Miễn thuế dưới 500 triệu đồng: Hộ kinh doanh doanh thu 501 triệu bước vào 'vùng quản lý' thế nào?

Sáng 10/12, với hơn 92% đại biểu tán thành, Quốc hội đã thông qua Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), đánh dấu bước thay đổi quan trọng trong chính sách thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh. Điểm trọng tâm của lần điều chỉnh này là nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế lên 500 triệu đồng/năm, gấp 5 lần mức hiện hành 100 triệu đồng. Với quy định mới, hộ kinh doanh có doanh thu dưới mức này sẽ được miễn cả VAT và thuế thu nhập cá nhân, đồng thời chuyển từ cơ chế khoán sang tự kê khai và nộp thuế từ ngày 1/1/2026.

THAY ĐỔI CĂN BẢN NGHĨA VỤ THUẾ

Trong giai đoạn thẩm tra, Chính phủ từng đề xuất ngưỡng 200 triệu đồng, song nhiều đại biểu cho rằng mức này chưa phản ánh đúng thực tế hoạt động kinh doanh và chưa đảm bảo công bằng cho nhóm hộ có quy mô nhỏ. Theo báo cáo giải trình, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết việc nâng ngưỡng lên 500 triệu đồng sẽ giúp khoảng 2,3 triệu hộ tương đương 90% tổng số hộ kinh doanh không phải nộp thuế, đồng thời giảm thu ngân sách khoảng 11.800 tỷ đồng mỗi năm. Đây là bước điều chỉnh được đánh giá có tác động an sinh lớn và phù hợp với bối cảnh phục hồi kinh tế.

Bên cạnh thay đổi ngưỡng miễn thuế, luật mới lần đầu áp dụng cơ chế tính thuế theo lợi nhuận (doanh thu trừ chi phí) đối với hộ kinh doanh. Với các hộ có doanh thu dưới 3 tỷ đồng/năm và xác định được chi phí đầu vào, mức thuế suất 15% trên phần lãi sẽ được áp dụng, tương đương ưu đãi dành cho doanh nghiệp siêu nhỏ. Nhóm có doanh thu từ 3 đến 50 tỷ đồng sẽ áp dụng thuế suất 17%, và mức 20% cho hộ kinh doanh trên 50 tỷ đồng. Trong trường hợp không xác định được chi phí, hộ vẫn nộp thuế theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu như hiện nay nhưng được trừ đi khoản doanh thu không chịu thuế, thay vì tính từ đồng đầu tiên.

Việt Nam hiện có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh. Năm 2024, nhóm này đóng góp khoảng 26.000 tỷ đồng vào ngân sách, và trong 6 tháng đầu năm 2025 đã đạt hơn 17.000 tỷ đồng.

Tại Tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai với hộ kinh doanh”, bà Lê Thị Duyên Hải, Phó tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, cho biết việc đăng ký thuế hiện sử dụng mã định danh cá nhân thay cho mã số thuế riêng. Điều này đồng nghĩa mọi hộ kinh doanh, trừ các hoạt động rất nhỏ thuộc nông, lâm, ngư nghiệp và làm muối đều phải đăng ký kinh doanh, trước khi phát sinh nghĩa vụ thuế.

Bà Lê Thị Duyên Hải giải đáp các thắc mắc của hộ kinh doanh tại tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai với hộ kinh doanh”

Tuy nhiên, thực tế hiện nay nhiều cá nhân kinh doanh đã thuộc diện quản lý của cơ quan thuế, tức là đã đăng ký thuế nhưng chưa đăng ký kinh doanh. Khi phát sinh nhu cầu sử dụng hóa đơn hoặc các khoản thu nhập từ hoa hồng, đại lý, các hộ mới tiến hành đăng ký kinh doanh.

Đại diện cơ quan tư vấn thuế chỉ ra rằng, về việc khai thuế, đối với hộ khoán, thủ tục rất đơn giản, thực hiện một lần trong năm. Việc khai này chủ yếu nhằm xác định doanh thu, không phát sinh số thuế phải nộp về thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân. Cơ quan thuế sẽ thông báo rằng doanh thu ước tính của hộ kinh doanh trong năm.

Đối với các hộ kê khai, phần lớn thuộc nhóm thu nhập từ hoạt động kinh doanh thông thường như bán hàng, dịch vụ ăn uống, tạp hóa, cung cấp dịch vụ và thực hiện nghĩa vụ thuế theo bảng tỷ lệ thuế suất hiện hành.

