Mohamad - Người nặng lòng với nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Chăm

Ông Mohamad miệt mài bên khung dệt thổ cẩm. Ảnh: Vũ Hạnh

Ông Mohamad là người dân tộc Chăm, sinh năm 1958, ở tại tổ 4, ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang. Ông tốt nghiệp Đại học Sư phạm Cần Thơ năm 1983. Vừa dạy học, vừa làm dệt tại gia đình, nhưng do hoàn cảnh kinh tế khó khăn nên năm 1991, ông xin nghỉ dạy học để toàn tâm, toàn ý với nghề dệt thổ cẩm gia truyền.

Phụ giúp cha mẹ ngay từ khi còn nhỏ, Mohamad cùng các chị gái làm những việc nhẹ nhàng như phơi chỉ, suốt chỉ, quay sợi... Mẹ mất sớm, sức khỏe của cha cũng yếu dần theo tuổi tác, với niềm đam mê nghề dệt thổ cẩm, Mohamad cùng vợ cố gắng giữ nghề gia truyền.

Theo lời ông Mohamad, để làm ra những tấm thổ cẩm đẹp thì cần phải trải qua các công đoạn làm thủ công tỉ mỉ, chi tiết, khéo léo, cẩn trọng của người dệ, như: Ngâm sợi qua đêm; tẩy trắng; tạo hoa văn; nhuộm màu; xả vải; phơi khô; suốt ép; mắc sợi dọc; quấn trục và cuối cùng là dệt ra sản phẩm. Đặc biệt, công đoạn nhuộm màu sợi, màu vải luôn là khâu quan trọng và có những bí quyết khác nhau được lưu truyền từ nhiều đời.

Ông Mohamad cho biết, do giá thành nguyên liệu nhuộm công nghiệp cho vải thổ cẩm rẻ và bền nên hiện nay vải thổ cẩm không còn nhuộm bằng chất liệu có từ thiên nhiên như Keiest (mủ cây), Pahud (vỏ cây), mặc nưa (trái cây) như trước nữa. Nhưng, sản phẩm thổ cẩm với những hoa văn truyền thống tinh xảo được tạo trên xà rông và thổ cẩm, cơ bản vẫn giữ được nét văn hóa độc đáo, đặc trưng như: Hoa văn mặt võng, con thoi, lồng đèn, ô vuông, cánh quạt, răng cưa, mặt trời, hoa lá...

Hoa văn trên vải thổ cẩm của người Chăm chứa đựng nhiều ý nghĩa về thiên nhiên, cảnh sinh hoạt trong cuộc sống lao động và phong tục, tập quán, văn hóa. Với kỹ thuật thủ công khéo léo, mang tính thẩm mỹ cao, dễ sử dụng, giá cả phải chăng, phù hợp với thị hiếu nên sản phẩm thổ cẩm của người Chăm được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng, nhất là khăn rằn làm bằng vải cotton 100%, xà rông với 60% cotton và 40% tơ rất mềm mại.

Ngoài việc chuyên sản xuất xà rông, khăn rằn, cơ sở dệt thổ cẩm của ông Mohamad còn dệt thêm những sản phẩm mới bằng hoa văn thổ cẩm với nhiều màu sắc khác nhau và may thành các túi xách mẫu mã đa dạng để phục vụ du khách. Bên cạnh khách hàng truyền thống là khách du lịch trong và ngoài tỉnh, cơ sở dệt của ông Mohamad còn được các đại lý thu mua ứng trước 50% nguyên vật liệu như sợi, phụ liệu và thêm nguồn vốn được tích lũy trong gia đình nên cơ sở của gia đình ông luôn có đầu ra ổn định. Các sản phẩm thổ cẩm được trưng bày tại các sự kiện lớn trong nước và các hội chợ, sự kiện xúc tiến du lịch tại địa phương. Đặc biệt, ông đã 2 lần tham gia lễ hội tôn vinh dệt thổ cẩm Việt Nam với quy mô toàn quốc ở Đắk Nông vào năm 2019 và 2020.

Ông Mohamad chia sẻ: “Về lâu dài, chúng tôi mong muốn được các cơ quan chức năng, các sở, ban, ngành hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho những người theo nghề hiện nay được tham quan học tập, được tham gia các hội chợ quảng bá sản phẩm thổ cẩm và hỗ trợ kinh phí nhiều hơn nữa. Đồng thời, các sở, ngành chú trọng phát triển kinh tế kết hợp với du lịch để giới thiệu những nét nổi bật của thổ cẩm Chăm cho du khách thập phương được biết tới”.

Dệt thổ cẩm là biểu tượng đầy tự hào và cũng là nét đẹp văn hóa cổ truyền không thể thiếu trong đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc Chăm. Tuy nhiên, do xu thế cuộc sống hiện đại tác động, lại gặp nhiều khó khăn trong sản xuất nên nghề dệt của người Chăm không còn được nhiều người chú trọng như trước. Giờ đây, ở Phũm Soài không còn nhiều người theo nghề dệt, nhất là một bộ phận thanh niên muốn chuyển sang làm việc khác có thu nhập cao hơn. Ông Mohamad trăn trở: “Sợ rằng trong tương lai, nếu không giữ gìn, quảng bá thì dệt thổ cẩm của người Chăm sẽ bị mai một rồi mất dần”. Trong tình hình như hiện nay, làm bất cứ việc gì cũng không phải điều dễ dàng. Dù vậy, cơ sở của ông cũng như những người làm nghề ở ấp Phũm Soài vẫn động viên nhau cố gắng khắc phục khó khăn để bám trụ với ghề.

Hiện nay, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Chăm ở xã Châu Phong đã trở thành điểm đến quen thuộc của du khách thập phương. Bà Võ Thụy Ý Như, Chủ tịch UBND xã Châu Phong cho biết: “Ngoài việc giới thiệu sản phẩm dệt cho khách du lịch, ông Mohamad còn giới thiệu về bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Chăm ở An Giang. Đặc biệt, ông còn liên kết với các đầu bếp ở địa phương phục vụ món ăn đặc trưng của dân tộc Chăm khi có khách yêu cầu. Nhờ sự đổi mới sáng tạo nên địa phương đã thu hút được bình quân mỗi tháng khoảng 3.000 lượt du khách, nhất là khách nước ngoài”.

Trải qua bao thăng trầm, nghề dệt truyền thống Chăm đã giúp những người đầy tâm huyết, tích cực giữ nghề như ông Mohamad có cơ hội phát triển, nâng cao thu nhập và góp phần phát triển kinh tế-xã hội tại địa phương.

Thúy Hạnh