đáp ứng với thuốc giãn phế quản. Từ đó cho thấy, khói thuốc lá không chỉ hại cho người hút, mà còn có thể khiến người thân nhập viện cấp cứu vì suy hô hấp, gây tổn thương phổi nặng, viêm đường thở mạn tính và có nguy cơ tử vong nếu chậm trễ cấp cứu.

Phóng viên: Hiện nay, thuốc lá điện tử đang được nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, sử dụng vì cho rằng “ít hại hơn thuốc lá điếu”. Quan điểm của bác sĩ về vấn đề này ra sao?

ThS. BSNT Vương Thị Hường: Quan niệm cho rằng thuốc lá điện tử ít độc hại hơn thuốc lá điếu là hoàn toàn sai lầm. Dù không tạo khói theo cách truyền thống, thuốc lá điện tử vẫn đưa vào cơ thể nhiều chất độc như nicotine, formaldehyde, kim loại nặng và các hóa chất tạo mùi. Quá trình đốt nóng dung dịch vape có thể tạo ra những sản phẩm phân hủy nguy hiểm, gây tổn thương phổi cấp tính (EVALI), viêm phế quản, rối loạn hô hấp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim mạch. Hơn nữa, nicotine trong thuốc lá điện tử vẫn tạo nghiện mạnh, đặc biệt ở giới trẻ, dẫn đến nguy cơ chuyển sang hút thuốc lá điếu hoặc sử dụng song song. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc sử dụng ENDS ảnh hưởng đến hệ hô hấp, tim mạch và tăng nguy cơ ung thư, tăng nguy cơ mắc bệnh răng miệng và các vấn đề sức khỏe khác bao gồm các triệu chứng tiêu hóa, phổ biến nhất là đau vùng thượng vị, buồn nôn và nôn, tiêu chảy và xuất huyết tiêu hóa.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, không có sản phẩm thuốc lá nào là an toàn cho sức khỏe. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có chứa nicotine, vẫn là sản phẩm gây nghiện. Tất cả các sản phẩm thuốc lá đều gây hại đối với sức khỏe. Việc tuyên truyền thuốc lá nung nóng ít hóa chất độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống sẽ gây hiểu nhầm cho người sử dụng về tác hại của thuốc lá nung nóng. Hiện nay đã có ít nhất 34 quốc gia và vùng lãnh thổ áp dụng chính sách cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử. Ở nước ta, ngày 11/12/2025 Quốc hội đã chính thức thông qua luật cấm các hoạt động đầu tư, kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Phóng viên: Từ góc độ một bác sĩ trực tiếp điều trị cho bệnh nhân mắc bệnh phổi, bác sĩ muốn gửi thông điệp gì tới người dân để cùng xây dựng môi trường sống không khói thuốc?

ThS. BSNT Vương Thị Hường: Là bác sĩ trực tiếp cấp cứu và điều trị các bệnh lý về hô hấp, tim mạch do thuốc lá gây ra, tôi nhìn thấy rất rõ những tổn thương âm thầm nhưng vô cùng nặng nề mà khói thuốc gây ra cho phổi, cho tim và cho chính cuộc sống của mỗi gia đình. Hút thuốc hay hít khói thuốc thụ động đều có thể cướp đi hơi thở và sức khỏe của những người thân yêu quanh bạn.

Vì vậy, tôi mong mỗi người hãy bắt đầu thay đổi từ những hành động nhỏ: không hút thuốc trong nhà, trong xe, tại nơi làm việc và khu vực công cộng; tôn trọng quyền được hít thở không khí trong lành của người khác; nói không với thuốc lá điện tử.

Một môi trường sống không khói thuốc không chỉ bảo vệ sức khỏe, mà còn tạo ra một cộng đồng văn minh, an toàn và hạnh phúc hơn. Hãy cùng nhau xây dựng mái nhà, cơ quan, trường học và bệnh viện trở thành những nơi có chỉ số “không khói thuốc” cao nhất. Mỗi hơi thở trong lành hôm nay chính là món quà sức khỏe cho thế hệ mai sau.

Phóng viên: Xin cảm ơn ThS.BSNT Vương Thị Hường.

Tô Hà (thực hiện)