Luật Thủ đô năm 2024 - Quyết sách lập pháp đột phá, khơi thông 'điểm nghẽn' thể chếBài 2: Hiệu ứng lan tỏa, tác động mạnh mẽ

Những chuyển động ấn tượng không chỉ khẳng định hiệu ứng lan tỏa của Luật Thủ đô năm 2024, mà còn đem đến bức tranh đáng chờ đợi về một mạng lưới giao thông Thủ đô hiện đại, xứng tầm.

Tuyến đường sắt đô thị số 3, đoạn Nhổn - Cầu Giấy. Ảnh: Tuấn Khải

Mô hình chiến lược làm thay đổi cả chất và lượng

Hà Nội vẫn đang phải đối diện với hàng loạt “bài toán” khó về quản lý, xây dựng và phát triển hạ tầng giao thông, nhất là tình trạng ùn tắc giao thông vẫn nổi lên là vấn đề nóng bỏng, đòi hỏi những lời giải căn cơ, bài bản, lâu dài.

PGS.TS Hoàng Tùng, Hiệu trưởng Trường Đại học Xây dựng Hà Nội nhận định, thành phố Hà Nội hiện có mô hình gần giống với Paris mở rộng: Một "thành phố trung tâm" (intra-muros) và vành đai ngoại vi rộng lớn (peri-urbain và rural). Mô hình này không xóa bỏ ranh giới hành chính truyền thống, mà tạo ra một cấp quản lý vùng có thẩm quyền trong các lĩnh vực như quy hoạch không gian, phát triển kinh tế, nhà ở, môi trường và giao thông.

Tuy nhiên, theo ông, hạ tầng giao thông của Hà Nội hiện nay thiếu kết nối vùng lõi - ngoại vi, tuyến metro chưa đủ tầm bao phủ, các khu dân cư mới xa trung tâm phụ thuộc hoàn toàn vào xe cá nhân. Các khu vực phát triển còn chưa gắn với hạ tầng giao thông công cộng - đi ngược lại mô hình TOD (Transit-Oriented Development).

Những “điểm nghẽn” trên đây có cơ hội được giải quyết trong tương lai với những cơ chế đặc thù, vượt trội được quy định trong Luật Thủ đô năm 2024, cụ thể tại Chương III (từ Điều 17 đến Điều 32) tập trung vào xây dựng và phát triển Thủ đô, trao quyền phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền thành phố, giúp huy động nguồn lực xã hội hóa, tháo gỡ vướng mắc về quy hoạch, đầu tư và quản lý.

Trong đó, Điều 17 quy định rõ quy hoạch xây dựng Thủ đô phải đồng bộ với quy hoạch quốc gia, ưu tiên hạ tầng giao thông và đô thị bền vững. Điều 30 nhấn mạnh phát triển hạ tầng kỹ thuật, giao thông với các chính sách đặc thù như khuyến khích đầu tư đường sắt đô thị, xe buýt, bãi đỗ xe và phương tiện phát thải thấp; hạn chế xe cá nhân vào trung tâm để giảm ùn tắc; áp dụng phí giảm ùn tắc. Đặc biệt, Điều 31 quy định mô hình TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng), cho phép UBND thành phố điều chỉnh quy hoạch phân khu, chỉ tiêu kiến trúc trong khu vực TOD, khai thác giá trị tăng thêm từ đất để tái đầu tư hạ tầng.

Ngoài ra, Điều 28 quy định về bảo vệ môi trường bổ sung vùng phát thải thấp (LEZ), cấm xe tải nặng chạy dầu diesel và hạn chế xe cá nhân gây ô nhiễm. Luật còn trao quyền chủ động cho HĐND thành phố quyết định danh mục dự án trọng điểm (Điều 37), hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT) và thử nghiệm công nghệ mới (Điều 25).

Nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển Đặng Huy Đông cho rằng, quy định tại Điều 31 chính là điểm nhấn rất lớn có thể làm thay đổi cả về chất và lượng trong phát triển đô thị Hà Nội trong thời gian tới. Với quy định của Luật Thủ đô năm 2024, Hà Nội có thể rút ngắn thủ tục đầu tư dự án TOD từ 18 tháng xuống còn 12 tháng và huy động nguồn vốn xã hội hóa lên đến 50% tổng đầu tư.

Tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông. Ảnh: Đỗ Tâm

Tăng tốc đầu tư, lấy đường sắt đô thị làm động lực

Chỉ sau chưa đầy một năm Luật có hiệu lực thi hành (từ ngày 1-1-2025), cấp ủy, chính quyền thành phố Hà Nội đã vào cuộc mạnh mẽ nhằm cụ thể hóa Luật Thủ đô năm 2024, đẩy mạnh phát triển hệ thống giao thông, giải bài toán ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường. HĐND thành phố đã thông qua hàng loạt nghị quyết then chốt góp phần tăng tốc đầu tư các dự án trọng điểm như đường sắt đô thị, đường vành đai, đồng thời triển khai mô hình vùng phát thải thấp...

Trong đó, HĐND thành phố đã thông qua Nghị quyết ban hành Danh mục các công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội (thi hành khoản 3 Điều 19 Luật Thủ đô năm 2024). HĐND thành phố cũng đã thông qua Nghị quyết về Đề án Giao thông thông minh.

Đặc biệt, HĐND thành phố Hà Nội đã ban hành Nghị quyết quy định chi tiết trình tự, thủ tục quyết định chủ trương đầu tư, chấp thuận chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư đối với các dự án quy định tại điều 37 của Luật Thủ đô. Nghị quyết mở đường đưa hàng loạt cơ chế đặc thù, vượt trội của Luật vào cuộc sống như: Việc quyết định danh mục dự án trọng điểm, áp dụng phương thức PPP (đối tác công tư), triển khai dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD không giới hạn tổng mức vốn đầu tư, bao gồm cả trường hợp sử dụng đất có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa nước từ 2 vụ trở lên...

Với quan điểm phát triển đường sắt đô thị không chỉ là câu chuyện của giao thông, mà là “chìa khóa” cho sự phát triển đô thị bền vững, là động lực để tái cấu trúc không gian đô thị theo định hướng TOD, Hà Nội đã đẩy nhanh tốc độ đầu tư các tuyến đường sắt đô thị.

Ngoài hai đoạn tuyến đã đi vào vận hành, thành phố đang tập trung thi công đoạn 4km ngầm tuyến Nhổn - Ga Hà Nội theo kế hoạch, dự kiến hoàn thành khoan hầm trong quý I-2026 và chuyển sang lắp đặt thiết bị.

Điều vui mừng là ngày 9-10, Hà Nội đã khởi công tuyến đường sắt 2.1 đoạn Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo, đồng thời ban hành quyết định phê duyệt phương án tuyến công trình, vị trí công trình theo tuyến và phê duyệt Đồ án điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chi tiết khu depot Xuân Đỉnh, tỷ lệ 1/500. Tuyến đường sắt số 5: Văn Cao - Ngọc Khánh - Láng - Hòa Lạc cũng đang được chuẩn bị đầu tư để cuối năm nay khởi công. Các dự án đường sắt đô thị khác theo quy hoạch như tuyến số 2A kéo dài đến Xuân Mai, tuyến 3.2 ga Hà Nội – Ngọc Hồi cũng đang được tích cực chuẩn bị đầu tư.

Theo Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố, Phó Trưởng ban Chỉ đạo các dự án đường sắt trên địa bàn thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn, thành phố cũng đã chỉ đạo nghiên cứu điều chỉnh Quy hoạch tổng thể giao thông vận tải Thủ đô để chuẩn hóa hạ tầng kỹ thuật mạng lưới đường sắt đô thị, trong đó đặc biệt chú trọng phát triển không gian ngầm hướng tới đa mục tiêu; quy hoạch chi tiết từng tuyến, xác định cụ thể tuyến nào có TOD, khu vực TOD ở vị trí nào để xây dựng danh mục kêu gọi đầu tư.