Đối với các hộ kinh doanh hợp tác với doanh nghiệp, chẳng hạn làm đại lý bán hàng, đại lý xổ số, bán hàng đa cấp hoặc cho thuê nhà, cho thuê tài sản, tức là có quan hệ đầu vào hoặc đầu ra với tổ chức, thì doanh nghiệp hoặc tổ chức hợp tác sẽ thực hiện khai thay, nộp thay. Như vậy, gần như chỉ có nhóm hộ thuộc nhóm A trong diện kê khai là trực tiếp tự kê khai và nộp thuế.

LO LẮNG CỦA HỘ KINH DOANH KHI BƯỚC KHỎI “VÙNG AN TOÀN”

Theo bà Hải, dù doanh thu thực tế của nhiều hộ chưa đạt ngưỡng 500 triệu đồng để phải nộp thuế, đặc biệt trong giai đoạn đầu áp dụng, các hộ vẫn cần chuẩn bị sớm cho lộ trình kê khai từ 2026. Các ngành như nhà thuốc, cho thuê nhà… được dự báo gần như chắc chắn vượt ngưỡng và sẽ phải bước vào cơ chế kê khai đầy đủ.

Chuẩn bị cho tinh thần vượt ngưỡng 500 triệu thì các hộ kinh doanh phải tập làm quen với phần mềm bán hàng, quản lý đơn hàng và doanh thu là bước đi quan trọng, dù chưa bị bắt buộc phải xuất hóa đơn điện tử ngay từ ngày 1/1/2026. Khi sử dụng công nghệ, việc phát hành hóa đơn điện tử chỉ là thao tác đơn giản, tạo nền tảng thuận lợi khi cơ chế bắt buộc áp dụng.

Giải pháp tối ưu theo chuyên gia là hộ kinh doanh nên chuyển dần sang sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, mô hình khép kín từ bán hàng, tính tiền, thanh toán tới xuất hóa đơn. Việc triển khai sớm giúp các hộ tránh cú sốc chuyển đổi và xây dựng hệ thống sổ sách minh bạch, thuận lợi trong quản lý.

Hộ khoán trước đây nằm trong một vùng có thể coi là an toàn, không phải sử dụng hóa đơn, không có sổ sách kế toán và doanh thu cũng không phải lo nhiều về tính chính xác. Với hộ khoán, doanh thu ước tính đầu năm chỉ phải điều chỉnh nếu số thuế phải nộp thay đổi trên 50%, còn lại sẽ điều chỉnh sang năm sau. Vì vậy, hộ khoán gần như không quá lo lắng nếu doanh thu thực tế tăng giảm trong biên độ dưới 50%.

“Khi chuyển sang kê khai, hộ kinh doanh phải chịu trách nhiệm về từng đồng doanh thu thực tế phát sinh và nếu có thay đổi thì phải khai bổ sung ngay khi vượt ngưỡng. Đây chính là điểm khiến các hộ khoán hiện nay lo lắng khi chuyển từ thuế khoán sang kê khai, bởi họ sẽ phải theo dõi doanh thu thường xuyên. Trước đây họ ít quan tâm, chỉ khi doanh thu đột biến mới phải điều chỉnh, còn bây giờ phải theo dõi liên tục và chịu trách nhiệm về sự chính xác của số liệu”, bà Duyên Hải nhấn mạnh.

Có thể chia sẻ rằng lo lắng lớn nhất của các hộ kinh doanh hiện nay liên quan đến nghĩa vụ thuế chính là trách nhiệm về tính chính xác của doanh thu kê khai. Ngoài ra còn có những lo lắng khác. Cách tính thuế đối với hộ khoán và hộ kê khai thực chất không khác nhau. Điểm khác biệt duy nhất nằm ở chỗ doanh thu: hộ khoán sử dụng doanh thu ước tính ổn định từ đầu năm, còn hộ kê khai sử dụng doanh thu thực tế phát sinh.

Bên cạnh đó, chuyên gia cũng chia sẻ với các hộ kinh doanh về nỗi lo liên quan đến xử phạt khi Nghị định mới đã thay đổi cách tính mức phạt. Thay vì phạt theo từng hóa đơn vi phạm như trước, hiện cơ quan quản lý xem các trường hợp cùng tính chất là một hành vi vi phạm với tình tiết tăng nặng tùy số lượng hóa đơn. Mặc dù mức phạt vẫn có thể lên đến hàng triệu hoặc chục triệu đồng, quy định mới được đánh giá là hợp lý và giảm áp lực đáng kể cho hộ kinh doanh.

Với những thay đổi mang tính cấu trúc trong chính sách thuế, năm 2026 sẽ là thời điểm bản lề để hình thành hệ thống quản lý thuế minh bạch, công bằng hơn giữa các mô hình kinh doanh. Chủ động chuyển đổi, chuẩn hóa công cụ quản lý là chìa khóa để các hộ kinh doanh hòa nhập với lộ trình cải cách này mà không bị động hoặc chịu thiệt.

Huyền Ly