Về môi trường, HĐND thành phố Hà Nội đã ban hành nghị quyết về triển khai vùng phát thải thấp (LEZ) thí điểm tại quận Hoàn Kiếm và quận Ba Đình cũ, hạn chế xe xăng dầu, khuyến khích xe điện và giao thông công cộng, góp phần giảm phát thải PM2.5, cải thiện chất lượng không khí...

Tại ga Cát Linh của tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông, có nhiều tuyến xe buýt kết nối để hành khách sử dụng giao thông công cộng thuận tiện. Ảnh: Tuấn Khải

“Chìa khóa vàng” và tinh thần bứt phá

Những bước đi này cho thấy sự chủ động của Hà Nội, khẳng định vai trò dẫn dắt trong phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, hướng tới mục tiêu "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại" theo Nghị quyết số 15-NQ/TƯ ngày 5-5-2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Tuy nhiên, để TOD trở thành động lực trong công cuộc tái cấu trúc đô thị Hà Nội, tạo bước đột phá hình thành diện mạo tương lai, đòi hỏi những bước đi mạnh bạo mang tầm nhìn chiến lược. Các chuyên gia cho rằng việc nghiên cứu điều chỉnh Quy hoạch tổng thể giao thông vận tải Thủ đô để chuẩn hóa và gắn với TOD là sự tiếp cận đúng hướng như vậy.

GS Lã Ngọc Khuê, nguyên Thứ trưởng Bộ Giao thông vận tải tin rằng nếu có các giải pháp tốt, thành phố Hà Nội đủ sức tổ chức và vận hành mạng lưới giao thông đô thị đạt tỷ lệ sử dụng giao thông công cộng 50% (vào năm 2030); đồng thời, đưa Thủ đô thoát khỏi vị thế là thành phố ô nhiễm và ùn tắc giao thông vào bậc nhất, nhì trên thế giới.

Ông cho rằng, điều đầu tiên Hà Nội cần làm là hoàn thành dứt điểm trong năm 2027 các công trình giao thông trọng điểm có vai trò quan trọng trong việc kiến tạo mạng lưới giao thông công cộng. Thành phố cần thiết lập mạng lưới xe buýt rộng khắp trên địa bàn, khép kín từ đoạn phía Tây của Vành đai 4 nối dài bên phía tả ngạn sông Hồng. Mạng lưới đó phải đáp ứng yêu cầu tiếp cận cho tất cả cư dân khu vực trung tâm thành phố trong bán kính đi bộ khoảng 500m.

GS.TSKH Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, Hà Nội phải tập trung TOD tại Vành đai 4 và Vành đai 5 để giảm tải nội đô.

TS.KTS. Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam đề xuất Hà Nội xây dựng chiến lược TOD riêng, tích hợp vào Quy hoạch Thủ đô 2021-2030, ưu tiên không gian ngầm tại nội đô lịch sử như Hoàn Kiếm. TS Lê Duy Bình, chuyên gia kinh tế và quy hoạch đô thị, đề nghị Hà Nội nên tích hợp TOD vào quy hoạch phân khu, thí điểm tại 3 lớp khu vực (lõi, chính, mở rộng) quanh nhà ga, kết hợp PPP với doanh nghiệp Nhật Bản - Hàn Quốc để thu hút 5 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, hướng tới đảm bảo tỷ lệ sử dụng giao thông công cộng cao.

Kinh nghiệm phát triển đô thị cho thấy, tập trung áp dụng các cơ chế đặc thù, vượt trội, với trọng tâm áp dụng phương thức đầu tư đối tác công tư (PPP) và mô hình TOD có thể tạo ra những thay đổi đột phá về hạ tầng giao thông và diện mạo đô thị trong vòng 10-20 năm.

Thực tiễn tại các đô thị tiêu biểu như Singapore hay Tokyo (Nhật Bản) chính là minh chứng sống động đem lại niềm tin và hy vọng cho Hà Nội với chiếc “chìa khóa vàng” Luật Thủ đô năm 2024 và tinh thần tiên phong, bứt phá của kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

(Còn nữa)

Nhóm phóng viên